Wâldfrysk: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
SamoaBot (oerlis | bydragen)
L Bot: Migrating 5 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q2658612
L red hiele side, bytsje oanf
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks taal
{{Taaltabel|
| namme = Wâldfrysk |
| oare nammennamme(n) = n.f.t. |=
| eigen namme = ''Wâldfrysk'', ''Woodfrysk''
Ingelske namme = Wood Frisian, Forest Frisian |
| lânseigen yn = [[Nederlân]]
eigen namme = Wâldfrysk |
| tal sprekkers = 157.000 <small>(2004, skatting)</small>
sprutsen yn = [[Nederlân]] |
| skrift = [[Latynsk alfabet]]
taalgebiet = it eastlike part fan 'e provinsje [[Fryslân]], rûchwei tusken [[Dokkum]] yn it noarden, [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[De Alde Feanen]] en [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] yn it westen en de [[Stellingwerven]] yn it suden, en de trijehoek [[Mearum]]-[[De Wylp]]-[[De Grinzer Pein]] yn it oangrinzgjende part fan 'e provinsje [[Grinslân]] |
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> &nbsp;&nbsp;● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Fryske talen|Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westerlauwersk Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Wâldfrysk'''
tal sprekkers = 157.000 yn [[Fryslân]] en Frysktalich [[Grinslân]] (skatting) | teljier = 2004 |
| dialekten = gjin | = gjint
| offisjele status= gjint
taalklassifikaasje = [[Yndo-Jeropeesk]] - [[Germaansk]] - [[Westgermaansk]] - [[Noardwestgermaansk]] - [[Fryske talen|Frysk]] - [[Westerlauwersk Frysk]] - '''Wâldfrysk''' |
| erkenning as minderheidstaal = gjint
skrift = it [[Latynske alfabet]] |
| ISO 639-1 =
bibeloersetting = gjin |
| ISO 639-2 =
taalstatus = it Wâldfrysk is in dialekt fan it [[Frysk]]; op himsels genietet it gjin erkenning |
taalkoade| ISO 639-13 = n.f.t. | =
taalkoade ISO 639-2 = n.f.t. |
taalkoade ISO 639-3/DIS = n.f.t. |
}}
It '''Wâldfrysk''' is ien fan 'e fjouwer grutte dialekten fan it [[FryskFryske dialekten]]. enIt wurdt sprutsen yn 'e [[Wâlden]], it eastlike part fan 'e provinsje [[Fryslân]], rûchwei tusken [[Dokkum]] yn it noarden, [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], de [[Alde Feanen]] en [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] yn it westen en de [[Stellingwerven]] yn it suden. Yn it easten wurdt it begrinzge troch de provinsjegrins mei [[Grinslân]] en [[Drinte]], útsein tusken [[Surhústerfean]] en [[Fryske Peallen]], want dêr rint it Wâldfryske taalgebiet troch yn 'e provinsje [[Grinslân]], yn 'e trijehoektrijehoeke tusken de [[doarp]]en [[Mearum]]-, [[De Wylp]]- en [[De Grinzer Pein]].
 
==Namme==
It Wâldfrysk tanket syn namme oan it feit dat der yn easten fan [[Fryslân]] beamrigen brûkt wurde as ôfskieding tusken greiden. Yn it westen en noardeasten fan 'e provinsje wurde foar dat doel sleatten brûkt, mar yn 'e [[Wâlden]] sakket it wetter fluch yn wei yn de sânige grûn.
It Wâldfrysk tanket syn namme oan syn taalgebiet, dêr't [[beamwâl]]en brûkt wurde as ôfskieding tusken [[greide]]n en [[ikker]]s. Yn it westen en noardeasten fan 'e provinsje wurde foar dat doel [[sleat]]ten brûkt, mar yn 'e Wâlden soe dan it wetter fluch yn 'e [[sân]]ige [[grûn]] weisakje.
[[Ofbyld:Lânkaart lokaasje Wâldfrysk.PNG|left|thumb|250px|De lokaasje fan it Wâldfryske dialekt yn it [[Frysk]]e taalgebiet.]]
 
==Sprekkers==
It Wâldfrysk wurdt sprutsen troch nei skatting likernôch 157.000 minsken yn 'e provinsje [[Fryslân]] en de trijehoek [[Mearum]]-[[De Wylp]]-[[De Grinzer Pein]] yn it oangrinzgjende part fan 'e provinsje [[Grinslân]]; hoefolle [[Friezen]] om utens Wâldfrysk sprekke is net dúdlik.
Neffens in skatting op grûn fan gegevens út [[2004]] soe it Wâldfrysk yn 'e provinsje [[Fryslân]] en yn 'e oangrinzgjende Grinslânske trijehoek Mearum-De Wylp-De Grinzer Pein sprutsen wurde troch likernôch 157.000 minsken. Hoefolle [[Friezen]] om utens oft Wâldfrysk sprekke, is net dúdlik.
 
== Ferskillen tuskenmei Wâldfrysk enit Klaaifrysk ==
De ferskillen tusken it Wâldfrysk en it [[Klaaifrysk]], it oare grutte [[Frysk|Fryske]]e dialekt, binne sa lyts, dat yn dit ferbân it wurd "dialekten" eins in te sterke term is; men soe better sprekke kinne fan "taalfarianten". Lykwols binne der in stikmannich -&nbsp;– alteast foar [[Friezen]] -&nbsp;– tige yn it each springende ferskillen, sawol op fonologysk[[fonology]]sk as [[leksikon|leksikaal]] mêd.
 
=== Fonologyske Ferskillen ===
Nei alle gedachten wurdt it bekendste ferskil tusken it Wâldfrysk en it [[Klaaifrysk]] wurdt foarme troch de wurden "my", "dy", "hy", "sy", "wy" en "by", dy't yn it Wâldfrysk útsprutsen wurde asmei "mi"in [i], en dus rime op "dibry" (de Frânske tsiis). Yn it Klaaifrysk wurde dizze wurden lykwols útsprutsen mei in [ɛi̭], en rime se op "hibrij",. Fierders bestiet der in hast like bekend ferskil yn 'e útspraak fan 'e [[twaklank]]en "siei", "wiai" en "biaai". enDy wurde yn it Wâldfrysk krekt sa útsprutsen as yn it [[KlaaifryskNederlânsk]], nammentlik as [ɛi̭], [ai̭], resp. [a:i̭]. Yn it Klaaifrysk, lykwols, wurdt de "mijai" útsprutsen as koarte [ɔi̭], lykas yn it [[Dútsk]]e ''Leute'', wylst sawol de "dijei" as de "aai" reälisearre wurde as de langere fariant [ɔ:i̭], dy't men yn it Frysk skriuwe kinne soe as "hijôi". Mei oare wurden, yn it Wâldfrysk heart men yn 'e útspraak gjin ferskil tusken "sijei" en "ij", wylst men yn it Klaaifrysk yn 'e útspraak gjin ferskil heart tusken "wijei" en "bijaai".
 
Fierders bestiet der in hast like bekend ferskil yn 'e útspraak fan 'e twaklanken "ei", "ai" en "aai". Yn it Wâldfrysk wurde dy útsprutsen as "ij" resp. "ai" en "aai", mar yn it [[Klaaifrysk]] as "ôi", resp. "òi" en "ôi". Mei oare wurden, yn it Wâldfrysk heart men yn 'e útspraak gjin ferskil tusken "ei" en "ij", wylst men yn it [[Klaaifrysk]] yn 'e útspraak gjin ferskil heart tusken "ei" en "aai".
 
Oare, minder bekende klankferskillen binne bygelyks:
{| class="wikitable"
 
|-
{| align=centre
! Wâldfrysk
|
! Klaaifrysk
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Wâldfrysk
| dû
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Klaaifrysk
|- do
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|dû
| prûm
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|do
|- prom
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prûm
| tûme
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prom
|- tomme
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tûme
| nêken
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tomme
|- neaken
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nêken
| krêkje
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|neaken
| kreakje
|-
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|krêkje
| wêk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kreakje
|- weak
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|wêk
| gjers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|weak
|- gers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gjers
| kjers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gers
|- kers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjers
| kjel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kers
|- kel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kel
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|loane
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|leane
|}
|}
Yn it [[Standertfrysk]], dat nochal wat fariaasje talit, binne almeast beide foarmen tastien.
 
Yn it [[Frysk|Standertfrysk]], dat nochal wat fariaasje talit, binne almeast beide foarmen tastien.
 
=== Leksikale Ferskillen ===
Tusken it Wâldfrysk en it Klaaifrysk komme mar njoggentjin [[leksikon|leksikale]] ferskillen foar. Foarbylden binne:
[[Ofbyld:Lânkaart_lokaasje_wâldfrysk.GIF|thumb|250px|De lokaasje fan it Wâldfryske dialekt yn it Fryske taalgebiet.]]
{| class="wikitable"
 
|-
Tusken it Wâldfrysk en it [[Klaaifrysk]] komme mar njoggentjin leksikale ferskillen (dus ferskillen yn 'e wurdskat) foar. Foarbylden binne:
! Wâldfrysk
 
! Klaaifrysk
{| align=centre
|-
| saterdei
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
| sneon
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Wâldfrysk
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Klaaifrysk
| mychammel<br>mychhimmel
|-
| eamel<br>eamelder
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|saterdei
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sneon
|- flij
| flues
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mychammel<br>mychhimmel
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|eamel<br>eamelder
|- riuwe
| harke
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flij
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flues
|- mot
| sûch
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mot
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sûch
|}
|}
 
{{boarnen|boarnefernijing=
* {{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens -: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens'', Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086.
* {{Aut|Duijff, Pieter}}, ''Fries en Stadsfries'', De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156.
* {{Aut|Haan, G.J. de}}, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* {{Aut|Jansma, K.Klaas}}, ''Friesland en zijnZijn 44 gemeentenGemeenten'', Ljouwert, 1981 (''Frysk Deiblêd''), ISBN 9 06 48 00 154.
}}