Man (eilân): ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
No edit summary |
omstav. |
||
Rigel 35:
[[Ofbyld:The Braaid - Isle of Man - kingsley - 21-APR-09.jpg|thumb|right|250px|''De [[Braaid]] yn it sintrum fan it eilân, mei de oerbliuwsels fan âlde beskavings op it eilân.'']]
Man waard nei gedachten net earder as de [[5e
Oer de skiednis oant likernôch 800 is net in protte bekend. Mûglik is it in pear kear troch buorlannen oermastere. Yn de [[9e
Yn 1266 waard it [[Ferdrach fan Perth]] sletten tusken [[Noarwegen]] en Skotlân. Dêrby waard Man mei alle oare Noarske eilannen, útsein de [[Orkaden]] en [[Sjetlâneilannen|Sjetlân]] ferkocht oan Skotlân. De Ingelske kening [[Edward I]] bemastere Man yn 1290, doe’t yn [[Skotlân]] ferskate eallju om ’e (lege) troan fochten, mar yn [[1313]] kaam it wer by Skotlân te hearren, doe’t de Skotske kening [[Robert Bruce|Robert I]] nei in belis fan fiif wiken it kastiel fan Rushen ynnaam. Fan likernôch 1320 ôf bestie der in wat betize tastân en wie Man noris yn Ingelske en dan wer yn Skotske hannen.
Nei't Man yn [[1333]] foargoed Ingelsk besit waard, waard it yn 1405 besit fan de Stanley-famylje. De tiid dat it Hûs Stanley oer Man hearske (1405-1736), wie ien fan ’e bettere snuorjes út ’e Mankske skiednis. Nei de dea fan James II Stanley, yn 1736, kaam Man yn it besit fan de famylje Murray, en yn [[1765]] koft it Britske regear it eilân om it smokkeljen tsjingean te kinnen. Goed in
== Befolking ==
Rigel 56:
It [[Manksk]], dat yn ’e eigen taal ''Gaelg'' of ''Gailck'' neamd wurdt, is in [[Keltyske talen|Keltyske]] taal. Mei it [[Gealsk]] en it [[Iersk]] heart it ta de [[Gealske talen|Gealske subgroep]] fan ’e [[Keltyske talen|Keltyske taalfamylje]].
Troch de
It djiptepunt kaam foar it Manksk yn ’e santiger jierren. Yn 1974 stoar Ned Maddrell, dy’t neffens taalkundigen de lêste wie dy’t it Manksk as memmetaal hie. Sûnt ’e jierren tachtich makket de taal lykwols in opmerklike oplibbing troch, eat dat foar in grut part te tankjen wie oan in lytse hurde kearn fan lju dy’t it Manksk as twadde taal fan harren pakes en beppes leard hienen. Neffens de folkstelling fan 1991 hienen doe 650 ynwenners fan Man kennis fan it Manksk, al moat oannommen wurde dat der grutte ferskillen bestienen tusken de nivo’s fan dy kennis. Yn 1992 waard it Manksk wer ynfierd as skoalfak en der is no sels in skoalle dêr’t al it ûnderwiis yn it Manksk bart. Neffens de folkstelling fan 2001 sprutsen doe 1.689 minsken it Manksk as twadde taal, wylst der ek foar it earst yn jierren wer bern (27, om krekt te wêzen) wienen dy’t it Manksk as memmetaal hienen.
=== It Manksk-Ingelsk ===
De meast sprutsen taalfoarm op Man is hjoed de dei it Manksk-Ingelsk, dat net betize wurde moat mei it Manksk. It Manksk-Ingelsk is it Ingelsk sa’t him dat troch de
== Bestjoer en Polityk ==
Rigel 72:
=== It Tynwald ===
It parlemint fan Man is it [[Tynwald]] (Manksk: ''Tinvaal''), dat it âldste ûnûnderbrutsen funksjonearjende parlemint fan ’e wrâld is. It is oprjochte yn it jier 979 en hoewol’t de parleminten fan sawol [[Yslân]] as de [[Faeröer]] fan foar dy tiid datearje, hawwe dy yn ’e njoggentjinde
[[Ofbyld:Flagge_fan_tynwald.gif|thumbnail|De flagge fan it Tynwald, it Mankske parlemint.]]
Rigel 104:
== Ekonomy ==
Fan ’e jierren sechtich fan ’e tweintichste
Yn 2000 wurke 86% fan ’e Mankske befolking yn ’e tsjinstesektor, 13% yn ’e yndustry en 1% yn ’e lânbou en de fiskerij. Yn 2003 wie it bruto nasjonaal produkt fan Man wie $28.500,- per ynwenner.
|