Friezen: ferskil tusken ferzjes

Sa likernôch om 500 f. Kr. hinne wurde de earste [[terp]]en boud. Dat momint kin as it begjin fan de Fryske kultuer sjoen wurde. De Romeinske skriuwer en politikus [[Tasitus]] wie yn de 1e ieuiuw n. Kr. de earste dy't de Friezen as folk neamde yn syn wurk ''Germania''. Hy rekkene de "[[Frisii]]" ta de [[Ingvaeones]], de Germaanske folken oan de [[Noardsee]]kust.

Op 't lêst fan de 6e ieuiuw libbet [[Aldgilles]], de earste Fryske kening dêr't ferskillende skriftlike boarnen fan oerlevere binne. Under syn neifolger [[Redbad]] wurdt it Fryske wengebiet ta syn hichtepunt útwreide. By syn dea yn it jier 719 lit er in grut en heidensk Fryslân nei. It Fryske gebiet dat rûchwei westlik fan de hjoeddeistige Lauwers leit waard ferovere yn it jier 734. De Fryske lannen eastlik fan de Lauwers waarden earst yn it jier [[772]] troch de Franken oermastere.

Mei de komst fan de Franken komme ek ferskillende misjonarissen lykas [[Willibrord]] en [[Willehad]] om de Friezen te [[kerstening|kerstenjen]]. De meast ferneamde misjonaris is [[Bonifatius]] dy't op 5 juny 754 (mooglik ek 755) deadien waard yn 'e omkriten fan [[Dokkum]]. Yn 'e 8e en 9e ieuiuw waard fierwei it grutste part fan de Friezen kristlik. De earste Fryske misjonaris wie [[Liudger]] yn 'e 8e ieuiuw en yn 'e 9e ieuiuw waard yn [[Rome]] de earste [[Friezentsjerke]] boud.

Om it jier 800 hinne begûnnen de earste oanfallen fan de [[Wytsingen]] yn de Fryske lannen. De Friezen waarden troch de Franken frijsteld fan militêre tsjinst om de kust tsjin de heidenske ynkringers te ferdigenjen. Nei de Slach by Norditi yn it jier 884 soe [[Karel de Dikke]] as teken fan syn tankberens de skinker wêze fan de [[Fryske frijheid]]. It [[feodalisme]] dat rûnom yn Europa yn opkommen wie holden de Friezen noch ieuwenlangiuwenlang bûten de doar.

De ein fan de Fryske frijheid is net foar elk gebiet itselde. Yn 'e Slach by Vronen einige de Fryske frijheid nei in rige fan [[Westfryske oarloggen]] yn West-Fryslân. Yn de hjoeddeistige provinsjes Fryslân en Grinslân einige de Fryske frijheid nei lang konflikt fan [[Skieringers en Fetkeapers]] yn it jier 1498. Yn East-Fryslân grypt de famylje [[Sirksena]] nei de macht en sa ûntstiet yn 'e twadde helte fan de 15e ieuiuw it [[Greefskip Eastfryslân]].

It is dreech om nei te gean hoe it Frysk him yn de [[Aldheid]] en iere midsieuwenmidsiuwen ûntjûn hat. Fan de [[iere midsieuwenmidsiuwen]] binne lykwols Fryske [[runen]] oerbleaun, mar lang net genôch om dêr apart in stúdzje fan te meitsjen. Yn de lette midsieuwenmidsiuwen wurdt it Frysk skriftlik brûkt as rjochtstaal. Yn Noard-Fryslân hat de sitewaasje him wer wat oars ûntjûn, dêr teagen twa groepen fan Friezen hinne. De earste weach fan Friezen dy't har yn [[Noard-Fryslân]] nei wenjen sette wie yn de [[7e ieuiuw]], de twadde yn de [[11e ieuiuw|11e]]/[[12e ieuiuw]]. De [[skiednis fan it Noardfrysk]] is dêrom wer in oar sjapiter. It taalgebiet fan it [[Frysk]] yn East-Fryslân waard yn de [[16e ieuiuw|16e]] en [[17e ieuiuw]] hurd lytser. Hjoed is der allinnich mar it Sealterfrysk oerbleaun. Yn [[Fryslân|West-Fryslân]] (de provinsje Fryslân yn Nederlân) hat der mei [[Gysbert Japiks]] in oplibbing west foar it [[Midfrysk]]