[[Ofbyld:F5 tornado Elie Manitoba 2007.jpg|thumb|''Tornado út de 5e kategory (oarspronklik 4e) sjoen fanút it súdeasten by it berikken fan it doarpke Elie yn de Kanadeeske provinsje [[Manitoba]] op freed 22 juny 2007.'']]
[[Ofbyld:Tornadoluchtop130704.jpg|rechts|thumb|''Loft om tornado'']]
In3esed34rIn '''tornado''' ([[etymology]]: [[Spaansk]], grif assimilaasje fan ''tronada'' = tongerbuoi, en ''tornar'' = draaie) is in [[warlwyn]] mei tigge grutte wynsnelheden oant inkele hûnderten kilometers it oere en in diameter fan inkele tsientallen meters oant in pear kilometer, dy't meastal sichtber is trochdat wetterdamp kondinsearret yn de warl of trochdat materiaal fan it ierdoerflak optild wurdt.pik
In tornado ûntstiet ûnder in sterke fertikale loftstream nei boppen ta yn in buoiewolk. De rotaasje kin ûndeerdiel wêze fan in rotaasje fan de heule buoi, dy't yn dat gefal dan [[supersel]] neamd wurdt. De rotaasje fan in supersel wurdt in [[mesosykloan]] neamd. Dêrneist kinne ek tornado's foarkomme dy't net mei in rotaasje fan de heule buoi gearhingje, of by buoiewolkens dy't net yn harren gehiel rotaerje. Yn it lêste gefal binne se faak net sa krêftich en wurde se faak [[wynhoas]] neamd.
De krêftichste tornado's komme foar by [[supersel]]buoien. Dizze buoien hawwe in rotearjende stiichstroom en foarmje har meastentiids as de wynsnelheid yn de atmosfear sterk tanimt mei de hichte. Betingst foar it ûntstean fan dizze — en oare fûle — tongerbuoien is dat de temperatuer sterk ôfnimt mei de hichte, wylst der by it ierdoerflak fochtige loft oanwêzich is, loft dy't in soad [[wetterdamp]] befet. As de wetterdamp yn de stiichstream fan de buoi kondinsearret ta wetterdrippen, komt waarmte frij dy't derfoar soarget dat de stiichstream waarmer bliuwt as syn omjouwing en dêrtroch yn stân bliuwt. Waarme loft set út en stiichgt op troch de [[Liftkrêft|opwertse krêft]].
De rotaasje om in fertikale as yn in [[supersel]] ûntstiet troch it kanteljen fan de rotaasje (of krekter: [[fortisiteit]]) om in horizontale as, dy't oanwêzich is yn in streaming wêryn't de wynsnelheid mei de hichte feroaret. DEr ferklearret wêrom't foar de sterkste tornado's dy't mei supersellen gearhingje, hieltiten in sterke feroaring fan de wynsnelheid mei de hichte oanwêzich is.
Tornado's komme relatyf faak foar yn it sintrale diel fan de [[Feriene Steaten]], gemiddeld sa'n tûzen yn it jier. De measte binne net sterk, mar sommige wol. It gebiet dat wol Tornado Alley neamd wurdt, fan midden-[[Texas (steat)|Texas]] oant it easten fan [[Nebraska]] en [[Iowa (steat)|Iowa]] hat der it measte mei te krijen, benammen yn de moannen april, maaie en juny.
