Yndustriële Revolúsje: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Xqbot (oerlis | bydragen)
L Robot: sw:Mapinduzi ya Viwandani is een etalage-artikel
Yn 'e Wâlden (oerlis | bydragen)
omstavere 2015
Rigel 1:
[[Ofbyld:Cottonopolis1.jpg|thumb|400px|right|Manchester, Ingelân (''Cottonopolis'') om 1840, de skoarstiennen beskiede it oansjen fan 'e stêd]]
De '''Yndustriële Revolúsje''' begûn oan de ein fan de [[18e ieuiuw]] yn [[Ingelân]]. Foar dy tiid waarden produkten inkeld mei de hân produsearre, wilens de Yndustriële Revolúsje feroare dat en der waard brûkme makke fan masines om ferskate saken te produsearjen.
{{TOCnestright|maxwidth=220px|limit=2}}
 
Rigel 8:
 
== Ynfrastruktuer ==
Healwei de [[17e ieuiuw]] waarden de haaddiken brûkt dy't fjirtjin ieuweniuwen earder troch de [[Romeinen]] oanlein wienen. It guod dat produsearre waard moast ferfierd wurde nei de winkels, klanten ensfh. Der wie dus grut ferlet fan in better ferfiernetwurk en yn 'e lette [[18e ieuiuw]] waarden nije diken oanlein.
Net allinnich diken, mar ek kanalen waarden groeven om de stienkoal en izer te ferfieren. De [[stoommasine]] wie de grûnslach foar de stoomtrein, dy't in soad guod ferfiere koe.
 
Rigel 14:
Mei de [[yndustrialisaasje]] moasten der fabriken boud wurde foar de massaproduksje. De arbeiders teagen nei de kriten dêr't dy fabriken stiene. In proses fan snelle [[urbanisaasje]] kaam opgong fan foarhinne lytse doarpkes en stedsjes. Dy fabriken fersmoargen tige, en dat wie net sûn foar de minsken yn de neiste omkriten fan it fabryk. De steammasines bliezen tsjokke reekwolken de hiele stêd troch en ferverijen wettere harren ôffal fuort op de rivier út. Lykwols streamden minsken fan it plattelân faak fanneed massaal derhinne foar wurk. In nije [[sosjale klasse]] ûntstie: de arbeiders, oftewol it yndustriële [[proletariaat]]. De arbeiders moasten yn oerbefolke [[krottewyk|Krottewiken]] wenje dêr't sy slim behûze wienen mei amper [[sanitêr]]. De libbensferwachting wie trochstrings leech, en de [[bernestjerte]] heech.
 
Foar de Yndustriële Revolúsje wie der ek al [[berne-arbeid]], mar mei de groeiende befolking en ûnderrjocht waard it better sichtber. Oan 'e ein fan de [[19e ieuiuw]] waarden der rûnom yn West-Jeropa wetten yntsjinne tsjin de bernearbeid. Yn deselde ieuiuw kaam it [[sosjalisme]] fan 'e grûn.
[[Ofbyld:Spinning jenny.jpg|thumb|''Spinning Jenny'']]
De minne arbeidsomstannichheden fan de arbeidersklasse ûnder de yndustrialisaasje wurdt ek wol de [[sosjale kwestje]] neamd. Yn de rin fan de ieuiuw soenen de [[arbeider]]s in politeke beweging foarme om harren omstannigens te ferberterjen. Neffens [[Karl Marx]] wie it yndustrieel proletariaat de drager fan de sosjalistyske beweging. <ref>''De miskende taaiheid fan it Frysk'', Bertus Mulder, side 66 ISBN 978-90-330-0611-1</ref> Yn Fryslân wie yn dy tiid amper yndustry, mar de sosjalistyske politikussen [[Ferdinand Domela Nieuwenhuis]] en [[Pieter Jelles Troelstra]] hienen harren grutste oanhing yn de provinsje [[Fryslân]].
 
== Ferwizing nei boarne ==