Skotsk-Gaelysk: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
red hiele side + oanf |
No edit summary |
||
Rigel 14:
| ISO 639-3 = gla
}}
It '''Skotsk-Gaelysk''' (Skotsk-Gaelysk: ''Gàidhlig''; [[Ingelsk]]: ''Scottish Gaelic'') is in [[Keltyske talen|Keltyske]] [[taal]] dy't lânseigen is yn it [[Grut-Brittanje|Britske]] lânsdiel [[Skotlân]]. Nei
==Etymology==
Rigel 27:
==Skiednis==
Tradysjoneel waard tocht dat it Skotsk-Gaelysk yn Skotlân brocht wie troch de [[Gaelen]] dy't yn 'e [[sechsde
Oarspronklik moat der yn 'e [[
[[File:Gaelic1400Loch.png|right|thumb|200px|De taalsitewaasje yn [[Skotlân]] omtrint [[1400]]. <br>{{Color box|#0000FF}} Skotsk-Gaelysk<br> {{Color box|#ff0}} [[Skotsk]]]]
Sels waard it Skotsk-Gaelysk fan 'e [[trettjinde
Dy beneaming kaam fuort út it gebrûk fan it saneamde [[Klassyk Gaelysk]] troch frijwol de hiele geletterde Skotsk-Gaelysktalige [[klasse (maatskippij)|klasse]]. It Klassyk Gaelysk wie nammentlik in tige behâldende [[literatuer|literêre]] taalfoarm, dy't ek yn Ierlân yn gebrûk wie. Der wie doedestiden dus amper ferskil tusken it skreaune Skotsk-Gaelysk en it skreaune Iersk. Pas doe't it Klassyk Gaelysk yn ûnbrûk rekke – en dat wie iroanysk genôch yn deselde tiid dat men dermei úteinsette om it Skotsk-Gaelysk foar "Iersk" te fersliten – begûn it skreaune Skotsk-Gaelysk eigen literêre foarmen te ûntwikkeljen.
[[File:Gaelic1400nich.png|left|thumb|200px| De taalsitewaasje yn [[Skotlân]] omtrint [[1500]]. <br>{{Color box|#0000FF}} Skotsk-Gaelysk<br> {{Color box|#ff0}} [[Skotsk]]<br> {{Color box|#F87217}} [[Norn]]]]
Nei't it Skotsk-Gaelysk yn Skotlân as hoftaal ôfdien hie, waard it as bestjoerstaal noch lang yn eare holden yn 'e [[Hearlikheid fan de Eilannen]], dy't de [[Hebriden]] omfieme. Boppedat wie it de tradysjonele taal fan 'e Heechlânske [[Skotske klans|klans]], dy't in rike [[bard]]yske tradysje hiene, sadat de Skotsk-Gaelyske literatuer lange tiid fral troch [[mûnlinge oerlevering]] bestie. De definitive nederlaach fan 'e klans yn 'e [[Jakobityske Opstân fan 1745]] en de ferfolging dêr't hja neitiid ûnder te lijen hiene, foarme dan ek in grutte klap foar it Skotsk-Gaelysk. Yn 'e [[njoggentjinde
In oare tsjinramp wie de Taalwet foar Skotlân, fan [[1872]], dy't it Skotsk-Gaelysk straal negearre, en derta late dat it generaasjes Skotsk-Gaelysktaligen ferbean waard om harren memmetaal op skoalle te praten. Dy ferfolging gie sa lang troch dat der yn [[2015]] noch lju yn libben wiene dy't har noch skoan tebinnenbringen koene hoe't se as bern in wan bruien fan master krigen hiene om't se wat yn it Skotsk-Gaelysk seine. Pas yn 'e twadde helte fan 'e [[tweintichste
==Taalstatus==
Rigel 51:
Neffens gegevens fan 'e Britske folkstelling fan [[2011]] wiene der doe rom 57.000 (om persiis te wêzen 57.375) [[memmetaal]]sprekkers fan it Skotsk-Gaelysk yn Skotlân. Dat kaam del op 1,1% fan 'e totale Skotske befolking. Nochris likernôch 30.000 oare lju sprieken it Skotsk-Gaelysk as [[twadde taal]], wêrmei't it totale sprekkerstal yn Skotlân op justjes mear as 87.000 minsken útkaam (om persiis te wêzen: 87.056). Mei't dat oantal neffens gegevens fan 'e folkstelling fan [[2001]] noch op 93.282 lei, wie de taal yn tsien jier tiid 6.226 sprekkers efterútbuorke. Dy tebekgong is it gefolch fan it ôfstjerren fan 'e âldere generaasjes, dy't fierwei de measte Skotsk-Gaelysksprekkers omfiemje; it tal sprekkers fan ûnder de tweintich jier wie yn deselde perioade krekt tanommen.
De ierste sifers op dit mêd datearje út [[1755]], doe't der noch krapoan 290.000 Skotsk-Gaelysktaligen yn Skotlân wiene, dy't dêr 22,9% fan 'e befolking útmakken. Yn [[1800]] wiene der hast 298.000 sprekkers, mar tsjin dy tiid makken dy noch mar 18,5% fan 'e befolking út, mei't tsjin dy tiid de befolking al flugger groeide as it sprekkerstal fan it Skotsk-Gaelysk. Tsjin [[1901]] wie it sprekkerstal omleech gien oant omtrint 230.000, en yn [[1951]] wiene der noch mar goed 95.000 memmetaalsprekkers. Fral yn 'e earste helte fan 'e [[tweintichste
[[File:Scots_Gaelic_speakers_in_the_2011_census.png|left|thumb|220px|De fersprieding fan Skotsk-Gaelysktaligen yn [[Skotlân]] neffens gegevens fan 'e folkstelling fan [[2011]].]]
Rigel 106:
It hjoeddeiske Skotsk-Gaelysk kin suver better omskreaun wurde as [[Heechlânsk-Gaelysk]], mei't alle [[Leechlânsk-Gaelysk]]e [[dialekt]]en no útstoarn binne. Histoaryske boarnen wize út dat de dialekten fan eastlik en súdlik Skotlân in stik behâldender wiene yn harren taalûntjouwing as de dialekten fan 'e Heechlannen en de Hebriden. Ek hjoed de dei noch hawwe de eastlikste dialekten de meast argayske eleminten; sa hawwe yn it dialekt fan eastlik [[Sutherland]] de plofkanken [b], [d] en [ɡ] harren oarspronklike útspraak beholden.
It lêste Leechlânske dialekt dat útstoar wie dat fan 'e lânstreek [[Gallowegen]], yn it súdwesten fan Skotlân. Dat [[Galloweechsk]] hold it út oant de [[achttjinde
Der is gjin bewiis dat der in linguïstyske grins bestie tusken it leechlân en de Heechlannen, dus de oantsjuttings fan Heechlânsk-Gaelysk en Leechlânsk-Gaelysk binne mear [[geografy]]sk as [[taalkunde|taalkundich]]. Ek it Skotsk-Gaelysk dat hjoed de dei noch sprutsen wurde, fariëarret net sa'n protte dat der fan aparte dialektgroepen sprutsen wurde kin, mooglik mei útsûndering fan 'e dialekten fan [[Arran (eilân)|Arran]] en [[Kintyre]], dy't wat mear ôfwike fan 'e rest.
Dochs besteane der wol regionale ferskillen, bygelyks oangeande de "smelle" r, dy't op it eilân [[Lewis (eilân)|Lewis]] hielendal net as in r útsprutsen wurdt, mar ynstee as de [ð] (de [[stimhawwende th]] fan it Ingelske ''this''). Oer it dialekt fan Lewis wurdt trouwens faak sein dat it in unyk [[Noardgermaanske talen|Skandinavysk]] [[aksint (taalkunde)|aksint]] hat (en dat strykt mei it feit dat har yn 'e
==Keppelings om utens==
|