Long: ferskil tusken ferzjes

'''Longen''' binne peare [[Sykheljen|sykhellingsorganen]] fan [[wringedieren]], mei útsûndering fan de measte [[fisken]] en guon [[amfibyen]].

Yn de longen bart [[gaswikseling]] tusken [[lucht]] en [[bloed]] foar it ''[[metabolisme]]''. De longen fan [[sûchdieren]] binne gjin 'holle' romtes dy't fold wurde mei lucht, mar hawwe in spûnseftige struktuer sadat it oerflak dêr't gasútwikseling mooglik is, folle grutter wurdt. De longen fan amfibyen binne wol te fergelykjen mei in lege pûde, dy't net botte effisjint is. Se sykhelje dêrom troch kielsykheljen en troch de hûd.

By de minsk is de rjochterlong wat grutter en hat trije longkwabben, de linker hast altiten (op ± 5% nei) twa (dit omdat it hert troch syn skeane lizzing mei de ûnderside yn de linkerhelte fan de boarstkas stekt). De ynademe lucht streamt troch de [[luchtpiip]] of (''trachea''} dy't him by de [[CarinaKarina (loftwegen)|carinakarina]] splitst yn twa [[bronchyenbronchy]]en, dy't har fierder fiere yn in systeem fan hieltiten mear, mar hieltiten finer fertûke pypkes, oant se úteinlik terjochte komt yn de tige lytse longtrachterkes. De wannen dêrfan binne útpûle ta lytse sekjes, de [[Alveole|alveolesekjes]], mei elk in tsiental blaasfoarmige útstulpings, de alveoalen of longblaaskes. DizzenDy wurde omjûn troch in netwurk fan uterst fine bloedfetsjes[[bloedfet]]sjes, folle tinner as in hier (kapilêren[[kapilêr]]en). De soerstof yn de blaaskes passeart ûnder ynfloed fan de konsintraasjegradiïnt in flintertin flues (membraan) en komt sa yn it bloed. Dêr wurdt de soerstof foar it grutste diel oan it aaiwyt [[hemoglobine]] bûn. Om de long leit it [[longflues]], de [[pleura]]. DeIt pleuralongflues bestiet út twa blêden, de ''pleura visceralis'' dy't oan de long fêst sit en de ''pleura parietalis'' dy't oan de binnenkant fan de boarstwand fêst sit. Tusken dizzedy twa fluezen sit wat focht wêrtroch't se ten opsichte fan elkoar ferskowe kinne ( fergelykje mei 2 glêzen platen mei wetter dertusken). De long is elastysk en wol fan himsels ynklappe, mar troch de ûnderdruk tusken de longfluezen oan de binnenkant fan de borstwandboarstwand bart dat net. De long folget ornaris de bewegings fan de boarstwand. As der lucht tusken de twa pleurablêden komt, bg. troch in messtek yn de boarstkas as fansels, falt de ûnderdruk tusken de 2 pleurablêden wei en kin de long gearfalle: der ûntstiet in klaplong, ofwol in [[pneumotoaraks]]. DitseldeItselde bart by in ruptuer fan ien of mear alveoli: der streamt dan lucht fanút de long de pleuraholte yn.

=== itIt sykheljen ===

By rêstich sykheljen wurdt de boarstholte fergrutte: de ribben wurde nei foaren en omheech lutsen, en it [[mulruft]] wurdt(''diafragma'') minderwurdt bolflakker. Troch de ferromjende beweging wurdt ûngefear in heale liter lucht nei binnen sûge. Sykheljen troch in ûnderdruk te kreëaren, wurdt negative druksykheling neamd. By grutte ynspanning, lykas by hurddraven, giet it sykheljen flugger en djipper. De hoemannichte lucht dy't dan mei ien djippe swolch nei binnen komt, kin wol oant fjouwer liter stige. As de spieren dan wer ferslapje, fearret de boarstkas werom yn har oarspronklike stân en krimpt de long yn elkoar: de lucht wurdt útademe. Ynademing is een aktyf proses, útademing folget (by rêstich sykheljen) troch de weromfearjende krêft fan de toaraks en de long sels. Net àlle lucht kin útademe wurde: sels nei in djippe útademing bliuwt der altiten lucht yn de longen efter, ûngefear 1,5 liter ( it ein-ekspiratwaar folume).

PerDe minút hellet in folwoeksen minsk yn rêst ûngefear tolve oant sechtjin kear adem. Per deiDeis passeart sa'n 10.000 liter lucht úsde luchtwegen, op wei nei de longen. Yn in gemiddeld minskelibben folje de longen har sa'n 500 miljoen kear.

Sykheljen is meast ûnbewust, we hoege neader tenet tinken:by iknei moatte sykheljetinken. Ek nachts giet it proses gewoan troch. (Der bestiet in oandwaning wêrby't dit net sa is: [[Ondines flok]].)

Yn de [[harsensstamme]] sit it [[sykhellingssintrum]]. DitDat sintrum regulearret op basis fan de koalsoerkonsintraasje (feitlik de [[soergraad]] fan it bloed) yn it bloed it sykheljen en hâldt sa it koalsoergehalte yn it bloed hast konstant. Dêrmei wurdt tagelyk de soerstofkonsintraasje yn it bloed op peil hâlden. lsIs it sykheljen troch sykte slimmer wurdt, ûntstiet in benaudheidsgefoel dat troch artsen ''dyspneu'' neamd wurdt, dit benaudheidsgefoel komt troch de fehege koalsoerkonsintraasje en/of een ferlege soerstofkonsintraasje yn it bloed, de longen kinne de koalsoerkonsintraasje net mear op jústegoede peil hâlde. Der komt dan in ekstra oantal helpspieren yn aksje. Om de wurking fan diedy spieren makliker te meitsjen, geane benaude minsken faak oeroein op bêd sitten, steunend op de earms.

''Efter de pûst'' rekketwurdt fan mensprutsen as it tempo fan yn- en útademing net oanpast is oan de ynspanning, wêrby't in soad koalsoer produsearre wurdt, dat troch de longen net hurd genôch ôffierd wurde kin. Yn de measte gefallen passe úsde sykhellingsorganen har fansels oan, mar foar sommigeguon aktiviteiten (sjonge bygelyks) is in aparte sykhellingstechnyk needsaaklik.

De longen binne goed beskerme. Yn de luchtwegen ([[noas]] en [[kielholte]], [[strôt]] en [[luchtpiip]]) wurdt de ynademe lucht suvere fan grutte stofdieltsjes, foarferwaarme en fochtich makke. Kâlde winterlucht is dus al op temperatuer (30 graden Celsius) eardat dy de longen berikt. Foar it skjinhâlden fan de luchtwegen is in grut slymtransportsysteem fan ([[trilhier]]ren) op it slymflues fan de luchtpiip en de bronchiën. DizzeDy transportearje delsleine dieltsjes wer nei de strôtknoarre, dêr't slym mei stofdieltsjes ûnder normale omstannichheden sûnder wat te fernimmen ynslokt wurdt. As dêrby hoaste wurde moat is der sprake fan in abnormale situaasje, mooglik in symptoam fan sykte, meastal in min ofte mear slimme luchtweiynfeksje.

Swiere smokers[[smoke]]rs krijgekrije safolle smoargens binnen dat se oan ien tried wei hoastje. Yn langduorjend prikkele en beskeadige longweefsel kinne ferskate slimme syktes har ûntwikkelje: [[Longkankerlongkanker]], [[COPD]] (brongitis|groanyske brongitis / longemfyseem), [[mucoviscidosemukovisloïdose]] of [[longemboly]].

It smoken fan [[tabak]] is tige skealik foar de longen. De smook fan [[Marihuana|Kannabiskannabis]] (hasjys en marihuana) is minder skealik as de reek fan tabak, der hat noch nea in direkte oanwizing west om oan te nimmen dat dizze smook [[longkanker]] feroarsaket neffens The Merck Manual of Diagnosis and Therapy 13th edition. Wol binne der oanwizings dat der earder in [[pneumotoraks troch ûnstean kin.