Brief oan de Hebreeërs: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
Nije side |
ynfoboks, boarnen |
||
Rigel 1:
{{Literatuer
[[Ofbyld:PaulT.jpg|right|thumb|350px|De [[apostel]] [[Paulus]] dy't syn brieven skriuwt, op in skilderij út 'e 16de ieu. (Yn wurklikheid diktearre Paulus syn brieven oan in [[slavernij|slaaf]].)]]▼
| ôfbylding =
| ôfbyldingstekst =
| ôfbyldingsbreedte =
| titel = ''Brief oan de Hebreeërs''
| oarspr. titel = Επιστολή προς Εβραίους <br>("Epistoli pros Ebraious")
| auteur = anonimus
| taal = [[Aldgryksk]]
| foarm = [[non-fiksje]]
| sjenre = [[religy|religiosa]]
| skreaun = [[50]] – [[150]] n.Kr.
| 1e publikaasje =
| 1e opfiering =
| oarspr. útjouwer =
| rige = [[Nije Testamint]]
| foarich diel = ''[[Brief oan Filémon]]''
| folgjend diel = ''[[Brief fan Jakobus]]''
| bondel = [[Bibel]]
| prizen =
| ISBN =
| Fryske titel = ''Brief oan de Hebreeërs''
| publikaasje = [[1933]], [[Haarlim]]
| útjouwer = [[Nederlands Bijbelgenootschap]]
| oersetter = [[G.A. Wumkes|G.A. Wumkes]] en [[E.B. Folkertsma|E.B. Folkertsma]]
| prizen oers. =
| ISBN oers. =
}}
It '''''Brief oan de Hebreeërs''''', yn it oarspronklike [[Gryksk]]: '''Επιστολή προς Εβραίους''', '''''Epistoli pros Ebraious''''', ek wol koartwei '''''Hebreeërs''''' neamd, is it njoggentjinde boek fan it [[Nije Testamint]] fan 'e [[kristendom|kristlike]] [[Bibel]]. It is de fjirtjinde fan 'e [[brieven yn it Nije Testamint|brieven]], en hoewol't de yndieling problematysk is, wurdt it oer it algemien noch gauris ta de ''[[Brieven fan Paulus]]'' yn bredere sin rekkene, wylst it inkeld ek wol (mar allinne op grûn fan syn plak yn 'e folchoarder fan 'e nijtestamintyske geskriften) by de ''[[Pastorale Brieven]]'' pleatst wurdt. De earste folsleine [[Frysk]]e oersetting fan ''Hebreeërs'' stie yn 'e fertaling fan it Nije Testamint fan dû. [[Geart Aeilco Wumkes]] en [[Eeltsje Boates Folkertsma]], dy't yn [[1933]] útkaam.
It ''Brief oan de Hebreeërs'' is wat in frjemde ein yn 't byt mank de brieven yn it Nije Testamint. It is dreech om goed te krijen dat it troch de [[apostel]] [[Paulus]] skreaun is, mar it heart likemin ta de ''[[Algemiene Seinbrieven]]'', it espeltsje brieven dat nèt fan Paulus syn hân is. De tekst fan ''Hebreeërs'' jout neat priis oangeande de [[skriuwer]], en hoewol't oangeande it auteurskip tradysjoneel faak oan Paulus tocht waard, wie dat net mear as in gissing. Bibelwittenskippers, [[teolooch|teologen]] en [[taalhistoarikus|taalhistoarisy]] binne hjoed de dei mienriedich dat de taskriuwing oan Paulus net fol te hâlden is. De opbou en it taaleigen fan ''Hebreeërs'' binne folle wolsprekkender en folle kreazer ôfwurke as yn 'e oare brieven fan Paulus (of yn hokker oar nijtestamintysk boek ek); it brief wurdt datoangeande beskôge as in wier masterwurk. Fierders besteane der guon lytse mar opfallende ferskillen tusken ''Hebreeërs'' en de brieven fan Paulus op it mêd fan it boadskip dat útdroegen wurdt, en boppedat wie Paulus oars nea skruten om yn 'e tekst sels it auteurskip op te easkjen, dat wêrom soed er dat yn dit gefal dan ynienen wol wêze? In [[trêde ieu|trêde-ieuske]] teolooch sei: ''"Allinne God wit wa't dit brief skreaun hat."'' Dat mei wier wêze, mar it hat bibelwittenskippers út dy tiid en fan letter der net fan wjerholden om dernei te rieden. Behalven Paulus binne bgl. de apostels [[Barnabas (apostel)|Barnabas]] en [[Lukas (apostel)|Lukas]], [[Paus Klemins I|Klemins fan Rome]], [[Apollos]] (in foaroanman fan 'e ier kristlike gemeente yn [[Aleksandrië]]) en Paulus syn meiwurkster [[Prissilla]] neamd.
''Hebreeërs'' is nei alle gedachten skreaun oan in mingde mienskip fan kristene [[Joaden]] en [[heidendom|heidens]], wierskynlik yn [[Rome (stêd)|Rome]], mar [[Jeruzalim]] soe ek mooglik wêze. It doel fan it brief wie om 'e kristenen oan te fiterjen om harren [[leauwe]] trou te bliuwen ek al waarden se ferfolge. It sintrale tema is it learstik fan 'e [[Kristus]] as midsman tusken [[God]] en de [[minske|minskheid]]. As datearring wurdt de twadde helte fan it jier [[63]] of it begjin fan [[64]] it meast wierskynlik achte. Om't [[Marten Luther]] de ''Hebreeërs'' as [[apokryf]] beskôge, wurdt dit brief yn 'e mande mei twa fan 'e ''[[Algemiene Seinbrieven]]'' en de ''[[Iepenbiering fan Jehannes]]'' yn lutherske bibels noch altiten los fan 'e [[kanon]] byinoar yn in aparte taheakke hielendal efteroan yn it Nije Testamint ôfdrukt.
''Hebreeërs'' is, alteast kwa foarm, gjin wier brief. Sa begjint it net, lykas de measte oare nijtestamintyske brieven, mei it neamen fan 'e skriuwer, mei dêrnei in adressearring en in groetnis. Krekt oarsom, de auteur batst der daliks yn. De ynhâld fan ''Hebreeërs'' lit him ek min ûnderferdiele. Oars as de echte brieven fan Paulus, dy't yn 'e regel úteinsette mei in learend stik folge troch in dêrút fuortfloeiend fermoanjend stik, rint hjir it iene part yn it oare oer. De kristlike leare wurdt yn dit geskrift werjûn yn koarte stikjes dy't elkmis hiderkear útrinne op in koarte fermoanning. It is dúdlik dat it de auteur om dy fermoannings te dwaan is; de lear is yn ''Hebreeërs'' minder wichtich.
▲[[Ofbyld:PaulT.jpg|
Ofgeande op 'e skriuwer stiet it der mei de gemeente(n) dêr't ''Hebreeërs'' oan rjochte is, net sa geweldich foar. Party fan 'e leauwenden binne slop yn 'e lear of sleau yn it neilibjen fan 'e foarskriften en litte dêrmei har [[leauwe]] yn [[Jezus Kristus]] sloere. As it sa trochgiet, sil(le) de gemeente(n) mei gauwens yn it neigean reitsje. De skriuwer is bang dat as it sa trochgiet, de gemeente in freeslik oardiel fan God temjitte sjen kin. Dêrom treastet er de paadbjuster rekke kristenen dan ek oan om har op te skerpjen en har libben te betterjen, dat de gemeente oan it leauwe fêsthâlde en sa beholden bliuwe sil. Dêrby beklammet er de rol fan Jezus Kristus as middelder tusken God en de minskheid, mei't er de sûnden fan it folk op him nommen hat en oan it krús foar harren ferlossing stoarn is. Inkeld yn it leauwe yn him leit behâld foar de minske. Want de Kristus sil weromkomme en neat hiel litte fan 'e wrâld, útsein syn eigen keninkryk dat net wifket.
Yn [[1919]] joech dû. [[Geart Aeilco Wumkes]] yn syn ''Ut 'e Heilige Dobbe'' û.m. oersettingsfragminten fan eigen hân fan ''Hebr.'' 11:32-38 en 12:1-2a út. De earste folsleine [[Frysk]]e oersetting fan ''Hebreeërs'' stie yn it Nije Testamint fan Wumkes en [[Eeltsje Boates Folkertsma]], dat yn [[1933]] útkaam en dat fan [[1943]] ôf ûnderdiel útmakke fan 'e earste Fryske bibeloersetting. Om't sawol [[teolooch|teologen]] as [[taalkundige]]n beswieren tsjin 'e fertaling Wumkes-Folkertsma hiene, waard fan [[1966]] ôf wurke oan in nije bibeloersetting, dy't yn [[1978]] útkaam as de [[Nije Fryske Bibeloersetting]] (mei stipe fan 'e provinsje [[Fryslân]], it ''[[Nederlands Bijbelgenootschap]]'' te [[Haarlim]] en de ''[[Katholieke Bijbelstichting]]'' te [[Bokstel]]). Dat is de fertaling dy't noch altiten yn gebrûk is, yn 'e foarm fan 'e trêde, ferbettere druk fan [[1995]]. De oersetting fan ''Hebreeërs'' waard dêrby dien troch drs. [[H. Dijkstra]], dy't op taalkundich mêd ûnderstipe waard troch perfester dr. [[Jelle Hendriks Brouwer]].
Line 19 ⟶ 46:
* ''Bibel'' (oers. G.A. Wumkes en E.B. Folkertsma), Haarlim, 1943, sûnder ISBN.
* ''Bibel'' (Nije Fryske Bibeloersetting), Haarlim/Bokstel, 1978 (Nederlands Bijbelgenootschap/Katholieke Bijbelstichting), ISBN 9 06 12 60 817.
----
Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Epitle_to_the_Hebrews ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
}}
Line 26 ⟶ 55:
[[Kategory:Nije Testamint]]
[[Kategory:Brieven yn it Nije Testamint|Hebreeërs, Brief oan de]]
[[Kategory:Kristlike literatuer]]
[[Kategory:Fryske oersetting]]
|