Bûdapest: ferskil tusken ferzjes

| namme = BoedapestBûdapest

| namme bestjoerlike ienheid 1= Haadstêd BoedapestBûdapest

| webside = {{en}}{{de}}[http://www.budapest.hu/Engine.aspx Webstee BoedapestBûdapest]

'''BoedapestBûdapest''' is de haadstêd fan [[Hongarije]]. Yn de stêd wennet likernôch in fiifde part fan alle ynwenners fan it lân.

De stêd leit op beide iggen fan de rivier de [[Donau]], en is in gearfoeging, út [[1873]], fan ''BoedaBûda'' en ''Ald BoedaBûda'' op de rjochter igge, en Pest op de lofterigge.

De iggen fan de Donau waarden eartiids al troch de [[Kelten]] bewenne. De Romeinen bouden op it plak fan it hjoeddeiske stêdsdiel Óbuda in legerkamp [[Aquincum]] dêr't letter in boargerlike delsetting ûntstie. Op it hichtepunt fan de Romeinske tiid herberge de stêd 30.000 ynwenners en wie haadplak fan de Romeinske provinsje [[Pannoonje]]. Under de [[Grutte Folkeferfarren]] yn de 5e ieuiuw rekke de stêd yn ferfal en lutsen de oarspronklike bewenners fuort. Neikommers kamen, [[Slaven (folk)|Slavyske stammen]] en út dy tiid stammet nei alle gedachten de namme [[BoedaBûda]] ('lyts hûs','hut') foar it diel oan de rjochter igge en [[Pest (stêd)|Pest]] ('hol') foar de oare igge, miskien troch de protte hollen, dy't har dêr doe yn de heuvels befûn. IeuwenIuwen letter yn de [[10e ieuiuw]] ferskynde in oar folk, de [[Hongaren]], dy't by BoedaBûda op in strategyske heuvel yn 1247 in kastiel bouden dat yn 1361 haadstêd fan it keninkryk Hongarije waard.

Yn [[1526]] makkke de Turken in ein oan it Hongaarske ryk en ferovere de stêd. Fan 1686 ôf wie BoedapestBûdapest yn [[Eastenryk]]ske hannen en kaam ûnder Habsburgsk bewâld, dat oant 1918 oan de macht bliuwe soe. Yn dy tiid makket benammen Pest in mânske groei troch, en op de ein fan de 19e ieuiuw bedroech de befolking om-ende-by 730.000 ynwenners.

Yn de [[20e ieuiuw]] waard de stêd fierder útwreide mei de nije stêdsdielen (Újpest, Kispest, Angyalföld). De [[Twadde Wrâldkriich]] wie dramatysk mei de deportaasje en ferneatiging fan de grutte joadske mienskip troch de [[nazi]]s dy't de stêd yn [[1944]] besetten. De befrijing troch de [[Sowjet-Uny]] wie feitlik in nije besetting mei as djiptepunt it delslaan fan de [[Hongaarske Opstân]] yn [[1956]] troch deselde Sowjet-Uny. Dizze foarfallen hawwe alle har spoaren neilitten yn it stêdsbyld. Begjin 80-jierren berikte de befolking fan de stêd har omfang.

BoedaBûda leit op de heuveleftige rjochterigge fan de Donau (links op de kaart). Twa fan dy heuvels dominearre: de [[Burchtheuvel]] (''Várhegy'') en de [[Gellértberch]].

Op de Burchtheuvel stean de wichtichste monuminten fan BoedaBûda:

* de [[burcht fan BoedaBûda|Burcht]] en Burchtheuvel (''Várhegy'') - sjoch [[BoedaBûda]]

* de [[Mattiastsjerke (BoedapestBûdapest)|Mattiastsjerke]] (''Mátyástemplom'')

De heuvel is mei in muorre omwâle: de 18de-ieuwskeiuwske Burchtwyk yn de omwâling is goed bewarre bleaun (allinne it súdlike part hat swiere kriichskea late). It útsjocht oer de Donau mei har brêgen en Pest is yn in protte lieten besjongen. Lykwols binne de measte attraksjes en grutte toeristelûkers fan BoedapestBûdapest minder âld as se derút sjogge: sawol de Mattiastsjerke yn syn hjoeddeiske foarm as it Fisserskbastion binne boud yn de 19e ieuiuw.

[[Ofbyld:Boedapest68Bûdapest68.jpg|right|thumb|150px|Millenniummonumint yn BoedapestBûdapest]]

Oare wichtige nijsgjirrichheden yn BoedaBûda:

* de [[Wetterstêd (BoedapestBûdapest)|Wetterstêd]] (''Viziváros'')

* de [[Sint-Annasjerke (BoedapestBûdapest)|Szent Anna-Templom]] (''Sint-Annaktsjerke'')

* de [[Sitadel fan BoedaBûda]]

* de [[Andrássyboulevard]] (''Andrássy út''), dé boulevard fan BoedapestBûdapest

* it sintrum (fiifde distrikt) leit fuort tsjinoer de Burchtheuvel en is it saken- en winkelsintrum fan hiel BoedapestBûdapest.

* de restaurearre [[Grutte Markthal (BoedapestBûdapest)|Grote Markthal]]

Der binne njoggen brêgen oer de Donau yn BoedapestBûdapest:

* De [[Kettingbrêge]] (of ''Lánchíd'') en âldste brêge fan BoedapestBûdapest (1849)

* De [[Frijheidsbrêge (BoedapestBûdapest)|Frijheidsbrêge]] (of ''Szabadsághíd''), eartiids ''Ferenc Józsefhíd'' (''Frans-Jozefbrêge'')