|
[[Ofbyld:BOUKE.JPG|thumb|right|260px|''Sealterfryske literatuer'']]
De '''Sealterfryske literatuer''' bestiet út in lyts ferskaat oan proaza en poëzij. Oant healwei de 20e iuw waarden de measte teltsjes troch frjemden opskreaun en publisearre. Nei 1950 hawwe der ferskate minsken yn it Sealterfrysk skreaun of besteande wurken nei it Sealterfrysk oerset.
[[Ofbyld:Lesebouk.jpg|thumb|260px| ''Lesebouk foar Seelterlound, 1953-1965, 378 siden'']]
[[Ofbyld:Seelter Trjoue 4-8F.JPG|thumb|right|260px|''Seelter Trouje, 1969'']]
[[Ofbyld:Grosser.jpg|thumb|150px|Margaretha Grosser mei ''Die litje Prins'']]
Om 1800 hinne waard der al skreaun yn it [[Sealterfrysk]]. Mânske boeken binne der net. Foar it meastepart binne it dichtbondels of lytse ferhalen.
== SkiednisFoar 1950 ==
Foar sa likernôch 1550 waard it [[Aldfrysk]] brûkt foar it fêstlizzen fan rjochtsteksten. Der is net ien spesifike rjochtstekst dy't út it Sealterlân komt. Yn de tiid dêrnei wurde der mar in pear Fryske teksten skreaun yn [[East-Fryslân]].
Mei it útjaan fan de ''seelter Spräkwoudesamlenge'' begjint it tiidrek foar de Sealterfryske literatuer pas goed. [[Gesina Lechte-Siemer]] (1911-2007) wie de earste dichter in de Sealterfryske taal, it teaterstik ''Louts Hinerks Tjoue'' hat hja yn 1931/32 skreau. ''Dät Ooldenhuus'' wie in útjefte fan [[Hermann Janssen]] (1888-1971) dat yn 1964 publisearre wurden is. Hy begûn mei it [[Lesebouk foar Seelterlound]] (1953-1965) yn de regionale krante, de General Anzeiger. Hy hie ek mei [[Pyt Kramer]] foar de [[Seelter Trjoue]] skreaun, wêrfoar meardere ûnbekende Sealterfriezen literêre saken skreaun hawwe. ''Twiske Ticheläi un Baarenbierich'' is part fan it Sealterfryske wurk fan [[Theo Griep]] (1916-2007) dat er allinnich skreaun hat, yn gearwurking hat hy sawol yn it Sealterfrysk as ek Dútsk skreaun. [[Theo Deddens]] skreau fan 1977-1990 Sealterfryske stikken yn de regionale krante, de ''Münsterländische Tageszeitung''. Hjoed de dei skriuwt hy noch stikjes yn de ''General-Anzeiger''. Hy skriuwt yn it Skäddeler[[dialekt]] fan it Sealterfrysk. [[Margaretha Grosser]] (*1934) hat in soad literêre wurken skreaun, de ''Dööntjen un Fertälstere uut Seelterlound'' binne ek bûten it Sealterlân bekend en ek ''Mien Tuunschiere'' is it neamen wurdich. Yn 2009 en 2010 binne ''Die litje Prins ([[De Lytse Prins]])'' en de ''Tuusterpäiter ([[Smoarge Piter]])'' troch Gretchen (Margaretha) Grosser nei it Sealtersk oerset. Ek skriuwt hja Sealterfryske stikken, har ''Dööntjen un Fertälstere'' yn de regionale krante, de ''General-Anzeiger''. It ''Näie Tästamänt un do Psoolme'' (nije Testamint en de Psalmen) binne yn it jier 2003 troch [[Marron Curtis Fort]] nei it Sealterfrysk oerset. ▼
De earste Sealter ferteller wie [[Hermann Griep]] (1800-1871), ek wol Fokke Hämken neamd. Yn 1846 skreau er talrike mearkes en teltsjes. Syn wurk waard yn 1970 pas útbrocht.<ref>Walker, A. 2001. ''Wanderer in zwei Sprachen''. Side 92. [[EBLUL]]</ref> [[Theodor Siebs]] (1862-1941) publisearre yn 1893 in bondel út mei dêryn in ferskaat oan ferhalen fan anonime fertellers.
== Sealterfryske tydskriften ==
Fan [[1966]] oant [[1972]] kaam de [[Seelter Trjoue]] alle fearnsjierren út. Hjoed wurde der siden yn it Sealterfrysk skreaun yn it tydskrift [[Eala (tydskrift)|Eala]].
[[Gesina Lechte-Siemer]] (1911-2007) wie de earste dichter in de Sealterfryske taal. Hja begûn al yn har bernetiid mei it dichtsjen yn har memmetaal. It teaterstik ''Louts Hinerks Tjoue'' hat hja yn 1931/32 skreaun.
== Sealterfryske stripferhalen ==
* ''Muusewänt un Kittegientje'' [http://seelter.110mb.com/Muus1.htm hjir] online op [[Pyt Kramer]]'s Webloch
* ''Deer waas iensen 'n oold Wieu'', oerset troch [[Hermann Janssen]], 1960, [http://seelter.110mb.com/wiu0.htm hjir] online op Pyt Kramer's Webloch
* ''Robin Hood'', oerset troch [[Margaretha Grosser]] en oere, 1998, útjouwer: [[Sealtersk Bûn]]
* ''Tuusterpäiter'', [[Sealterfrysk]]e oersetting fan de "Struwwelpeter", oerset troch Margaretha Grosser, 2010
== Sealterfryske skriuwers / Skriuwers yn it Sealterfrysk ==
[[Hermann Janssen]] (1888-1971) skreau yn de jierren 1953-1962 talrike Sealterfryske artikelen oer de taal en kultuer fan 't [[Sealterlân]]. Dy stikken binne letter bondele yn it ''Lesebouk foar Seelterlound''. Yn 1960 hie Janssen it earste stripferhaal ''Deer waas iensen 'n oold Wieu'' publisearre. Yn 1964 publisearre Hermann Janssen mei [[Pyt Kramer]] (1923) ''Dät Ooldenhuus''. Janssen en Kramer joegen yn de jierren 1966-1972 [[Seelter Trjoue]] út, in tydskrift dat fjouwer kear jiers ferskynde. Fan Pyt Kramer ferskynde yn 1971 de Sealterfryske oersetting ''Litje Swotte Sambo''.
* [[S. Ahlrichs]]
* [[M. Seeling]]
* [[Pastoar Schulte]]
* [[Gesina Lechte-Siemer]]
* [[Hermann Janssen]]
* [[Pyt Kramer]]
* [[Engelbert Wallschlag]]
* [[Konrad Burmann]]
* [[Sixtus Kordes]]
* [[Sixtus Schröer]]
* [[Casper Deeken]]
* [[Ahlrich Cordes]]
* [[Theo Deddens]]
* [[Margaretha Grosser]]
* [[Theo Griep]]
* [[Johanna Evers]]
* [[Wilhelmine Espeter]]
* [[Heinz Immer]]
* [[Marron Curtis Fort]]
De fan oarsprong Amerikaanske [[Marron Curtis Fort]] publisearre yn 1990 in ferhalebondel mei de titel ''Saterfriesische Stimmen''. Fort hat ek de mearkes en sêgen fan Wilhelm Kramer (1905-1985) opskreaun. Yn it jier 2000 is Fort syn Sealterfrysk oersetting fan it [[Nije Testamint]] ferskynd. ''Twiske Ticheläi un Baarenbierich'' is part fan it Sealterfryske wurk fan [[Theo Griep]] (1916-2007) dat er allinnich skreaun hat, yn gearwurking hat hy sawol yn it Sealterfrysk as ek Dútsk skreaun.
=== 1. Sealterfryske literatuer ===
<gallery>
Ofbyld:Wieu.jpg| ''Däär waas iensen 'n oold Wieu'' (Hermann Janssen,1960)
Ofbyld:Ooldenhuus.jpg|'' Dät Ooldenhuus'' (Hermann Janssen en Pyt Kramer, 1964)
Ofbyld:Seelter Trouje.jpg|''Seelter Trouje'', Simmer 1969 (Pyt Kramer en Hermann Janssen)
Ofbyld:Kroune.jpg| ''Ju Seelter Kroune'' G. Lechte-Siemer, 1977)
Ofbyld:FIENES.jpg|''Fiene Stemmen'' (G. Lechte-Siemer, 2004)
Ofbyld:GANSLIEW.jpg|''Dät ganse Lieuwend'' (G. Lechte-Siemer, 2004)
Ofbyld:TWISKET.jpg|''Twiske Ticheläi un Baarenbierich'' (Theo Griep, 2002)
Ofbyld:VOLKSLBN.jpg|''Saterfriesisches Volksleben'' (M.C. Fort, 1985)
Ofbyld:SSTIMMEN.jpg|''Saterfriesische Stimmen'' (M.C.Fort, 1990)
Ofbyld:Fort-Bibel.jpg|It ''Näie Tästamänt un do Psoolme'' (M.C. Fort, 2003)
Ofbyld:Cordes-1.pdf| ''Aus meinem Leben / Uut mien Lieuwend'' (Ahlrich Cordes, 2004)
Ofbyld:Dööntjes.jpg|''Dööntjes un Fertälster uut Seelterlound'' nr. 1-3 (M. Grosser, 1992,92,94)
Ofbyld:Sienke.jpg| ''Sienke Koodiegel fertäld'' (M. Grosser, 1994)
Ofbyld:Wie sjunge.jpg| ''Wie sjunge Seelterfräisk'' (M.Grosser, 1998)
Ofbyld:RobinHood.jpg|''Robin Hood'', oerset troch Gretchen Grosser, Ingeborg Einhaus en Johanna Evers, 1998
Ofbyld:Märchenbouk.jpg| ''Seelter Märchenbouk'' (M. Grosser, 1999)
Ofbyld:Margeriten.jpg|''Margeriten uut min Tuun'', Seelterfräisk Lesebouk, 2001
Ofbyld:Tuunschiere.jpg|''Mien Tuunschiere'' (M. Grosser, 2005)
Ofbyld:Soangbouk.jpg|''Seelterfräisk Soang- un Beedebouk'' (M.Grosser, 2009)
Ofbyld:SAT KINDGART.jpg| ''Die jungen Saterfriesen'', 10 Jahre Saterfriesisch im Kindergarten, Boek en CD, nei it dútsk oerset troch H. Münzebrock, 2009
Ofbyld:Tuusterpäiter.pdf|''Tuusterpäiter, 2010, oerset troch Gretchen Grosser''
</gallery>
▲Mei it útjaan fan de ''seelter Spräkwoudesamlenge'' begjint it tiidrek foar de Sealterfryske literatuer pas goed. [[Gesina Lechte-Siemer]] (1911-2007) wie de earste dichter in de Sealterfryske taal, it teaterstik ''Louts Hinerks Tjoue'' hat hja yn 1931/32 skreau. ''Dät Ooldenhuus'' wie in útjefte fan [[Hermann Janssen]] (1888-1971) dat yn 1964 publisearre wurden is. Hy begûn mei it [[Lesebouk foar Seelterlound]] (1953-1965) yn de regionale krante, de General Anzeiger. Hy hie ek mei [[Pyt Kramer]] foar de [[Seelter Trjoue]] skreaun, wêrfoar meardere ûnbekende Sealterfriezen literêre saken skreaun hawwe. ''Twiske Ticheläi un Baarenbierich'' is part fan it Sealterfryske wurk fan [[Theo Griep]] (1916-2007) dat er allinnich skreaun hat, yn gearwurking hat hy sawol yn it Sealterfrysk as ek Dútsk skreaun. [[Theo Deddens]] skreau fan 1977-1990 Sealterfryske stikken yn de regionale krante, de ''Münsterländische Tageszeitung''. Hjoed de dei skriuwt hy noch stikjes yn de ''General-Anzeiger''. Hy skriuwt yn it Skäddeler[[dialekt]] fan it Sealterfrysk. [[Margaretha Grosser]] (*1934) hat in soad literêre wurken skreaun, de ''Dööntjen un Fertälstere uut Seelterlound'' binne ek bûten it Sealterlân bekend en ek ''Mien Tuunschiere'' is it neamen wurdich. Yn 2009 en 2010 binne ''Die litje Prins ([[De Lytse Prins]])'' en de ''Tuusterpäiter ([[Smoarge Piter]])'' troch Gretchen (Margaretha) Grosser nei it Sealtersk oerset. Ek skriuwt hja Sealterfryske stikken, har ''Dööntjen un Fertälstere'' yn de regionale krante, de ''General-Anzeiger''. It ''Näie Tästamänt un do Psoolme'' (nije Testamint en de Psalmen) binne yn it jier 2003 troch [[Marron Curtis Fort]] nei it Sealterfrysk oerset.
=== 2. Oare Sealterfryske boeken ===
<gallery>
{{boarnen|boarnefernijing=
Ofbyld:Fort-Wörterbuch.jpg|''Saterfriesisches Wörterbuch'' (M.C. Fort, 1980)
<references/>
Ofbyld:Sproakleere.jpg| ''Kuute Seelter Sproakleere'' (Pyt Kramer, 1982)
}}
Ofbyld:LoundunNoomen.jpg| ''Lound un Noomen'' (Pyt Kramer, 1994)
Ofbyld:Woudelieste-1.jpg| ''Woudelieste Düütsk-Seeltersk'' (Pyt Kramer, 1996)
Ofbyld:Seelter Seeken.jpg|''Seelter Seeken'' (Theo Griep un Pyt Kramer, 1999)
</gallery>
[[Kategory:Fryske literatuer]]
| 