Joost van den Vondel: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
ynfoboks
Rigel 1:
{{Ynfoboks skriuwer
[[Ofbyld:J vondel.jpg|thumb|right|250px|Portret fan Vondel troch Ph. Koninck ([[1665]]).]]
| ôfbylding = J vondel.jpg
'''Joast fan de Vondel''' ([[Nederlânsk]]: '''Joost van den Vondel'''; [[Keulen]], [[17 novimber]] [[1587]] – [[Amsterdam]], [[5 febrewaris]] [[1679]]) wie in [[Nederlân]]sk [[dichter]], [[toanielskriuwer]] en [[oersetter]]. Hy wurdt beskôge as de meast foaroansteande literêre persoanlikheid út 'e [[santjinde ieu]] foar wat it [[Nederlânsk]] taalgebiet oanbelanget, in soarte fan Nederlânske [[Shakespeare]]. Krekt as dat by syn [[Ingelân|Ingelske]] wjergader it gefal is, binne sines de [[toanielstik]]ken út dy tiid dy't noch altiten op 'e planken brocht wurde, mei as bekendste foarbylden de ''Gysbreght van Aemstel'', ''Lucifer'' en ''Palamedes''. Syn [[gedicht]] ''Joannes de Boetgezant'', oer it libben fan 'e [[kristendom|kristlike]] [[profeet]] [[Jehannes de Doper]], wurdt wol it grutste Nederlânsktalige [[epos]] neamd.
[[Ofbyld:J vondel.jpg|thumb|right|250px| ôfbyldingstekst = Portret fan Vondel troch Ph. Koninck ([[1665]]).]]
| ôfbyldingsbreedte = 230px
| oar pseudonym =
| echte namme = Joost van den Vondel
| nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk
| berne = [[17 novimber]] [[1587]]
| berteplak = [[Keulen]] ([[Dútslân]])
| stoarn = [[5 febrewaris]] [[1679]]
| stjerplak = [[Amsterdam]] ([[Nederlân]])
| etnisiteit = [[File:Flag of Flanders.svg|20px]] [[Flamingen|Flaamsk]]
| taal = [[Nederlânsk]]
| sjenre = [[poëzij]], [[toanielstik|toaniel]], [[non-fiksje]]
| perioade = [[Gouden Ieu]]
| streaming =
| tema's =
| bekendste wurk(en) = ''Palamedes'' <br>''Gysbreght van Aemstel'' <br>''Lucifer'' <br>''Het Stockske van Joan van <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Oldenbarnevelt''
| útjouwer =
| prizen =
| jierren aktyf = [[1613]] – [[1679]]
| webside = ''n.f.t.''
}}
'''Joast fan de Vondel''' ([[Nederlânsk]]: '''Joost van den Vondel'''; [[Keulen]], [[17 novimber]] [[1587]] – [[Amsterdam]], [[5 febrewaris]] [[1679]]) wie in [[Nederlân]]sk [[dichter]], [[toanielskriuwer]] en [[oersetter]]. Hy wurdt beskôge as de meast foaroansteande literêre persoanlikheid út 'e [[santjinde ieu]] foar wat it [[Nederlânsk]] taalgebiet oanbelanget, in soarte fan Nederlânske [[Shakespeare]]. Krekt as dat by syn [[Ingelân|Ingelske]] wjergader it gefal is, binne sines de [[toanielstik]]ken út dy tiid dy't noch altiten op 'e planken brocht wurde, mei as bekendste foarbylden de ''Gysbreght van Aemstel'', ''Lucifer'' en ''Palamedes''. Syn [[gedicht]] ''Joannes de Boetgezant'', oer it libben fan 'e [[kristendom|kristlike]] [[profeet]] [[Jehannes de Doper]], wurdt wol it grutste Nederlânsktalige [[epos]] neamd.
 
==Libben==
Line 10 ⟶ 32:
Vondel waard lid fan 'e [[Brabân]]ske [[rederiker]]skeamer ''Het Wit Lavendel'', dêr't er yn 'e kunde kaam mei oare literêre figueren, lykas de ferneamde dichter [[Roemer Visscher]]. Hoewol't er net folle ûnderwiis genoaten hie, wied er bepaald net dom. Yn [[1613]] learde er himsels [[Latyn]] om [[Seneka de Jongere|Seneka]] lêze te kinnen, en letter died er itselde mei [[Gryksk]], dat er nedich wie foar syn toanielstik ''Palamedes oft Vermoorde Onnooselheit''. It stik spile yn 'e [[Grykske Aldheid]], mar wie eins in skerpe terjochtwizing fan [[steedhâlder]] [[Maurits fan Oranje|Maurits]] (yn it stik [[Agamemnon]]) fanwegen dy syn ferantwurdlikens foar de eksekúsje, yn [[1619]], fan [[riedpinsjonaris]] [[Johan fan Oldenbarnevelt]] (Palamedes of "de fermoarde ûnskuld"). Maurits hold net fan krityk, en hoewol't er sels gjin kultureel ûnderlein persoan wie en op eigen manneboet wierskynlik nea fan it stik heard hawwe soe, wiene der perfoarst genôch lju yn syn om-en-by dy't him op soks wize koene en woene. Fan gefolgen moast Vondel Amsterdam ûntflechtsje en him in hoartsje katoen hâlde yn [[Beverwyk]], oant de stoarm fierhinne oerwaaid wie. Uteinlik waard er dochs foar it gerjocht dage, en krige er in boete oplein fan ƒ300, wat yn dy tiid in hiel bedrach wie. It hie lykwols minder kind (sa't Oldenbarnvelt ta syn skea ûnderfûn hie), en de boete waard foar Vondel foldien troch de Amsterdamske [[skepen]] [[Albert Coenraads Burgh]], dy't him ek it idee foar it stik oan 'e hân dien hie.
 
[[Ofbyld:Beeld Joost van den Vondel.JPG|right|right|thumb|350px|Vondel syn stânbyld yn it [[Amsterdam]]ske [[Vondelpark]].]]
Nettsjinsteande alle trelit, of miskien wol dertroch, ûntjoech ''Palamedes'' him letter ta in populêr stik, dat foar [[1800]] yn teminsten fyftjin printingen ferskynd is. Yn [[1663]], doe't Maurits al lang dea wie, waard it foar it earst opfierd, yn [[Rotterdam]], en yn [[1665]] kaam it yn Amsterdam foar it earst op 'e planken, doe't de [[skouboarch]] dêre sletten wie fanwegen in ferbouwing, en de pleatslike [[reginten]] der dus net op oansjoen wurde koene. Vondel beheinde syn krityk op 'e steat en de [[gomarisme|gomaristyske]] [[kalvinisme|kalvinisten]] trouwens net ta syn toanielstikken, mar utere dy fral ek yn syn [[stikeldicht]]en. Soms waard er dêrby sels lulk en haatlik: in foarbyld is ''Het Stockske van Joan van Oldenbarnevelt'', wêryn't er nochris weromkomt op 'e ûnterjochte dea fan dy steatsman. Sterke lulkens klinkt ek troch yn it ynliedend [[sonnet]] (Vondel neamt it ''Klinkert'') fan ''Palamedes''.
 
In oar stik fan Vondel dat nochal wat opsjoch joech, wie de ''[[Gijsbrecht van Aemstel]]'', dat yn 't earstoan troch de [[predikant]]en ferbean waard mei't it roomske sympatyen befetsje soe. Oer ''[[Lucifer (toanielstik)|Lucifer]]'', en it lettere ''Adam in Ballingschap'', dat Vondel yn [[1664]] skreau, doe't er al 77 jier wie, wurdt wol sein dat se de [[Ingelân|Ingelske]] skriuwer en dichter [[John Milton]] ynspirearren ta syn [[magnum opus]] ''[[Paradise Lost]]'' ([[1667]]), al miene oaren dat de oerienkomsten simpelwei te ferklearjen binne trochdat alletrije wurken op deselde boarne, ntl. it [[bibel]]boek ''[[Genesis (boek)|Genesis]]'', basearre binne.
[[Ofbyld:Beeld Joost van den Vondel.JPG|right|right|thumb|350px|Vondel syn stânbyld yn it [[Amsterdam]]ske [[Vondelpark]].]]
 
Vondel skreau lykwols ek suver [[religy|religieuze]] gedichten, lykas twaris in ''Krystliet'':