De ferzje fan 17 sep 2014 om 22.15 wizigje Ieneach fan 'e Esk (oerlis \| bydragen) Rjochte-útfurders, Behearders 233.802 edits L wurk ←Toan eardere ferskillen		De ferzje fan 17 sep 2014 om 22.32 wizigje weromsette Ieneach fan 'e Esk (oerlis \| bydragen) Rjochte-útfurders, Behearders 233.802 edits L red hiele side + (fral) oanf Neikommende ferskillen →
Rigel 1: {{Universele ynfoboks planteryk ~~{{wurk}}~~ \| ôfbylding =Diversity of plants image.png ~~In '''Plant''' is in libben [[organisme]] dat gjin [[dier]] is. Sy foarmje in eigen ryk yn it domein fan de [[Eukaryoten]] (Eukaryota).~~ \| ôfbyldingsbreedte =250px \| ôfbyldingstekst = Biodiversiteit fan it planteryk. \| takson1 = \| namme1 = \| takson2 = [[domein (taksonomy)\|domein]]: \| namme2 = [[eukaryoaten]] (''Eukaryota'') \| takson3 = supergroep: \| namme3 = [[oerplanten]] (''Archaeplastida'') \| takson4 = [[ryk (taksonomy)\|ryk]]: \| namme4 = '''planten''' (''Plantae'') \| takson5 = \| namme5 = \| takson6 = \| namme6 = \| takson7 = \| namme7 = \| takson8 = \| namme8 = \| takson9 = \| namme9 = \| takson11 = \| namme11 = \| takson12 = \| namme12 = \| takson13 = \| namme13 = \| takson14 = \| namme14 = \| takson15 = \| namme15 = \| takson16 = \| namme16 = \| takson17 = \| namme17 = \| takson18 = \| namme18 = \| takson19 = \| namme19 = \| beskriuwer, jier = Haeckel, 1866 }} De '''planten''' ([[Latyn]]ske namme: ''Plantae'') foarmje yn 'e [[taksonomy]]ske yndieling fan libbene [[organisme]]n in [[ryk (taksonomy)\|ryk]], dat yn 'e mande mei de riken fan 'e [[bisten]] (''Animalia''), [[skimmels]] (''Fungi''), [[protisten]] (''Protista'') en guon lytsere groepen organismen it [[domein (taksonomy)\|domein]] of bopperyk fan 'e [[eukaryoaten]] (''Eukaryota'') foarmet. (De eukaryoaten steane dan wer op ien hichte mei de [[baktearjes]] (''Bacteria'') en de [[oerbaktearjes]] (''Archaea'').) De [[biology]]ske stúdzje nei planten hjit [[plantkunde]] of botany. == ~~Synteze~~ Omskriuwing== Planten binne [[mearselligen\|rjusellige]] organismen dy't har ûnderskiede fan oare libbene organismen trochdat se [[selwand]]en hawwe dy't opboud binne út [[selluloaze]], en trochdat se foar it meastepart (de [[fleisitende plant]]en bûten beskôging litten) [[homotroof]] binne en dus har enerzjy streekrjocht út [[sinne]]ljocht helje troch [[fotosynteze]]. Dat proses fynt plak yn 'e [[gloroplast]]en of blêdgrienkerlen dy't har har griene kleur besoargje. Beskate soarten brûke foar har eigen enerzjyfoarsjenning net fotosynteze mar [[gemosynteze]]. Oare ferskillen mei (guon) oare organismen binne dat planten har hiele libben trochgroeie en dat se har sawol [[geslachtlike fuortplanting\|geslachtlik]] as [[ûngeslachtlike fuortplanting\|ûngeslachtlik]] fuortplantsje kinne. Planten hawwe trije basisûnderdielen: [[woartel (plant)\|woartels]], in [[stâle (plant)\|stâle]] en [[blêd (plant)\|blêden]]. De measte planten binne libbene organismen dy't troch [[fotosynteze]] of [[Gemosynteze]] út anorganyske stoffen organyske stoffen meitsje kinne. Mar ta de planten wurde ek organismen rekkene dy't dizze eigenskip net hawwe, mar dochs dúdlik gjin dieren binne. ==Taksonomyske ndieling== == Bou ==▼ Ta de planten wurde ferskate grutte groepen rekkene, wêrûnder de [[moassen\|moassen of blêdmoassen]], de [[levermoassen]], de [[haumoassen]], de [[wolvepoaten en ruskfearren]], de [[fearplanten]], de [[konifearen]], de [[blomplanten]] en de [[griene algen]] ([[grienwieren]] en [[krânswieren]]). De [[koarstmoassen]] hearre lykwols net ta de planten, mei't dat gearwurkingsfoarmen binne fan [[skimmels]] mei [[blauwieren]] of [[grienwieren]], en dy sadwaande ta it [[ryk (taksonomy)\|ryk]] fan 'e skimmels rekkene wurde. ~~Planten binne meast opboud mei [[woartel]]s, [[stâle]]n en [[blêd]]en, [[blom]]men en [[frucht]]en.~~ [[Readwieren]], [[brúnwieren]] en [[blauwieren]] binne likemin planten. Blauwieren wurde yndield by de [[baktearjes]], wylst brúnwieren by de [[gromalveolaten]] (''Chromalveolata'') hearre, dy't yn 'e hjoeddeiske [[taksonomy]] as in lyts eukaryoatysk [[ryk (taksonomy)\|rykje]] op harsels beskôge wurde. Readwieren en guon oare lytse groepkes soene neffens moderne ynsichten mooglik op deselde hichte as de planten stean kinne yn in supergroep dy't fan [[oerplanten]] (''Archaeplastida'' of ''Primoplantae'') hjit. Dêrfandinne dat de planten tsjintwurdich yn [[wittenskip]]like fermiddens ek wol '''griene planten''' (''Viridiplantae'') neamd wurde, om se dúdliker te ûnderskieden fan 'e oare groepen oerplanten. ~~== List ==~~ * [[Linnaeusklokje]] ==De rol fan planten== * [[Wylde ierdbei]] Hoewol't sekuere sifers dreech fêst te stellen binne, waard der yn [[2010]] rûsd dat der tusken de 300.000 en 315.000 ferskillende [[soarte\|plantesoarten]] op 'e wrâld binne. De grutte mearderheid dêrfan, rûchwei 260.000 oant 290.000, bestiet út [[siedplanten]]. Planten foarmje in krúsjaal en ûnmisber diel fan 'e [[ekology\|wrâldekology]], mei't se it grutste part fan 'e beskikbere [[soerstof]] produsearje en iten foar alle [[heterotroof\|heterotrofe]] organismen foarmje (dy't har enerzjy út 'e konsumpsje fan oare organismen helje). Sels de útslutende [[karnivoar]]en ûnder de [[bisten]] binne dochs noch yndirekt fan planten ôfhinklik om't harren [[proaidier]]en (of de proaidieren fan 'e proaidieren, ensfh.) derfan libje. Planten dy't [[nôt]], [[frucht (plant)\|fruchten]], [[griente]]n en oare ytbere dielen produsearje, wurde al milennia lang troch de [[minske]] domestisearre. Oare planten wurde brûkt om te pronk te setten ([[sierplant]]en), en oant frij resint tsjinnen se as de boarne fan hast alle [[medisinen]]. == Klassifikaasje fan planten == [[Ofbyld:Young little plant.JPG\|thumb\|right\|200px\|In jong plantsje.]] * ryk '''planten''' (''Plantae'') ûnderryk [[grienwieren]] (''Chlorophyta'') rangleas takson [[draaiplanten]] (''Streptophyta'') * ûnderryk [[krânswieren]] (''Charophyta'') * ûnderryk [[lânplanten]] (''Embryophyta'') ** stamme [[haumoassen]] (''Anthocerotophyta'') stamme [[levermoassen]] (''Marchantiophyta'') stamme [[moassen]] of blêdmoassen (''Bryophyta'') boppestamme [[faskulêre planten]] (''Tracheophyta'') * stamme ''[[Rhyniophyta]]'' † * stamme [[wolvepoaten en ruskfearren]] (''Lycopodophyta'') * stamme ''[[Zosterophyllophyta]]'' † * stamme [[blêdplanten]] (''Euphyllophyta'') ** boppeklasse ''[[Trimerophytophyta]]'' † ** boppeklasse [[fearplanten]] (''Monilophyta'') ** rangleas takson [[ranke planten]] (''Lignophyta'') *** boppeklasse ''[[Progymnospermophyta]]'' † *** boppeklasse [[siedplanten]] (''Spermatophyta'') **** ynformele groep [[bedektsiedigen]] ***** klasse [[blomplanten]] (''Anthophyta'') **** ynformele groep [[neakensiedigen]] ***** klasse [[palmfearren]] (''Cycadophyta'') ***** klasse [[ginkgo's]] (''Ginkgophyta'') ***** klasse [[gnetofyten]] (''Gnetophyta'') ******* klasse [[konifearen]] (''Pinophyta'') ▲== ~~Bou~~Sjoch ek == * [[List fan planten]] {{boarnen\|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Animal ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat\|Plantae}} }} [[Kategory:Plant\| ]] [[Kategory:Biology]]

Planten: ferskil tusken ferzjes