Wytsingen: ferskil tusken ferzjes

[[Ofbyld:Vikingen tijd.png|300px|thumb|right|''WytsingsgebiedenWytsingegebieden en ekspeditiesekspedysjes'']]

[[Image:Viking expansion.png|300px|thumb|rught|''Kaart mei de WytsingsgebiedenWytsingegebieden inyn de 8e (donkerread), 9e (riedread), 10e (oranje) en 11e (giel) ieu. De griene gebieden wienen wol gauris slachtoffer fan plondertochten troch Wytsings.'']]

De '''Wytsings''', Wytsingers of NoormannenNoarmannen wienen (en harren neiteam binne) [[Skandinaavje|ScandinaviskeSkandinavyske]] bewenners fan SudSúd-[[Noarwegen]], [[Sweden]] en [[Denemarken]].

== EtymologieEtymology ==

Oer de oarspronchoarsprong fan hetit woordwurd 'Wytsing' binne ferskate teorynteoryen. It wurd soe ôfkomstich wezewêze fan it wurd 'wíc', dat oerset wurdwurdt as [[fjord]], baai, rover of hannelaarhanneler. Neffens guon teorynteoryen soe mei etdit Wíc (Wík) spesifiekspesifyk de see tusken it suden fan Noarwegen en it suden fan Sweden, werfanwêrfan it grutste part ta it tsjinwurdigetsjintwurdige [[Skagerrak]] hearretheart, bedoeltbedoeld wurdenwurde. Mar it wurdt ek wol yn ferbanferbân brocht mei West-Noarske termen dy't op it ein fan WytsingstiidWytsingetiid brukt waardwaarden: ''wykingr'' en ''wyking'' betsjut savollesafolle as 'immen dy't op see fechtfjochtet', 'rover', 'skermutselingen' of 'oarloch op see'.

De Wytsings hienen in kerngebietkearngebiet mei de folgende lannen:

ErDer wie ienhiedienheid op geografysk flak fanwegenstroch:

* wetterwegen (kontakt troch skipfaartskipfeart), baaien, berchenbergen

Ek kultureel wie erder ienheid:

* op it medmêd fan de [[taal]], it [[AldnoorskAldnoarsk]]

* op it metmêd vanfan [[religy]]: [[pantheïsmepanteïsme]] of [[polytheïsmepolyteïsme]]

Nei ferrin fan tiid wie der wol sprake fan ferskil tusken de ferskate groepen wyksingsWytsings. ErDer wie striid ûnder ynoarinoar en der bestienen alderleiallegear foarstendommen.

== BotenBoaten en skepenskippen ==

== Eastlike ekspansieekspânsje troch de Sweden ==

De Deenkse Wytsings foerefoeren súdlik nei [[Ingelân]], [[Flaanderen]], [[Nederlân]], [[Frankryk]] en [[Normandje]]. Yn [[834]] oermaterjeoermasterje sy foar it earst it doetiids wichtige hannelsinterum [[Dorestêd]] yn it tsjinwurigetsjintwurdige Nederlân. By it LimburgseLimburchske doarpke [[Asselt]] hienen sy in oantal jierenjierren in ferstarktfersterke kamp fan werútwêrút sy jierliks op rôftocht gienen. Ek yn it oanbuorjend grêfskip Flaanderen giegienen de Deenske Wytsings tekear. [[Antwerpen]] waard yn [[836]] plondere. DerneiDêrnei folge de RupelstreekRûpelstreek mei de stêden [[Gent]], [[Kortrijk]], [[Doornik]], [[Leuven]] en de Maasstreek.

By de FranskeFrânske Kanaalkust stiftestiften de Deenske WyksingsWytsings nedersettings fan werútwêrút sy jierliks rôftochten hâldehâlden yn Frankryk en omkriten. Sy plondereplonderen sels inkele kearen Parys en de Frankyske kening lanlang om let joech harren lienrjochten foar it Kanaalgebiet. Fan dy tiid ôf soe it stik lanlân bekend wurde as it NoordmannengebietNoarmannengebiet oftewol Normanje. FanútFan hjirrehjir út begûn [[Willem de Oermarsterer]] yn 1066 de oermastering fan Ingelân. De WyksingsWytsings (of NoormannenNoarmannen) út uû.o. Normanje soenen yn de [[11e ieu]] sels Súd-Itaalje en SicyljeSisylje oermastere (sjoch fjiderfierder WyksingsWytsings yn SýdSúd-Jeropa).

Yn de tuskentiid festigefestigen ek in protte Denen en NorenNoaren harren yn Noard-Ingelân, Ierlân en Skotlân. Fan derút kaamkamen sa stadich oanstadichoan grutte parten fan de Britske eilannen yn harren besit en waarden de [[Angelsaksyske]] hearsershearskers ferdreaun. De Angelsaksyske bewenners en de WyksingsWytsings soenen harren ûnderinoar fermingenferminge. Yn [[1013]]-[[1016]] oermastere [[Knoet de Grutte]] sels de Ingelske troan en hearste hy koarte tiid oer in machtich DeensDeensk-Ingelsk ryk.

==Westlike ekspansieekspânsje troch de NorenNoaren==

De NoorskeNoarske WyksingsWytsings loeken nei it westen ta, en kolonisearekolonisearren de [[Faeröer]], de Shetland-eilannen, de Orkney-eilannen, [[Yslân]] en [[Grienlân]], en soenen tegearre mei de Deenske WyksingsWytsings it grutste part fan Ierlân en parten fan Ingelân yn besit nimme.

[[Herjolfsson]] werontdekkewerûntduts [[AmerikaAmearika]] en [[Leif Eriksson]] besocht erder in kolonjekoloanje te stiftestiftsjen. Yn aldeâlde NoorskeNoarske en YslanskeYslânske kronykenkroniken waard sprutsen oer ''Vinlân'' dat fermoedlik yn eastlik [[Kanada]] lei. ArcheologenArgeologen hawwe letter yndied in wyksingsnedersettingwytsingenedersetting fûn yn [[L'Anse aux Meadows]] op [[Newfoundland]], mar nei it skyndskynt binne de WytingsWytsings net langer as in jier of twa efterien yn AmerikaAmearika west.

== GodenGoaden ==

*Sjoch: [[NoardseNoardske mytology]].

== Eksterne keppelingkeppelings==

*[http://www.gjallar.nl/ Gjallar] is in utwreideútwreidske side mei in protte ynformaasje oer de wytsinsWytsings yn Nederlân.