Fisken: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L wurk |
L red hiele side + oanf |
||
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding =Georgia_Aquarium_-_Giant_Grouper_edit.jpg
| ôfbyldingsbreedte =250px
| ôfbyldingstekst =
| takson1 =
| namme1 =
| takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2 = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3 = [[ûnderryk]]:
| namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'')
| takson4 = [[tuskenryk]]:
| namme4 = [[twasidigen]] (''Bilateria'')
| takson5 = (sûnder rang):
| namme5 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'')
| takson6 = [[boppestamme]]:
| namme6 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'')
| takson7 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme7 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson8 = [[ûnderstamme]]:
| namme8 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'')
| takson9 = ynformele groep:
| namme9 = '''fisken''' (''Pisces'')
| takson11 =
| namme11 =
| takson12 =
| namme12 =
| takson13 =
| namme13 =
| takson14 =
| namme14 =
| takson15 =
| namme15 =
| takson16 =
| namme16 =
| takson17 =
| namme17 =
| takson18 =
| namme18 =
| takson19 =
| namme19 =
| beskriuwer, jier =
}}
De '''fisken''' ([[Latyn]]ske namme: ''Pisces'' of ''Ichthyes'') foarmje in ynformele groep [[organisme]]n, dy't heart ta it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') en de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''). It binne [[wetter]]bisten mei in [[plasse (bonke)|plasse]], dy't sykhelje troch [[kieu]]wen. Ornaris binne fisken [[kâldbloedigens|kâldbloedich]], en wurdt har [[lichemstemperatuer]] dus bepaald troch de [[temperatuer]] fan it wetter dêr't se yn swimme. De measte fisken hawwe fierders in [[hûd]] dy't oerdutsen is mei [[skob]]ben, en bewege har troch it wetter fuort mei [[fin (lichemsdiel)|finnen]]. De tûke fan 'e [[biology]] dy't amfibyen bestudearret, hjit de [[ichtyology]].
==Untwikkeling==
De ierste [[organisme]]n dy't foar fisken oanmurken wurde kinne, wiene weakhûdige wringedieren dy't foar it earst yn it [[Kambrium]] ferskynden. Hoewol't dy noch gjin wiere [[wringe (rêchbonke)|wringe]] hiene, beskikten se al oer in wringe-eftige struktuer dy't har fleksibelder yn har bewegings makke as de bisten dêr't se út fuortkamen. De fisken [[evolúsje|evoluëarren]] stadichoan fierder, en de earste fisk mei [[kaak|kaken]] ferskynde yn it [[Siluer]]. Dêrnei ûntjoegen guon fisken (lykas de [[haaien]]) har ta formidabele [[rôfdieren]], dy't oant hjoed de dei ta oan 'e top fan 'e [[itenskeatling]] yn 'e [[see]]ën steane. Tsjintwurdich binne der sa'n 32.000 ûnderskate [[soarte]]n fisken, dy't in gruttere [[biodiversiteit]] toane as lykfol hokker oare groep wringedieren ek. Yn grutte fariëarje se fan 'e 16 m lange [[walfiskhaai]] (''Rhincodon typus'') oant it [[dwerchgrintsje]] (''Schindleria brevipinguis''), dat mar 8 mm grut is. Fisken komme no rûnom foar yn hast alle [[wetter|oerflaktewetters]], fan lytse [[beek|swietwetterstreamkes]] heech yn 'e [[berch|bergen]], oant yn 'e djipste [[trôch (djipte)|trôgen]] yn wrâlds [[oseaan|oseanen]].
[[File:Whale shark Georgia aquarium.jpg|left|thumb|300px|In [[walfiskhaai]], de grutste libbene fiskesoart, dy't in lingte fan 16 m berikke kin (en folslein ûngefaarlik is).]]
==Relaasje mei de minske==
Fisken foarmje oer hast de hiele wrâld in wichtige itensboarne foar de [[minske]]. Troch kommersjele en tradysjonele [[fiskerij]] wurde fisken bejage, en guon soarten wurde dêrnjonken tsjintwurdich ek kweekt yn [[fiskkwekerij]]en. [[Angeljen]] wurdt troch in protte lju beskôge as in aardich tiidferdriuw of in moaie leafhawwerij, wylst oaren it sjogge as [[bistemishanneling]] en besykje om der it near op te lizzen. Guon soarten fisken, lykas [[goudfisk]]en, [[koarper]]s en [[gupke]]s, wurde holden as [[húsdier]], binnendoar yn [[akwarium (bak)|akwaria]] of bûtendoar yn [[fiver]]s, wylst der ek [[iepenbier akwarium|akwaria]] besteane dy't de foarm fan in [[dieretún]] hawwe, en dêr't it publyk hinne gean kin om 'e (faak eksoatyske) fisken te besichtigjen. Ek yn 'e minsklike [[kultuer]] hawwe fisken troch de ieuwen hinne in wichtige rol ferfolle, bygelyks as [[godheid|godheden]] en as [[religy|religieuze]] [[symbolyk|symboalen]], mar ek as it ûnderwerp fan [[keunst]], [[boek]]en en [[film]]s.
==Taksonomy==
Ta de fisken hearre ferskate groepen [[wringedieren]], wêrûnder de [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') en fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') de [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), [[pânserfisken]] (''Placodermi''), [[stikelhaaien]] (''Acanthodii'') en [[bienfiskeftigen]] (''Osteichthyes''), mar net de [[fjouwerpoatigen]] (''Tetrapoda''). Om't de oantsjutting "fisken" negatyf útlein wurde moat ("dy en dy, mar net dy"), wurdt dizze term tsjintwurdich troch de [[biology]] net mear as in jildige namme beskôge, en kin er allinnich noch ynformeel brûkt wurde. Foar it deistich spraakgebrûk makket soks fansels gjin inkeld ferskil, mar foar de [[wittenskip]] besteane "de fisken" eins net, útsein as [[morfology]]ske omskriuwing. Hjirûnder de [[taksonomy]]ske opbou fan 'e ûnderstamme fan 'e wringedieren, wêrby't de fet skreaune groepen ta de fisken hearre:
[[File:Leafydragon.jpg|right|thumb|250px|In [[seedraakje]], in [[soarte]] dy't nau besibbe is oan it bekendere [[seehynderke]]. De [[blêd (plant)|blêdeftige]] útstyksels binne bedoeld om dit stadich swimmende bistke te kamûflearjen tusken [[seewier]].]]
[[File:Gadus morhua Cod-2b-Atlanterhavsparken-Norway.JPG|thumb|250px|right|De [[kabeljau]], ien fan 'e fiskesoarten dy't kommersjeel en histoarysk sjoen it wichtichst foar de [[minske]] wie en noch is.]]
* ûnderstamme [[wringedieren]] (''Vertebrata'')
** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis)
*** boppeklasse '''[[kaakleaze fisken]]''' (''Agnatha'')
**** klasse '''''[[Anaspida]]''''' †
**** klasse '''''[[Cephalospidomorphi]]''''' †
**** klasse '''''[[Conodonta]]''''' †
**** klasse '''[[njoggeneagen en sibben]]''' (''Pteromozontida'' of ''Hyperoartia'')
**** klasse '''''[[Pteraspidomorphi]]''''' †
**** klasse '''[[slymnjoggeneagen]]''' (''Myxini'')
**** klasse '''''[[Thelodonti]]''''' †
** tuskenstamme [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'')
*** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis)
**** klasse '''[[kreakbienfisken]]''' (''Chondrichthyes'')
**** klasse '''[[pânserfisken]]''' (''Placodermi'') †
**** klasse '''[[stikelhaaien]]''' (''Acanthodii'') †
*** boppeklasse '''[[bienfiskeftigen]]''' (''Osteichthyes'')
**** klasse '''[[kwastfinnigen]]''' (''Sarcopterygii'')
**** klasse '''[[strielfinnigen]]''' (''Actinopterygii'')
*** boppeklasse [[fjouwerpoatigen]] (''Tetrapoda'')
**** klasse [[amfibyen]] (''Amphibia'')
**** rangleas takson [[sauropsiden]] (''Sauropsida'')
***** klasse [[fûgels]] (''Aves'')
***** klasse [[reptilen]] (''Reptilia'')
**** rangleas takson [[synapsiden]] (''Synapsida'')
***** klasse [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
== Sjoch ek ==
Line 13 ⟶ 84:
== Keppeling om utens ==
* [http://www.fishbase.org FishBase – Databank fan beskreaune
▲* [http://www.fishbase.org FishBase – Databank fan beskreaune fisksoarten (31.000 soarten)]
{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Fish ''Notes'', ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Fish}}
}}
[[Kategory:
{{Link GA|en}}
|