Tippu Tip: ferskil tusken ferzjes

| nasjonaliteit = [[File:Flag of the Sultanate of Zanzibar.svg|20px]] [[Sultanaat SânsibarSansibar|SânsibareeskSansibareesk]]

| berteplak = ? ([[Sultanaat SânsibarSansibar]])

| stjerplak = [[SânsibarSansibar (stêd)|SânsibarSansibar]] ([[Sultanaat SânsibarSansibar]])

'''Tippu Tip''' (wiere namme: '''Hamad bin Mohammed bin Djûma bin Radjab bin Mohammed bin Saïd al-Moerdjabi''', [[Arabysk]]: بن محمد بن جمعة بن رجب بن محمد بن سعيد المرجبي حمد, sekuerdere transliteraasje: ''Ḥamad bin Muḥammad bin Jum’aẗ bin Rajab bin Muḥammad bin Sa‘īd al-Murjabī''; yn it [[Sultanaat SânsibarSansibar]], [[1837]] – [[SânsibarSansibar (stêd)|SânsibarSansibar]] ([[Sultanaat SânsibarSansibar]]), [[14 juny]] [[1905]]) wie in [[SânsibarSansibar]]eesk [[keapman]], [[plantaazje|plantaazje-eigner]], [[amtner]] en [[ûntdekkingsreizger]] fan mingd [[Swahily (folk)|Swahily]]-[[Arabieren|Arabysk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf. Hy stie benammen bekend as [[slavernij|slavekeapman]] en [[hanneler]] yn [[ivoar]], en krige syn bynamme 'Tippu Tip' fan 'e lânseigen [[folk]]en fan [[East-Afrika|East]]- en [[Sintraal-Afrika]], nei it lûd dat syn [[gewear]]en makken. Yn it Westen waard er bekend troch de ferslaggen fan [[jeropide ras|blanke]] [[ûntdekkingsreizger]]s dy't him metten, lykas [[David Livingstone]] en [[Henry Morton Stanley]].

Tippu Tip moat yn [[1837]] berne wêze yn it [[Sultanaat SânsibarSansibar]], dat doe noch ta [[Omaan]] hearde. Syn mem, Bint Habiib bin Bûsjir, wie in [[Omaan]]ske [[Arabieren|Arabise]] út 'e SânsibareeskeSansibareeske hegerein. Syn heit en pake oan heitekant wiene beide etnyske [[Swahily (folk)|Swahily]] fan 'e kust fan [[East-Afrika]], dy't dielnommen hiene oan 'e ierste hannelsekspedysjes nei it binnenlân. Syn oerbeppe oan 'e heitekant, de frou fan Radjab bin Mohammed bin Saiid al-Moerdjabi, wie in [[Bantoe-folken|Bantoe]]-[[frou]] út it [[doarp]] Mbwa Maji, fuort besuden [[Dar es Salaam]].

Hoewol't Tippu Tip fan begoedige komôf wie, hied er sels gjin neamensweardige besittings doe't er as jongfeint ôfsette nei it fêstelân fan [[Afrika]] om syn fortún te meitsjen. Yn tolve jier tiid boude er dêr in [[hannel]]sympearium op dat syn gelikens net koe. Dêrby lei er him benammen ta op it oankeapjen fan [[slavernij|slaven]] en [[ivoar]], djip yn it binnenlân. Hy betelle der dêr in sêft pryske foar en striek by trochferkeap yn SânsibarSansibar in grutte winst op. De rykdom dy't er dêrmei wûn, sette er om yn lukrative [[krûdnagel]]plantaazjes op it [[eilân]] [[SânsibarSansibar (eilân)|SânsibarSansibar]]. Tsjin [[1895]] besiet er sân fan sokke plantaazjes, dy't bewurke waarden troch 10.000 [[slavernij|slaven]].

Tippu Tip mette en holp ferskate ferneamde Westerske [[ûntdekkingsreizger]]s dy't it doe noch ûnbekende binnenlân fan it [[Afrika]]anske [[kontinint]] ferkenden, wêrûnder de [[Skotlân|Skot]] [[David Livingstone]], dy't him ferachte om syn slavehannel, en de [[Feriene Steaten|Amerikaan]] [[Henry Morton Stanley]], dy't in folle sympatiker byld fan him sketste. Tusken [[1884]] en [[1887]] makke Tippu Tip oanspraak op 'e eastlike [[Kongo (gebiet)|Kongo]] foar himsels en foar syn hear, [[sultan]] [[Bargasj bin Saïd fan SânsibarSansibar]]. Nettsjinsteande syn rol as beskermer fan 'e SânsibareeskeSansibareeske belangen yn it Afrikaanske binnenlân, wist Tippu Tip dochs altyd goed relaasjes mei de [[Jeropa|Jeropeänen]] te hâlden.

[[File:ZanzibarTipputip.jpg|left|thumb|250px|De wente fan Tippu Tip yn [[SânsibarSansibar (stêd)|SânsibarSansibar]].]]

Doe't der yn [[augustus]] [[1886]] yn 'e omkriten fan [[Boyoma Falls|Stanley Falls]] yn it ramt fan 'e [[Kongoleesk-Arabyske Oarloch]] iepentlike gefjochten útbrieken tusken de Swahily en de fertsjintwurdigers fan [[kening]] [[Leopold II fan Belgje]], dy't ek oanspraak makke op 'e Kongo, sette Tippu Tip nei de [[Belgje|Belgyske]] [[konsul (diplomaat)|konsul]] ta om dyselde te bewissigjen fan syn "goede bedoelings". Hoewol't Tippu Tip doedestiden noch altyd grutte ynfloed op 'e [[polityk]] yn [[Sintraal-Afrika]] útoefene, wied er him derfan bewust dat de machtsferhâldings begûn wiene te ferskowen. Begjin [[1887]] arrivearre Stanley yn SânsibarSansibar, dêr't er yn syn hoedanichheid as fertsjintwurdiger fan Leopold II foarstelde dat Tippu Tip [[gûverneur]] wurde soe fan it distrikt fan Stanley Falls yn 'e [[Frijsteat Kongo]], de [[koloanje|priveekoloanje]] dy't Leopold tsjin dy tiid yn Sintraal-Afrika opboud hie (en dêr't letter de [[Belgyske Kongo]] út fuortkomme soe). Ut namme fan Leopold sleat Stanley datoangeande in oerienkomst mei Bargasj bin Saïd, mei as resultaat dat Tippu Tip op [[24 febrewaris]] [[1887]] gûverneur waard.

Tagelyk stimde er der by dy gelegenheid ek mei yn om 'e ekspedysje ta te rissen dy't Stanley optuge woe om 'e ferneamde [[Dútslân|Dútske]] befelhawwer yn [[Egypte|Egyptyske]] tsjinst [[Emin Pasja]] (Eduard Schnitzer) te rêden, dy't fêst kommen wie te sitten yn wat no noardlik [[UgandaOeganda]] is, fanwegen de [[Machdistyske Opstân]] yn 'e [[Sûdaan]]. Neitiid reizge Tippu Tip mei Stanley wer nei Sintraal-Afrika ta, mar diskear fia de langere mar fluggere rûte by de [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] kust lâns en de [[rivier]] de [[Kongo (rivier)|Kongo]] op. De ûntsettingsekspedysje waard útstjoerd, mar noch los fan 'e twifelige doelmjittigens waard dat barren bedoarn trochdat de efterhoede op 'e weromtocht suver útrûge waard, in ramp dêr't Stanley Tippu Tip de skuld foar op 'e lea besocht te skowen.

Omtrint [[1890]] of [[1891]] loek Tippu Tip him úteinlik foargoed werom yn SânsibarSansibar. Syn soan Sefu hie neitiid it tafersjoch oer de hannelsaktiviteiten op it Afrikaanske fêstelân, en wie ferantwurdlik foar ferskate gewelddiedige botsings tusken de Swahily en de Belgen. Underwilens lei Tippu Tip him ta op it skriuwen fan syn [[autobiografy]], wat er die yn it [[Swahily (taal)|Swahily]], en wêrmei't er in grutte bydrage levere oan 'e ferheffing fan dy [[taal]] ta [[skriuwtaal]]. De [[Dútslân|Dútser]] [[Heinrich Bode]], dy't kunde oan him hie, sette syn ferhaal oer yn it [[Dútsk]], en dêrwei waard it letter yn it [[Ingelsk]] fertaald, om yn [[1907]] publisearre te wurden. Tippu Tip kaam op [[13 juny]] [[1905]], yn 'e âlderdom fan 68 jier, yn syn wente yn [[SânsibarSansibar-Stêd]] te ferstjerren oan [[malaria]].

[[Kategory:SânsibareeskSansibareesk persoan]]