Dokkumersk: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
No edit summary
L oanf
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks taal
'''Dokkumersk''' is in foarm fan it [[Stêdsk]], praat yn [[Dokkum]]. It Dokkumersk is sterk besibbe oan it [[Kollumersk]].
| namme = Dokkumersk
| oare namme(n) =
| eigen namme = ''Dòkkumers''
| lânseigen yn = [[Nederlân]]
| tal sprekkers = ±2.000 <small>(2009, skatting)</small>
| skrift = [[Latynsk alfabet]]
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> &nbsp;&nbsp;● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Súdwestgermaanske talen|Súdwestgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Nederfrankysk-Nedersaksyske talen|Nederfr.-Nedersaks.]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Nederfrankyske talen|Nederfrankysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Nederlânsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Hollânsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Hollânsk-Fryske mingdialekten|Hollânsk-Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Stedsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Dokkumersk'''
| dialekten = gjint
| offisjele status= gjint
| erkenning as minderheidstaal = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]:<br> &nbsp;&nbsp;● [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] <small>(as streektaal)</small>
| ISO 639-1 =
| ISO 639-2 =
| ISO 639-3 =
}}
It '''Dokkumersk''' (Dokkumersk: ''Dòkkumers'') is in [[dialekt]] fan it [[Stedsk]] dat fan âlds sprutsen wurdt yn 'e [[stêd]] [[Dokkum]], it haadplak fan 'e gemeente [[Dongeradiel]]. Dizze taalfoarm ûntstie yn 'e rin fan 'e [[16e ieu|sechstjinde]] en [[santjinde ieu]], en is in [[Hollânsk]] dialekt mei sterke [[Frysk]]e ynfloeden. It hat in protte wei fan 'e Stedske dialekten dy't yn oare Fryske stêden sprutsen wurde. Der binne soargen oer it fuortbestean fan it Dokkumersk, no't de measte stedsjers tsjintwurdich de bern [[Nederlânsk]]talich grutbringe.
 
==Skiednis==
{{stobbe-taal}}
It Dokkumersk is ûntstien yn 'e rin fan 'e [[sechstjinde ieu]] en it begjin fan 'e [[santjinde ieu]], safolle is wol bekend, mar hoe't dat krekt yn syn wurk gien is, dat is net alhiel dúdlik. Neffens de tradysjonele teory binne it Dokkumersk en de oare Stedske dialekten ûntstien doe't hartoch [[Albrecht fan Saksen]] yn [[1498]] yn [[Fryslân]] de macht grypte en foar syn regear in grut tal útlânske amtners oanloek, benammentlik út [[Hollân]] wei. Dy amtners setten har nei wenjen yn 'e Fryske stêden en brochten dêr sa harren eigen taal, it [[Hollânsk]], dat him troch de ynfloed fan it [[Frysk]] meitiid ta it Stedsk ûntjûn hawwe soe. In oare teory wol hawwe dat it Stedsk net de taal fan ymport út Hollân wie, mar fan 'e Fryske boargerij yn 'e stêden, dy't dy taal fan 'e bestjoerlike elite oernaam. [[Taalkundige]]n [[Reitze Jonkman]] en [[Arjen Versloot]] binne fan betinken dat de Stedske dialekten net troch amtners, mar troch keaplju yn Fryslân brocht binne. It is lykwols frijwol ûndwaanlik om no noch út te meitsjen hoe't it doedestiden echt om en ta gien is, mei't der gjin skreaune boarnen út 'e begjintiid fan it Dokkumersk oerlevere binne.
[[File:Lânkaart lokaasje Dokkumersk.PNG|left|thumb|250px|De lokaasje fan it Dokkumersk yn 'e provinsje [[Fryslân]].]]
 
Oant djip yn 'e [[njoggentjinde ieu]] wie it Dokkumersk yn Dokkum de taal fan 'e begoedige boargerij, en hie it in folle hegere maatskiplike status as it Frysk. Pas tsjin it begjin fan 'e [[tweintichste ieu]] begûn men it te sjen as in breklike fariant fan it [[Standertnederlânsk]]. Doe ferwaard it ta it dialekt fan 'e legere sosjale fermiddens, wylst de stedselite oergie op it [[Nederlânsk]]. Ek it Frysk krige fan dy tiid ôf wer in hegere status as it Stedsk, dat lju dy't yn 'e tweintichste ieu fan it omlizzende plattelân nei Dokkum ta ferfearen, giene yn 'e stêd faak troch mei Frysk te praten, of oars namen se it Nederlânsk oer. Yn earder tiden pasten sokken har yn 'e stêd ornaris oan 'e dêr besteande taalsitewaasje oan en begûnen se Dokkumersk te praten.
 
==Taaleigenskippen==
It Dokkumersk ferskilt net sa'n mâle soad fan 'e oare Stedske dialekten. Wol is der in sterkere ynfloed fan it Frysk yn te bespeuren, en dêrmei liket it sterk op it [[Kollumersk]], út it [[doarp]] [[Kollum]], dat ek in sterke Fryske ynfloed ûndergien hat. In foarbyld fan sokke Fryske ynfloeden is bygelyks dat yn it Dokkumersk as iennichste Stedske dialekt it [[taalkunde|taalkundige]] ferskynsel [[brekking (taalkunde)|brekking]] foarkomt (al is dat mar sporadysk). By [[telwurd]]en tusken tolve en tweintich mei yn it Dokkumersk njonken de foarm op ''-tien'', lykas yn 'e oare Stedske dialekten, ek de (Fryske) foarm op ''-tjin'' brûkt wurde. Ek komt ûnder de âldere generaasje de meartalsfoarm ''stjinnen'' foar ''stien'' ("stien") foar, dy't kwa útspraak oerienkomt mei it Fryske "stiennen".
 
Fierders is in wurd as ''sòp'' ("sop") yn it Dokkumersk krekt as yn it Frysk ûnsidich: ''ut sòp'' ("it sop"; [[Nederlânsk|Ned.]]: ''de soep''). En de [[enklitisearring|enklityske]] foarm fan it manlik [[persoanlik foarnamwurd]] yn 'e trêde persoan inkeltal is yn it Dokkumersk krekt as yn it Frysk ''er'', wylst de oare Stedske dialekten dêrfoar ''y'' hawwe, fan it Nederlânske ''ie''. Foarbyld: ''Het er wel wat teugen jou seid?'' ("Hat er wol wat tsjin dy sein?"; Ned.: ''Heeft-ie wel iets tegen jou gezegd?'').
[[File:Dokkum, stadhuis.jpg|right|thumb|250px|It stedhûs yn [[Dokkum]].]]
 
==Tal sprekkers==
Oangeande it sprekkerstal fan it Dokkumersk binne gjin sekuere sifers bekend, mar dochs is it wol mooglik om ta in rûge skatting te kommen. De ''[[Bosatlas fan Fryslân]]'' ([[2009]]) jout nammentlik oan dat yn 'e gemeente [[Dongeradiel]] troch 6% fan 'e befolking Stedsk sprutsen wurdt.<ref>''Bosatlas fan Fryslân'', s. 238.</ref> Mei in gemeentlike befolking fan (neffens deselde boarne) 24.694 minsken, komt dat út op in oantal fan 1.482 Stedsktaligen yn Dongeradiel. Om't Dokkum it iennichste Stedsktalige plak yn 'e gemeente en de hiele Noardhoeke is, soe men derfan útgean kinne dat it dêrby foar de oergrutte mearderheid om Dokkumersksprekkers giet.
 
Dêrby moat lykwols oantekene wurde dat Dokkum hielendal oan 'e súdlike râne fan Dongeradiel leit, tsjin 'e grins fan [[Dantumadiel]] oan. Dus as der stedsjers út Dokkum oer it plattelân fan Dongeradiel ferspraat libje, dan sil dat mei Dantumadiel grif net oars wêze. Neffens de ''Bosatlas fan Fryslân'' telt Dantumadiel 582 Stedsksprekkers.<ref>''Bosatlas fan Fryslân'', s. 236.</ref> As men derfan útgiet dat sprekkers fan oare Stedske dialekten dy't har yn 'e Noardhoeke nei wenjen set hawwe en Dokkumersksprekkers dy't oer oare dielen fan 'e provinsjes útflein binne, inoar min ofte mear yn lykwicht hâlde, dan liket in totaal oantal Dokkumersksprekkers fan om 'e 2.000 hinne in net ûnwierskynlike skatting te wêzen. Dêrby moat wol oantekene wurde dat it benammen om âldere stedsjers giet, mei't it meastepart fan 'e jongerein de eigen taal net folle mear brûkt. It sprekkerstal fan it Dokkumersk nimt sadwaande stadichoan ôf.
 
{{boarnen|boarnefernijing=
'''referinsjes''':<br>
<references/>
'''boarnen''':<br>
* {{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens'', Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086.
* ——, ''Bosatlas van Fryslân'', Grins, 2009 (Noordhoff Atlas Productions), ISBN 978-9 00 17 79 047.
* {{Aut|Duijff, Pieter}}, ''Fries en Stadsfries'', De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156.
* {{Aut|Duijff, Pieter}}, ''Wurdlisten fan 'e Fryske Stedsdialekten'', Ljouwert, 1998 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 18 600.
* {{Aut|Haan, G.J. de}}, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* {{Aut|Jansma, Klaas}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (''Frysk Deiblêd''), ISBN 9 06 48 00 154.
}}
 
{{Berjocht:Taal yn Fryslân}}
 
[[Kategory:Stedsk]]
[[Kategory:Dokkum]]
[[Kategory:Dongeradiel]]