Maleächy (bibelboek): ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L Ieneach fan 'e Esk moved page Maleächy to Maleächy (bibelboek): mear Maleächys |
ynfoboks, boarnen |
||
Rigel 1:
{{Literatuer
| ôfbylding =
| ôfbyldingstekst =
| ôfbyldingsbreedte =
| titel = ''Maleächy''
| oarspr. titel = מלאכי ("Malaḵi")
| auteur = [[Maleächy (profeet)|Maleächy]] (?)
| taal = [[Hebrieusk]]
| foarm = [[non-fiksje]]
| sjenre = [[religy|religiosa]]
| skreaun = >515 f.Kr.
| 1e publikaasje =
| 1e opfiering =
| oarspr. útjouwer =
| rige = [[Alde Testamint]]
| foarich diel = ''[[Sacharja (bibelboek)|Sacharja]]''
| folgjend diel = gjint (is lêste boek fan it [[Alde Testamint|A.T.]])
| bondel = [[Bibel]]
| prizen =
| ISBN =
| Fryske titel = ''Maleächy''
| publikaasje = [[1943]], [[Haarlim]]
| útjouwer = [[Nederlands Bijbelgenootschap]]
| oersetter = [[G.A. Wumkes|G.A. Wumkes]] en [[E.B. Folkertsma|E.B. Folkertsma]]
| prizen oers. =
| ISBN oers. =
}}
'''''Maleächy''''', yn it oarspronklike [[Hebrieusk]]: '''מלאכי''', '''''Malaḵi''''', is in tekst út sawol de [[joadendom|joadske]] as de [[kristendom|kristlike]] [[Bibel]]. Yn 'e joadske ''[[Tenach]]'' makket it ûnderdiel út fan it boek תרי עשר, ''[[Lytse Profeten|Ṯrei Asar]]'', dat "De Tolve" betsjut (t.w. de tolve lytse profeten, dy't yn 'e joadske Bibel gearboske binne ta ien inkeld boek), it 13de fan 24, dat dan wer ûnder de ''Neḇi'im Aḥaronim'' (de "Lettere Profeten") falt. Yn it [[Alde Testamint]] fan 'e kristlike Bibel foarmet ''Maleächy'' in bibelboek op himsels, it 39ste fan 39 (neffens de [[Nije Fryske Bibeloersetting]] fan [[1978]]), dat yn 'e offisjeuze ûnderferdieling fan 'e bibelboeken ta de ''[[Lytse Profeten]]'' heart (dy't sa neamd wurde om't dy teksten frij koart binne yn ferhâlding ta de saneamde ''[[Grutte Profeten]]''). De earste folsleine [[Frysk]]e oersetting fan ''Maleächy'' stie yn 'e fertaling fan it Alde Testamint, fan dû. [[Geart Aeilco Wumkes]] en [[Eeltsje Boates Folkertsma]], dy't yn [[1943]] útkaam.
It boek ''Maleächy'' hjit de [[profesije]]n te omfetsjen fan 'e [[profeet]] [[Maleächy (profeet)|Maleächy]], mar de measte bibelwittenskippers en [[teolooch|teologen]] miene dat dat hielendal gjin namme is, mar in titel, mei't ''Malaḵi'' yn it Hebrieusk bestjut "myn boadskipper", mooglik in ôfkoarting fan ''Malaḵīyah'', wat "boadskipper fan de Heare" wêze soe. Sadwaande wurdt der ûnder saakkundigen rûnom redendield oer de identiteit fan 'e [[skriuwer]] fan ''Maleächy''. Yn ien fan 'e [[Targum|Targums]] wurdt yn dy hoedanichheid de preester [[Ezra (preester)|Ezra]] oanwiisd, mar der bestiet gjin histoarysk bewiis om dat te ûnderstypjen. Guon bibelwittenskippers hawwe de oerienkomsten yn styl en wurdgebrûk opmurken mei de beide dielen fan 'e twadde helte fan it boek ''[[Sacharja]]'', it saneamde ''2 Sacharja'' (''Sach.'' 9-11) en ''3 Sacharja'' (''Sach.'' 12-14). Der wurdt gauris oannommen dat ''Maleächy'' en ''2'' en ''3 Sacharja'' fan oarsprong ien samling fan trije profesijen foarmen, dy't skreaun of redigearre wiene troch ien en deselde persoan. De earste beide dêrfan soene dan letter oan oan it oarspronklike boek ''Sacharja'' (''Sach.'' 1-8) taheakke wêze, wylst de trêde it boek ''Maleächy'' waard. Yn elts gefal wurdt ''Maleächy'' beskôge as it wurk fan ien skriuwer, dy't al of net bekend stien hawwe mei as "Maleächy".
It boek ''Maleächy'' jout frijwol gjin histoaryske details, mar twa dingen meitsje dúdlik wannear't it likernôch datearre wurde moat. It earste is de fernijing fan it wurd ''pehā'' yn ''Mal.'' 1:8, in oantsjutting foar in lânfâd út it [[Perzyske Ryk|Perzyske]] tiidrek. Dat wiist op in oarsprong fan nei de [[Babyloanyske Ballingskip]] (586-538 f.Kr.) fanwegen sawol de Perzyske term as it feit dat [[Juda (keninkryk)|Juda]] foarôfgeande oan 'e ballingskip keningen hie, en gjin lânfâden. Fierders kin út itselde fers opmakke wurde dat op 'e tiid dat it skreaun is, de [[Timpel fan Jeruzalim]] al wer funksjonearre, d.w.s. op 'e nij opboud wie, wat betsjut dat de tekst fan nei 515 f.Kr. wêze moat.
''Maleächy'' waard skreaun om it lossinnige religieuze en sosjale hâlden en dragen fan 'e Joaden, en yn it bysûnder fan 'e joadske preesters, te korrizjearjen. Want nei harren weromkear út 'e Babyloanyske Ballingskip en de weropbou fan [[Jeruzalim]] en de Timpel wiene de Joaden al rillegau wer ferfallen ta harren âlde flaters (of sa seach de profeet it alteast), dy't foarhinne laat hiene ta in bestraffing fan [[God]] yn 'e foarm fan 'e ballingskip. Sa brochten se bgl. bline, kreupele of sike bisten nei de Timpel ta om oan God te offerjen, wylst ''[[Leviticus]]'' dúdlik foarskriuwt dat de offers "ûnbesmodzge" wêze moatte.
Line 13 ⟶ 40:
Maleächy feecht syn tahearders ek de mantel út om't hja God syn rjochtfeardigens yn 'e kiif stelle. Hy bringt harren yn 't sin dat God wol deeglik rjochtfeardich is en drukt har op it hert om Gods rjochtdei mei geduld en yn trou ôf te wachtsjen. Eins, seit Maleächy, is it krekt oarsom: it folk is net rjochtfeardich foar God oer, en bekreaut him wat him fan rjochten takomt (lykas ûnbesmodzge offers yn 'e Timpel). En as God dy offers dan net oannimt en net nei de offerders omsjocht, sizze se dat hy ûnrjochtfeardich is. Maleächy bewissiget it folk derfan dat yn it hjirneimels wol blike sil wa't rjochtfeardich west hat en wa net. Hy beslút syn boek mei in berop op 'e leare fan [[Mozes]] en in ûnthjit dat [[Elía]] wer komme sil ear't de "Dei fan de Heare" oanbrekke sil (oan dylêste messianistyske oankundiging ûntlient ''Maleächy'' ûnder kristenen, dy't dat ynterpretearje as slaand op [[Jezus Kristus]], in grut diel fan syn autoriteit).
Yn [[1919]] joech dû. [[Geart Aeilco Wumkes]], yn syn ''Ut 'e Heilige Dobbe'', û.m. in oersettingsfragmint fan eigen hân fan ''Mal.'' 3:1-6 út. De earste folsleine útjefte fan ''Maleächy'' stie yn it Alde Testamint fan Wumkes en [[Eeltsje Boates Folkertsma]], dêr't dy yn [[1943]] de earste Fryske bibeloersetting mei foltôgen. Om't sawol [[teolooch|teologen]] as [[taalkundige]]n beswieren tsjin 'e fertaling Wumkes-Folkertsma hiene, waard fan [[1966]] ôf wurke oan in nije bibeloersetting, dy't yn [[1978]] útkaam as de [[Nije Fryske Bibeloersetting]] (mei stipe fan 'e provinsje [[Fryslân]], it ''[[Nederlands Bijbelgenootschap]]'' te [[Haarlim]] en de ''[[Katholieke Bijbelstichting]]'' te [[Bokstel]]). Dat is de fertaling dy't noch altiten yn gebrûk is, yn 'e foarm fan 'e trêde, ferbettere druk fan [[1995]]. De oersetting fan ''Maleächy'' waard dêrby dien troch dû. [[Bernard Smilde]], dy't op taalkundich mêd ûnderstipe waard troch [[frisikus]] [[M.J. de Haan]].
Line 20 ⟶ 47:
* ''Bibel'' (oers. G.A. Wumkes en E.B. Folkertsma), Haarlim, 1943, sûnder ISBN.
* ''Bibel'' (Nije Fryske Bibeloersetting), Haarlim/Bokstel, 1978 (Nederlands Bijbelgenootschap/Katholieke Bijbelstichting), ISBN 9 06 12 60 817.
----
Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_Malachi ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
}}
Line 26 ⟶ 55:
[[Kategory:Alde Testamint]]
[[Kategory:Bibel]]
[[Kategory:Joadske literatuer]]
[[Kategory:Kristlike literatuer]]
|