Edgar Allan Poe: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
ynfoboks
Rigel 1:
{{Ynfoboks skriuwer
[[Ofbyld:Edgar Allan Poe portrait B.jpg|thumb|200px|''Portret ±1860 troch Oscar Halling neffens in [[daguerreotype]] út 1849]]
| ôfbylding = Edgar Allan Poe portrait B.jpg
'''Edgar Allan Poe''' ([[Boston]] ([[Massachusetts]]), [[19 jannewaris]] [[1809]] – [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]] ([[Maryland]]), [[7 oktober]] [[1849]]) wie in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[auteur|skriuwer]] en [[dichter]]. Hy wurke ek as literêr kritykus en redakteur en wie ien fan de grûnlizzers fan de [[detectiveferhaal|detektiveroman]]. Hy waard ferneamd om syn mysterieuze en makabere ferhalen en wie de earste bekende Amerikaanske auteur dy't besocht alinne fan de skriuwerij te libjen<ref>Meyers, 138</ref><ref>Quinn, 305</ref>; wat in jildlike krapte en in soad oare swierrichheden yn syn libben fan gefolgen hie.
[[Ofbyld:Edgar| Allanôfbyldingstekst Poe portrait B.jpg|thumb|200px|'' = Portret (±[[1860]]) troch Oscar Halling, neffens in [[daguerreotype]] út [[1849]].
| ôfbyldingsbreedte = 200px
| oar pseudonym =
| echte namme = Edgar Allan Poe
| nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]]
| berne = [[19 jannewaris]] [[1809]]
| berteplak = [[Boston]] ([[Massachusetts]])
| stoarn = [[7 oktober]] [[1849]]
| stjerplak = [[Baltimore (Marylân)|Baltimore]] ([[Marylân]])
| etnisiteit = [[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]]
| taal = [[Ingelsk]]
| sjenre = [[poëzij]], [[literatuer|lit.]] [[roman]]s & [[koart ferhaal|koarte ferh.]],<br> [[horror]], [[detektiveferhaal|detektiveferh.]], [[essay|essay's]], <br>[[non-fiksje]]
| perioade = [[19e ieu]]
| streaming = [[Romantyk]]
| tema's =
| bekendste wurk(en) = ''[[The Raven]]'' <br>''[[Annabel Lee]]'' <br>''[[The Pit and the Pendulum]]''
| útjouwer =
| prizen =
| jierren aktyf = [[1824]] – [[1849]]
| webside = [http://www.poemuseum.org www.poemuseum.org]
}}
'''Edgar Allan Poe''' ([[Boston]] ([[Massachusetts]]), [[19 jannewaris]] [[1809]] – [[Baltimore (MarylandMarylân)|Baltimore]] ([[MarylandMarylân]]), [[7 oktober]] [[1849]]) wie in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[auteur|skriuwer]] en [[dichter]]. Hy wurke ek as literêr kritykus en redakteur en wie ien fan de grûnlizzers fan de [[detectiveferhaal|detektiveroman]]. Hy waard ferneamd om syn mysterieuze en makabere ferhalen en wie de earste bekende Amerikaanske auteur dy't besocht alinne fan de skriuwerij te libjen<ref>Meyers, 138</ref><ref>Quinn, 305</ref>; wat in jildlike krapte en in soad oare swierrichheden yn syn libben fan gefolgen hie.
 
== Biografy ==
Line 8 ⟶ 30:
 
Dêrnei kaam er te wenjen by syn beppe fan heitekant, syn muoike, Mrs Maria Clemm, en syn nichtsje, Virginia Clemm, yn [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]], [[Maryland]]. Yn 1836 troude er mei Virginia, dy't doe 13 jier wie, mar de trou-akte joech har 22 jier. Hy gie oan't wurk as redakteur en literêr kritikus en sette doe ek útein mei it skriuwen fan ferhalen en gedichten, mar sûnder in soad súkses te beheljen. Ut reden dêrfan hat er him doe earst talein op it skriuwen fan proaza dat yn'e krante publisearre waard. Earst mei de publikaasje fan syn gedicht ''The Raven'' yn 1845 krige er fuortendaliks literêre erkenning. (Hy barde $9 foar de publikaasje.<ref>Ostrom, John Ward. "Edgar A. Poe: His Income as Literary Entrepreneur", ''Poe Studies'' 5.1 (1982): 5</ref>)
[[Ofbyld:VirginiaPoe.jpg|rightleft|thumb|200px|''Poe boaske syn nichtsje fan 13'', Virginia Eliza Clemm-Poe. ''Har betide dea kin de ynspiraasjeboarneynspiraasje- boarne fan guon gedichten west hawwe.'']]
 
Yn 1847 stoar Virginia oan [[tuberkuloaze]]. Nei har dea moast Poe belies jaan yn syn striid tsjin drank en ferdôvjende middels en yn 1848 besocht er himsels fan kant te meitsjen. Hy hat noch efkes ferkearing hân mei de dichteresse Sarah Helen Whitman, mar dat rûn rillegau stikken, mei troch Poe's ferslaving en syn dêrút fuorkommende nuvere hâlden en kearen. It jier dêrnei wie er trije dagen net te finen en waard er yn de goate earne yn [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]] werom fûn, yn dwilerige tastân. In pear dagen letter stoar er yn it Washington College Hospital. Poe hat nea lang genôch helder west om te ferklearjen hoe't it safier mei him kaam wie en werom at er syn eigen klean net oan hie. Neffens it ûndersyk fan de Amerikaanske skriuwer [[Matthew Pearl]] soe Poe stoarn wêze oan de gefolgen fan in breintumor.<ref>NRC Boeken, "[http://weblogs.nrc.nl/weblog/boeken/2007/10/22/edgar-allen-poe-zou-gestorven-zijn-aan-hersentumor/ Edgar Allen Poe zou gestorven zijn aan hersentumor]", 22 oktober 2007</ref> Pearl skreau earder "The Poe Shadow", in histoaryske detektiveroman, dêr't er Poe syn dea yn beskriuwt.
[[Ofbyld:VirginiaPoe.jpg|right|thumb|''Poe boaske syn nichtsje fan 13'', Virginia Eliza Clemm-Poe. ''Har betide dea kin de ynspiraasjeboarne fan guon gedichten west hawwe.'']]
[[Ofbyld:Poe's grave Baltimore MD.jpg|thumb|200px|upright|''Edgar Allan Poe is begroeven yn [[Baltimore]]. De omstannichheden bliuwe ûndúdlik.'']]
 
== Ynfloed ==
Line 17 ⟶ 38:
 
Poe syn literêre reputaasje wie bûten de [[Feriene Steaten|FS]] grutter dan yn de FS sels, faaks om't it makabere karakter fan syn wurk de befolking dêre minder oanspruts. [[Rufus Griswold]] waard nei Poe syn dea, op ien as oare wize, syn agint, mar wie ek in rivaal en in fijân. Griswold hie nammentlik ''Memoires fan de skriuwer'' útbrocht, dêr't Poe yn ôfskildere waard as in sûper en in opiumferslaafde; dat makke him net populêr yn Amerikaanske literêre fermiddens.
[[Ofbyld:Poe's grave Baltimore MD.jpg|thumb|200px|uprightright|''Edgar Allan Poe is begroeven yn [[Baltimore]]. De omstannichheden bliuwe ûndúdlik.'']]
 
Yn [[Frankryk]], dêr't er oer it generaal as "Edgar Poe" bekend is, waarden syn ferhalen en in stikmannich gedichten oerset troch [[Charles Baudelaire]]. Baudelaire syn goede oersettings hawwe makke dat Poe populêr waard by de Frânske [[avant-garde]]skriuwers. Skriuwers sa as [[Algernon Charles Swinburne]] waarden sterk beynfloede troch syn wurk. Poe waard ek wurdearre troch de [[symbolisme|symbolisten]], en [[Stéphane Mallarmé]] droech ferskate gedichten oan him op.
Line 201 ⟶ 223:
 
== Keppeling om utens ==
* [http://www.poemuseum.org/ Offisjele webside fan it Edgar Allan Poe Museum, yn Richmond (Firginia)]
* Project Gutenberg e-teksten fan [http://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/gutbook/author?name=Poe,%20Edgar%20Allan ferskillend wurk fan Edgar Allan Poe]
* [http://www.online-literature.com/poe/ In stikmannich ferhalen en gedichten]