Friisk Foriining: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Pierlala (oerlis | bydragen)
omstav.
red hiele side
Rigel 1:
{{Organisaasje algemien
De '''''Friisk Foriining''''', wat oerset wurde kin as "Fryske Feriening", foarhinne ek wol bekend as de ''Foriining for nationale Friiske'' ("Feriening foar Nasjonale Noardfriezen"), is ien fan 'e beide grutte kulturele organisaasjes fan it yn 'e [[Dútslân|Dútske]] dielsteat [[Sleeswyk-Holstein]] leine [[Noard-Fryslân]]. Yn 'e fisy fan 'e ''Friisk Foriining'' foarmje de [[Noardfriezen]] as in etnyske en nasjonale minderheid yn [[Dútslân]]; as heechste doel hat de ''Foriining'' om in [[Noardfrysk|Noardfryske standerttaal]] te kreëarjen, dy't dan yn alle sektoaren fan 'e maatskippij op foet fan gelikensens mei it [[Dútsk]] komme moat te stean.
| ôfbylding = Friisk Foriining.png
| ôfbyldingstekst =
| ôfbyldingsbreedte =
| namme = <font color=white> Friisk Foriining </font color=white>
| ôfkoarting = FF
| histoaryske namme = Friesisch-Schleswigsche&nbsp;Verein <br>Foriining for Nationale Friiske
| nasjonaliteit = [[File:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútslân|Dútsk]]
| type org. = [[feriening]]
| wurkmêd = [[Noard-Fryslân|Noardfryske]] [[kultuer]] en [[polityk]]
| haadkertier = [[Bredstedt]] ([[Dútslân]])
| off. taal = [[Noardfrysk]]
| oprjochte = [[27 april]] [[1923]]
| opdoekt =
| fuortkommen út =
| opgien yn =
| oprjochter =
| orgaan = ''Seusen euine Wüi''
| tal leden = 600
| wurknimmers =
| aktyf yn = [[Noard-Fryslân]]
| webside = [http://www.friiske.de www.friiske.de]
}}
De '''Friisk Foriining''' ([[Noardfrysk]] foar "Fryske Feriening"), foarhinne bekend as de ''Foriining for Nationale Friiske'' ("Feriening foar Nasjonale Noardfriezen"), is ien fan 'e beide grutte [[kultuer|kulturele]] [[organisaasje]]s fan 'e [[Noardfriezen|Noardfryske]] [[minderheid]] yn 'e [[Dútslân|Dútske]] dielsteat [[Sleeswyk-Holstein]]. Dizze [[feriening]] waard oprjochte yn [[1923]] en hat sûnt in ôfhâldige hâlding foar de Dútske steat oer oannommen. Yn 'e fisy fan 'e Friisk Foriining foarmje de Noardfriezen in [[etnyske groep|etnyske]] en [[nasjonale minderheid]] yn [[Dútslân]], en moatte se alle [[rjocht]]en krije dy't mei dy status mank geane. Dêrmei stiet dizze organisaasje rjocht foar de oare grutte Noardfryske kulturele organisaasje oer, de [[Noardfryske Feriening]] (NFV). It krewearjen fan 'e Foriining rjochtet him hjoed de dei yn 'e praktyk benammen op it befoarderjen fan it gebrûk fan 'e [[Noardfrysk]]e [[taal]] en [[kultuer]].
 
== Skiednis ==
=== Ynterbellum ===
De redens foar de oprjochting fan 'e Friisk Foriining, yn [[1923]], giene úteinlik werom op 'e [[geografy]]ske posysje fan 'e [[Noardfriezen|Noardfryske minderheid]] yn it grinsgebiet fan [[Dútslân]] en [[Denemark]]. Yn [[1864]] wie [[Sleeswyk]] ûnder de [[Twadde Dútsk-Deenske Oarloch]] troch de Dútsers ferovere op 'e Denen, mei as gefolch dat de Noardfriezen en in oansjenlike [[etnyske groep|etnysk]] [[Denen|Deenske]] minderheid ûnder Dútsk bestjoer kamen. Nei ôfrin fan 'e [[Earste Wrâldoarloch]] waard der yn [[1920]] yn [[Sleeswyksk referindum|Sleeswyk in folksriedplachting]] holden, wêrby't it meastepart fan 'e ynwenners fan [[Noard-Sleeswyk]] foar oansluting by Denemark stimden, wylst it meastepart fan 'e befolking fan [[Súd-Sleeswyk]] by Dútslân bliuwe woe. Sadwaande waard Sleeswyk doe midstwa spjalten, en dy snuorje sette de ferhâldings tusken de dútsksinnigen en de deensksinnigen mank de Noardfriezen op skerp.
De ''Foriining'' waard yn [[1923]] oprjochte as de ''Friesisch-Schleswigsche Verein'' ("Frysk-Sleeswykske Feriening") en feroare syn namme yn [[1935]] yn ''Foriining for nationale Friiske''. Fan it begjin ôf oan wie it in deensksinnige organisaasje, dy't besocht mear rjochten foar de Noardfriezen en harren taal te krijen. [[Ofbyld:Oldsen.jpg|thumb|Johannes Oldsen]] Dêrmei stie de ''Foriining'' linerjocht foar de Noardfryske Feriening (''Nordfriesische Verein'') oer, dy't de Noardfryske kultuer as neat mear as in Dútske streekidentiteit beskôge. De twastriid tusken de beide organisaasjes bestie fuort oant yn 'e sechstiger jierren fan 'e tweintichste iuw en brocht de [[Noardfrysk|Noardfryske]] taalstriid in protte skea ta. Lange tiid waard it skeel geande holden troch persoanlike rivaliteiten en antypatyen tusken de foarsitter fan 'e ''Foriining'', [[Johannes Oldsen]], en de NFV-foaroanman [[Rudolf Muuß]]. Yn [[1938]] waard alle ûnderwiis yn it Noardfrysk beëinige en doe't in jier letter de [[Twadde Wrâldoarloch]] begûn, waard de oplibbing fan 'e Noardfryske taal en kultuer fan hegerhân hielendal smoard.
 
De deensksinnigen wiene ûntefreden mei it belied dat fierd waard troch de [[Noardfryske Feriening]] (NFV), dy't de Noardfryske [[kultuer]] as net mear as in [[Dútslân|Dútske]] [[lânstreek|streek]]identiteit beskôge: perfoarst it behâlden wurdich, mar net los te sjen fan it bredere Dútske ramt. Sadwaande besleaten se ta de oprjochting fan in eigen [[organisaasje]], de Friisk Foriining, dy't op [[27 april]] [[1923]] ûnder de namme fan Friesisch-Schleswigsche Verein ("Frysk-Sleeswykske Feriening") ta stân kaam. Yn [[1935]] waard de feriening omneamd ta Foriining for Nationale Friiske ("Feriening foar Nasjonale Noardfriezen").
=== Twadde Wrâldkriich ===
Yn 'e nazytiid waard ''Friisk Foriining'' dan wol net ferbean, mar troch de foarsitter, [[Johannes Oldsen]], in publikaasjeferbod op te lizzen waard der likegoed it near op lein. In oare wichtige foaroanman yn dy tiid wie de dichter [[Jens Emil Mungard]] fan it eilân [[Söl]], dy't him dúdlik tsjin it [[Nazi-Dútslân|nazi bewâld]] oppenearre. Jens Emil Mungard stoar yn [[1940]] yn Konsintraasjekamp Sachsenhausen omdat er him as Fries fersette tsjin de nazi-polityk <ref>[http://www.jensmungard.dk/ jensmungard.dk]</ref>.
 
Fan it begjin ôf oan krewearre de Foriining om mear rjochten foar de Noardfriezen en harren taal te krijen. De twastriid mei de NFV duorre fuort oant yn 'e [[1960]]-er jierren, en brocht de [[Noardfrysk]]e [[taal]]striid in protte skea ta. Lange tiid waard it skeel geande holden troch persoanlike rivaliteiten en antypatyen tusken de [[foarsitter]] fan 'e Foriining, [[Johannes Oldsen]], en de NFV-foaroanman [[Rudolf Muuß]]. Geandewei de tritiger jierren rekke de Noardfryske kultuer en taal boppedat almar mear tusken de wâl en it skip troch de groeiende macht fan 'e [[nazy]]s yn Dútslân. It Noardfrysk mocht dan in [[Germaanske talen|Germaanske taal]] wêze, mar ek foar Germaanske minderheden wie ûnder it nazy-bewâld yn Dútslân gjin romte. Yn [[1938]] waard alle [[ûnderwiis]] yn it Noardfrysk beëinige en doe't in jier letter de [[Twadde Wrâldoarloch]] begûn, waard de oplibbing fan 'e Noardfryske taal en kultuer fan hegerhân hielendal smoard.
Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] koe de ''Foriining'' in koarte tiid fan grutte bloei, mei't er stipe krige fan 'e ynfloedrike organen fan 'e gruttere Deenske minderheid yn Súd-Sleeswyk, dy't fia [[Denemark]] waarme relaasjes mei de Alliëarden ûnderhold.
 
=== ModerneTwadde tiidWrâldkriich ===
[[File:Oldsen.jpg|thumb|right|180px|[[Johannes Oldsen]], ier foaroanman fan 'e Friisk Foriining.]]
Tsjintwurdich hat de ''Friisk Foriining'' sa'n 600 leden. It haadkertier stiet yn it doarp Aaster-Beergem ([[Dútsk]]: Ost-Bargum). De ''Foriining'' fersoarget eltse hjerst in folkshegeskoallekursus [[Noardfrysk]] (de saneamde ''Harfsthuuchschölj''), organisearret foar de Noardfryske jongerein útwikselingsprogramma's mei oare minderheden yn [[Jeropa]] en is tige belutsen by de promoasje fan it [[Noardfrysk]] troch de moderne media. Fierders is der in nauwe gearwurking mei de Noardfryske jongereinorganisaasje ''Rökefloose'' ("Ravensswaarm"), dêr't Noardfrysktalige sporteveneminten foar bern en jongerein mei organisearre wurde.
Yn 'e [[nazy-Dútslân|nazytiid]] waard ''Friisk Foriining'' dan wol net ferbean, mar troch de foarsitter, [[Johannes Oldsen]], in publikaasjeferbod op te lizzen waard der likegoed it near op lein. In oare wichtige foaroanman yn dy tiid wie de [[dichter]] [[Jens Emil Mungard]] fan it eilân [[SölSylt]], dy't him dúdlik tsjin it [[Nazinazy-Dútslân|nazi bewâld]] oppenearre. Jens Emil MungardDyselde stoar yn [[1940]] yn Konsintraasjekamp[[konsintraasjekamp]] [[Sachsenhausen]] omdatom't er him as Friesetnyske Noardfries fersette tsjin de'e nazinazy-polityktinkbylden en it belied fan 'e regearing-[[Hitler]].<ref>[http://www.jensmungard.dk/ jensmungard.dkWebside wijd oan Jens Emil Mungard]</ref> Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] belibbe de Foriining in koarte tiid fan grutte bloei, mei't de organisaasje stipe krige fan 'e ynfloedrike organen fan 'e gruttere [[Súdsleeswykske Denen|Deenske minderheid yn Súd-Sleeswyk]], dy't fia [[Denemark]] waarme relaasjes mei de [[Alliëarden]] ûnderhold.
 
== Hjoeddeistige sitewaasje ==
Ek yn 'e polityk is de ''Foriining'' aktyf. Om't sa'n lytse minderheid by lanlike en dielsteatsferkiezings fansels gjin foet oan 'e grûn krije kin, hat de ''Foriining'' him oansletten by de ''Sydslesvigsk Forening'' ("Súdsleeswykske Feriening"), de kulturele organisaasje fan 'e Deenske minderheid yn Súd-Sleeswyk en sadwaande ek by de politike earm dêrfan, de ''Sydslesvigsk Vælgerforening'' ("Súdsleeswykske Stim-mersferiening"), dy't in garandearre sit hat yn 'e [[Sleeswyk-Holstein|Sleeswyksk-Holsteinske]] lândei.
Yn [[2003]] naam de Foriining for Nationale Friiske de namme 'Friisk Foriining' oan.<ref>[http://www.nordfriiskinstituut.de/143a.pdf ''Gedenktafel für Johannes Oldsen'', des. 2003]</ref> Tsjintwurdich hat de organisaasje sa'n 600 leden. It haadkertier stie foarhinne yn it doarp [[Ost-Bargum]] (Noardfrysk: Aaster-Beergem), mar is sûnt [[oktober]] [[2010]] fêstige yn it saneamde ''Friisk Hüs'' yn [[Bredstedt]] (Noardfrysk: Bräist), dêr't ek de NFV en de [[Noardfryske Ried]] harren burelen hawwe. De Foriining fersoarget eltse [[hjerst]] in [[folkshegeskoalle]]kursus [[Noardfrysk]] (de saneamde ''Harfsthuuchschölj''), organisearret foar de Noardfryske jongerein [[útwikselingsprogramma|útwikselingsprogramma's]] mei oare [[minderheden]] yn [[Jeropa]] en is tige belutsen by de promoasje fan it [[Noardfrysk]] troch de moderne [[media]] en by it [[ûnderwiis]] fan it Noardfrysk op 'e [[skoalle]]n yn Noard-Fryslân.
 
Fierders is der in nauwe gearwurking mei de Noardfryske jongereinorganisaasje [[Rökefloose]] ("Roekeswaarm"), dêr't Noardfrysktalige [[sport]]eveneminten foar bern en jongerein mei organisearre wurde. Ek yn 'e [[polityk]] is de ''Foriining'' aktyf. Om't sa'n lytse minderheid as de Noardfriezen by [[ferkiezing|lanlike en dielsteatsferkiezings fansels]] gjin foet oan 'e grûn krije kin, hat de ''Foriining'' him oansletten by de ''[[Sydslesvigsk Forening'']] ("Súdsleeswykske Feriening"), de kulturele organisaasje fan 'e Deenske minderheid yn Súd-Sleeswyk, en sadwaande ek by de politike earmtûke dêrfan, de ''[[Sydslesvigsk Vælgerforening'']] ("Súdsleeswykske Stim-mersferieningKiezersferiening"), dy't in garandearre sit hat yn 'e [[Sleeswyk-Holstein|Sleeswyksk-Holsteinske]] [[parlemint|lândei]].
=== Gearwurking ===
Boppedat hat de ''Friisk Foriining'', tegearre mei de [[Noardfryske Feriening]], de ''Heimatbund Landschaft Eiderstedt'', de Feriening fan it [[Noardfrysk Ynstitút]] en de gemeente [[Hilgelân]] sitting yn 'e ''Frasche Rädj'' ("[[Noardfryske Rie]]"). Dat is in organisaasje dy't him ynset foar it behâld fan 'e [[Noardfryske taal]], kontakten mei oare minderheden yn [[Dútslân]] ûnderhâldt en dy't de Noardfryske seksje fan 'e [[Fryske Rie|Grutfryske Rie]] foarmet.
 
EkBoppedat ishat de Friisk Foriining, yn 'e mande mei de [[Noardfryske Feriening]] (NFV), de [[Heimatbund Landschaft Eiderstedt]], de Feriening fan it [[Noardfrysk Ynstitút]] en de [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] [[Hilgelân]] sitting yn 'Foriininge [[Noardfryske Ried|Frasche Rädj]] ("Noardfryske Ried"). Dat is in organisaasje dy't him ynset foar it behâld fan 'e [[Noardfryske taal]], kontakten mei oare minderheden yn [[Dútslân]] ûnderhâldt en dy't de Noardfryske seksje fan 'e [[Fryske Rie|Grutfryske Ried]] foarmet. Ek is de Foriining lid fan 'e [[Federale Uny fan Jeropeeske Nasjonale Minderheden]] en fan it nasjonale komitee fan 'e [[Bûnsrepublyk Dútslân]] yn it [[Jeropeeske Buro foar Minder Brûkte Talen]] (EBLUL).
 
== Media ==
Wat tydskriften[[tydskrift|útjeften]] fan 'e Friisk Foriining oanbelanget, waard it ûnregelmjittich ferskinende [[tydskrift|blêd]] ''Seusen euine Wüi'' ("Us eigenEigen Wei"), hielendal yn it Noardfrysk skreaun. Hjoed- de- dei hat de Friisk Foriining fan moandei oant en mei freed in radioútstjoering[[radio]]-útstjoering mei [[nijs]] yn it Noardfrysk. Dat nijs mei de namme '''Nais foon dilingDiling'' is te beharkjen op de lokale radiostasjons[[radio]]stasjons yn NoardfryslânNoard-Fryslân.
 
== KeppelingKeppelings om utens ==
== Ferwizing nei boarne==
*{{frr}}/{{de}}/{{dk}}/{{en}}[http://www.friiske.de Offisjele webside fan 'e Friisk Foriining]
<div class="references-small">
*{{frr}}/{{de}}/{{en}}[http://www.roekefloose.de Offisjele webside fan Rökefloose, in jongereinorganisaasje liëarre oan 'e Friisk Foriining]
 
{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
----
</div>
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Friisk_Foriining ''Einzelnachweise'', op dizze side].
 
}}
== Keppeling om utens ==
 
* [http://www.friiske.de Friisk Foriining] <small>''Noardfrysk, Ingelsk, Dútsk, Deensk''</small>
* [http://www.roekefloose.de Jongereinorganisaasje ''Rökefloose''] <small>''Noardfrysk, Dútsk''</small>
 
[[Kategory:Dútske kulturele organisaasje]]
[[Kategory:Noardfryske organisaasje]]
[[Kategory:Noardfrysk]]