Doarestêd: ferskil tusken ferzjes

[[Ofbyld:Frisia 716-la.svg|thumb|240px|right|DorestêdDoarestêd yn it midsieuskeMidsieuske [[Fryske Ryk]].]]

[[Ofbyld:Dorestad and trade routes.jpg|thumb|240px|right|DorestêdDoarestêd en wichtige handelsrûtes]]

[[Ofbyld:Leiden-dorestad.jpg|thumb|240px|[[Fibula fan DorestêdDoarestêd]] út ± 775-800 fûn yn in put, no yn it [[Ryksmuseum fan Aldheden]] yn Leien]]

'''DorestêdDoarestêd''' wie ien fan de wichtichste en súksesfolste ynternasjonale hannelssintrums yn Noardwest-Jeropa fan de de [[7e ieu|7e]] oan it midden fan de [[9e ieu]]. It lei by de splitsing fan de rivier de [[Ryn]] mei de [[Lek (rivier)|Lek]], en by it stee dêr't de [[Romeinske Ryk|Romeinen]] earder in stiennen kastiel boud hienen, tichtby it hjoeddeiske [[Wyk by Duurstede]].

Oan de ein fan de 7e ieu waard DorestêdDoarestêd omskreaun as ''patria Frigonum/Frixonum'', dat betsjutte: lizzend yn it lân fan de [[Friezen]]<ref>Kosmograaf van Ravenna, ''Cosmographia'' I.11, [http://www.inghist.nl/retroboeken/excerpta/#1:594 Online excerpt] en IV.23 [http://www.inghist.nl/retroboeken/excerpta/#1:596 Online excerpt]</ref>. It hat yn de tiid fan [[600]] oant [[850]], in plak west dêr't de [[Friezen]] en [[Franken]] foar striden hawwe, û.o. yn de [[slachSlach by DorestêdDoarestêd]] <ref>[[Wim van Es|W.A. van Es]] en W.J.H. Verwers (2000), side. 32</ref> . Ferskillende kearen feroare it fan eigener, foar it lêst yn [[719]] doe't it foarfêst yn Frankyske hannen kaam troch [[Karel Martel]]. Yn [[840]] droech [[Lotarius I]] DorestêdDoarestêd oer oan de Deenske bruorren [[Rorik]] en Harald. Healwei de 9e ieu rekket DorestêdDoarestêd yn ferfal. It ynwennertal wurdt yn de bloeitiid rûsd op in 2.500 oant 3.000.

De wichtichste reden dat DorestêdDoarestêd op it stee as bloeiende hannelspleats (''emporium'') ûntstie, wie troch har lizzing. It lei, oars as de tichtby lizzende steden [[Utert (stêd)|Utert]] en [[Fechten]], op it krúspunt fan twa wichtige hannelsrûtes oer wetter. Fia de iene rûte hie DorestêdDoarestêd in ferbining mei it tsjintwurdige [[Fryslân]] en it [[Waad|Waadgebiet]] fia de [[Kromme Ryn]], [[Utertske Fecht]] en de [[Almere (mar)|Almere]]. Yn grut ferbân ferbûn it [[Skandinaavje]] en it [[Eastsee]]gebiet mei it [[Frankyske Ryk]].

De haven fan DorestêdDoarestêd wie boud mei in pear kaaien yn de Ryn. De rin fan de rivier feroare lykwols stadichoan, sadat de rivier hieltyd fierder fan de stêd ôf kaam te lizzen. Foar it behâld fan oansluting op de rivier wie in fergrutsjen fan de kaaien nedich.

De stêd wie wiidferneamd troch de eigen munt dy't der slein waard. Om-ende-by [[640]] hat der in muntmaster mei de namme [[Madelinus]] oan it wurk west. Oant likernôch [[690]] waarden der gouden munten slein, dêrnei in protte sulveren [[skeatta]]'s. <ref>D.J. Henstra, blz. 48</ref><ref>G.M. de Meyer en C.F.M. Koch, blz. 7</ref> De skeatta út DorestêdDoarestêd hawwe in aardich skoftsje lang as in wichtich betelmiddel jilden, en koe der mei betelle wurden yn West- en Noard-Jeropa. Yn it [[Karolingen|Karolingyske]] tiidrek waarden yn DorestêdDoarestêd munten slein mei it opskrift fan [[Pippyn de Koarte]], Karel de Grutte en [[Loadewyk de Fromme]].<ref>H. Enno van Gelder (1978), ''Munten'', yn: Spiegel Historiael, siden 302-304</ref> Muntjild dat yn DorestêdDoarestêd slein is, is oant yn Ruslân weromfûn. In oarkonde fan Karel de Grutte út 777 stiet opskreaun dat er yn DorestêdDoarestêd ouwerbelêsting (ripaticum) heven waard.

Mei troch de beskerming fan Karel de Grutte en de biskoppen groeide DorestêdDoarestêd yn de 8e en 9e ieu út ta in stêd mei 3000 ynwenners. As fergeliking: Yn de stêd Utert wennen doe sa'n 400 minsken. De bou fan de stêd wie alhiel ôfstimd op de hannel, sa'n 3,5 kilometer fan de Kromme Ryn wie beboud en fan steigers foarsjoen. Yn 800 is de stêd op syn rykst. It is dan oerslachplak fan tusken Noard- en Súd-Europa. Glês út Feneetsje giet oer DorestêdDoarestêd nei Skandinaavje en hout krekt oarsom. Trochdat DorestêdDoarestêd destiids in rike stêd wie, kaam der ek omtinken fan de [[Wytsingen]] ([[Gottfried (Fryslân)]] bygelyks) dy't de stêd geregeld plonderen, û.o. yn [[834]], [[835]], [[844]], [[857]] en [[873]]. It ferhaal dat de Wytsingen it plak platbaarnden is net wis. Ynstee fan de melkko te slachtsjen kamen se alle jierren werom foar in lytse rôverij. It hannelsplak wie ommers min te ferdigenjen. Neffens wittenskippers wienen der by de oanfal yn 834 op DorestêdDoarestêd likernôch 7000 Wytsingen belutsen.

Der binne ferskate teoryen oer it ferfal fan DorestêdDoarestêd:

Ien fan de boppesteande faktoaren, of in kombinaasje dêrfan hat laat ta it ferfal fan DorestêdDoarestêd. De krekte lizzing fan DorestêdDoarestêd waard pas wer dúdlik yn de kâlde winter fan [[1842]] doe't resten werom fûn waarden en der opgravings folgen. De grutste opgravings wienen tusken 1967-1977 doe't in nije wyk oanlein wurde soe. Yn it hjoeddeistige museum fan Wyk by Duurstede leit in grut part fan argeologyske fûnsten útstald.

* [http://www.museumdorestad.nl Museum DorestêdDoarestêd, Wyk by Duurstede (nl)]