Arapaho (folk): ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L →Konflikten mei de blanken: red |
L red |
||
Rigel 1:
{{Ynfoboks etnyske groep|
Etnyske groep= Arapaho |
Ofbyld= [[File:Arapahokoppen.JPG|300px]] <br><small>Boppeste rige f.l.n.rj.: [[Lofterhân (Arapaho-opperhaad)|Lofterhân]], [[Carl Sweezy]], [[Burnu Acquanetta]]; twadde rige f.l.n.rj.: [[Tsjeppe Noas]], [[Peter DePoe]], [[Lytse Raven]].</small><br><br> |
Ofbyld= [[File:Arapaho camp with buffalo meat drying near Fort Dodge, Kansas.jpg|300px]] <br><small>In [[19e iuw|njoggentjinde-iuwsk]] Arapaho-kamp mei drûgjend [[Amerikaanske bizon|bizon]]fleis.</small> |▼
Flagge 1= [[File:Flagge fan de Arapaho Stamme fan it Wind River Reservaat.PNG|100px]] <br><small>Noardlike Arapaho</small>|
Flagge 2= [[File:Flagge fan de Sjajinne en Arapaho Stamme fan Oklahoma.png|105px]] <br><small>Súdlike Arapaho</small>|
Rigel 17:
Oantallen= 14.000 <br> 9.900 <br>4.000 |
}}
De '''Arapaho''' ([[Ingelsk]]: ''Arapaho'' of ''Arapahoe'') binne in lânseigen [[Yndianen|Yndiaansk]] folk fan 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] fan [[Noard-Amearika]], dat oant djip yn 'e [[njoggentjinde
==Etymology==
Rigel 23:
==Demografy==
Histoarysk sjoen bestiene de Arapaho út fiif [[etnyske groep|etnyske]] subgroepen, fan noard nei súd de [[Gro Wânt (folk)|Gro Wânt]] (''Gros Ventre''), de [[Besawûnena (folk)|Besawûnena]] (''Besawunena''), de wiere Arapaho, de [[Haänahawûnena (folk)|Haänahawûnena]] (''Ha'anahawunena'') en de [[Nawatinehena (folk)|Nawatinehena]] (''Nawathinehena''). Elts fan dy fiif groepen spriek in eigen, ûnderling fersteanber [[dialekt]] en behold
[[File:Arapaho_leggings_moccasins_1910_OHS.jpg|left|thumb|200px|In pear Arapaho lears-[[mokassin]]s út ±[[1910]].]]
Tsjin 'e ein fan 'e [[achttjinde
De [[Noardlike Arapaho (folk)|Noardlike Arapaho]] neame harsels ''Nank’haanseine’nan'' (it "Byfoetfolk" – [[byfoet]] is in plant), en komme fierhinne fuort út 'e histoaryske subgroep fan 'e wiere Arapaho, al binne dêr grutte oantallen Haänahawûnena en Besawûnena yn opgien. Hja libje sûnt de ein fan 'e njoggentjinde
De [[Súdlike Arapaho (folk)|Súdlike Arapaho]] neame harsels ''Náwunena'' of ''Noowunenno’'', wat "Súdlik Folk" betsjut. Der wurdt wol tocht dat hja benammen fuortkomme út 'e histoaryske subgroep fan 'e Nawatinehena, al soe it ek kinne dat se foar it meastepart ôfstamje fan it súdlike diel fan 'e wiere Arapaho, dêr't de Nawatinehena yn opgien binne. Sûnt de ein fan 'e njoggentjinde
[[File:Black_Man_-_An_Arapaho_warrior_-_By_E.A_Burbank,_1899.jpg|right|thumb|200px|Swarte Man, in Arapaho-kriger mei oarlochsferve op, yn [[1899]] skildere troch [[Elbridge Ayer Burbank]].]]
Rigel 38:
===Op 'e flakten===
Yn 'e [[santjinde
Yn [[1811]] of dêromtrint sleaten de Arapaho in formeel bûnsgenoatskip mei de [[Sjajinnen]] (''Cheyenne''), dat oant hjoed de dei stânhâldt. Tegearre fochten de beide stammen yn it suden fan harren domein, yn 'e krite fan 'e [[Reade Rivier (Missoury)|Reade Rivier]], tsjin 'e [[Komansjen]] (''Comanche''), [[Kajowa (folk)|Kajowa]] (''Kiowa'') en [[Flakte-Apachen]]. Dy striid waard yn [[1840]] beëinige, doe't der in fredesferdrach en sels in ferbûn sletten waard. De bekendste Arapaho-lieder dy't dêrby belutsen wie, wie it opperhaad [[Lytse Raven]]. Mei de stipe fan harren nije Kajowa-bûnsmaten wisten de Arapaho doe foar it earst troch te kringen yn 'e [[Teksas|Teksaanske]] ''[[Texas Panhandle|Panhandle]]''. Ien Súdlike Arapaho-troep rekke sa nau ferbûn mei de Komantsjen dat se úteinlik de taal fan har bûnsgenoaten oernamen en as de ''Saria Tʉhka''- of "Hûne-iters"-troep yn it Komantsjyske folksferbân opnommen waarden.
Rigel 59:
Yn [[1876]]-[[1877]] waard op 'e noardlike flakten noch de [[Grutte Sû-Oarloch fan 1876]] útfochten, mar de dielname fan 'e Noardlike Arapaho dêroan wie net grut. Dat wie benammentlik te tankjen (of te witen) oan opperhaden lykas [[Swarte Koallen]], dy't ûnder eagen sjoen hie dat de ûngelikense striid tsjin 'e blanken net mei de wapens wûn wurde koe, en dêrom út alle macht besocht om it de Arapaho-krigers te ûntpraten om har yn dit konflikt wer by har Sjajinske en Lakota-bûnsmaten fan âlds te jaan. It meast ferneamde en teffens wichtichste treffen fan 'e Grutte Sû-Oarloch wie de [[Slach oan de Little Bighorn]], wêrby't de Yndianen it Amerikaanske 7de Kavaleryregimint fan generaal [[George Armstrong Custer]] fierhinne ferdylgen. Yn dy slach fochten neffens ien ferhaal mar fiif Arapaho-krigers mei, te witten de Noardlike Arapaho Giele Earn, Giele Mich, Lofterhân en Wetterman en de Súdlike Arapaho Wolwittende Man (ek wol bekend as Grien Gers). Hja wiene der fiifresom op útgien om 'e Sjosjoanen te oerfallen, mar waarden finzen nommen troch in grutte groep Lakota, dy't har foar ferkenners fan it Amerikaanske leger holden. It Sjajinske opperhaad [[Twa Moannen]] koe har lykwols werom, sadat se wer frijlitten waarden. Dy nacht bleaune se oer yn it grutte doarp fan 'e Lakota en de Noardlike Sjajinnen oan 'e [[Little Bighorn (rivier)|Little Bighorn]], dat de oare deis ûnferwachts oanfallen waard troch Custer en syn troepen. En sa fochten dy fiif mannen doe mei, wêrby't Wetterman nei eigen sizzen sa foaroan wie yn 'e striid dat er Custer stjerren seach. Nei't it skynt skeat Lofterhân yn 'e striid by fersin in Lakota dea dy't er oanseach foar in [[Arikara (folk)|Arikara]]-ferkenner fan it Amerikaanske leger, wat de relaasjes tusken de fiif Arapaho en har gasthearen gjin goed die. Nei ôfrin fan 'e slach waarden se dêrom mar stil wei en kearden se werom nei har eigen folk by [[Fort Robinson]], yn [[Nebraska]]. Neffens in oar ferslach focht der teminsten noch ien oare Arapaho mei yn 'e Slach oan de Little Bighorn, nammentlik it froulike kriichsopperhaad [[Tsjeppe Noas]].
▲
Nei ôfrin fan 'e Grutte Sû-Oarloch fan 1876, doe't de Noardlike Arapaho al har lân oan kolonisaasje troch de blanken ferlearen, waarden se by de [[Eastlike Sjosjoanen]] yn it [[Wind River Yndianereservaat]] fan [[Wyoming]] pleatst. De Súdlike Arapaho hiene al yn [[1867]] mei de [[Súdlike Sjajinnen]] in [[Yndianereservaat|reservaat]] krigen yn westlik [[Oklahoma]]. Under de [[Wet-Dawes]] waard yn [[1892]] lykwols alle reservaatlân dat net yndividueel eigendom wie, frijjûn foar [[kolonisaasje]] troch de blanken. Mei de [[Wet-Curtis fan 1898]] waarden alle Yndiaanske regearings yn Oklahoma opheft foarôfgeande oan it opnimmen yn 'e Amerikaanske Uny fan dat gebiet as in folweardige steat. Offisjeel hiet it dat Oklahoma oars sa'n soad reservaten hawwe soe, dat it ûnregearber wurde soe, mar eins wie it in ordinêr besykjen om 'e Yndianen te assimilearjen. Yn 'e [[tweintichste
==Taal==
|