Stjer: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L Removing Link GA template (handled by wikidata) |
oanf |
||
Rigel 1:
{{Wurk}}
[[File:Starsinthesky.jpg|right|thumb|280px|Stjerren oan 'e [[loft|himel]] by [[nacht]].]]
{{Oar|it himellichem stjer|stjer (betsjuttingsside)}}
In '''stjer''' is in [[ljocht]]ôfjaand [[bol]]foarmich [[himellichem]] besteande út superferhjitte en dêrtroch [[brân|baarnende]] [[gas]]sen, dy't gearholden wurde troch de eigen [[swiertekrêft]]. De [[luchtdruk|druk]] en [[temperatuer]] fan 'e gaskonsintraasje yn 'e kearn fan in stjer binne sa alderferskuorrendste heech dat der spontane [[kearnfúzje]]reäksjes plakfine wêrby't [[wetterstof]] omset wurdt yn [[helium]]. Dêrtroch wurdt in ôfgryslik soad [[enerzjy]] produsearre, dy't troch de stjer útstriele wurdt yn ferskate [[weachlingte]]n, mei as wichtichste de [[ljochtspektrum|spektrale bân]] fan it [[sichtber ljocht|sichtbere ljocht]]. It [[eigenskipswurd]] dat by 'stjer' heart, is '''stellêr''', fan it [[Latyn]]ske ''stella'' ("stjer"). De leechte tusken stjerren wurdt nei ferwiisd as de [[romte|ynterstellêre romte]]. Stjerren ûntsteane troch it proses fan [[stjerformaasje]] en einigje harren bestean nei in [[nova (astronomy)|nova]] of [[supernova]] as in [[stellêr restant]].
==Stjerrekunde==
Al sûnt de [[prehistoarje]] hat de [[minskheid]] fassinearre west troch stjerren, dy't troch harren ûnwitten ôfstân fan 'e [[Ierde]] lytse spjeldepuntsjes [[ljocht]] op fêste plakken oan 'e nachtlike himel lykje te wêzen, en dy't lykje te flikkerjen troch it effekt fan 'e [[planeet|planetêre]] [[atmosfear]], dy't harren ljocht passearje moat om it ierdoerflak te berikken. [[Skiednis|Histoarysk]] waarden de prominintste stjerren groepearre yn saneamde [[stjerrebyld]]en, dy't [[namme]]n krigen as de [[Grutte Bear]], de [[Liuw (stjerrebyld)|Liuw]] en de [[Skealjes (stjerrebyld)|Skealjes]]. De [[sinne]]ljocht wjerkeatsende [[planeet|planeten]] fan ús [[sinnestelsel]], lykas [[Fenus (planeet)|Fenus]], [[Mars (planeet)|Mars]] en [[Jupiter (planeet)|Jupiter]], waarden oarspronklik ek as stjerren beskôge; dêrfandinne dat Fenus wol bekend stiet as de 'Jûnsstjer'. Doe't men de nachtloft yngeander beächte, die lykwols bliken dat sokke 'stjerren' ûnfêst wiene, sadat se yn it [[Aldgryksk]] de namme ἀστήρ πλανήτης, ''astēr planētēs'' krigen, dat "swalkjende stjer" betsjut.
[[File:LeoCC.jpg|left|thumb|180px|It [[stjerrebyld]] [[Liuw (stjerrebyld)|Liuw]].]]
Ut de stúdzje fan 'e nachtlike himel kaam de [[astronomy]] fuort, de [[wittenskip]]like stúdzje fan it [[hielal]], mar ek de [[astrology]], in [[pseudo-wittenskip]] dy't de [[takomst]] besiket te foarsizzen út 'e stân fan stjerren en planeten. De skieding tusken dy beide ferskynsels is trouwens fan resinte datum; oant de [[Ferljochting]] seach men neat tsjinstridichs tusken astronomy en astrology. De moderne astronomy makket gebrûk fan ûnbidich grutte [[tilleskoop|tilleskopen]] yn saneamde [[observatoarium|observatoaria]] of [[stjerrewacht]]en. De meast spesjalisearre observatoaria binne op [[berch|bergen]] fêstige, om sa min mooglik lêst te hawwen fan [[ljochtfersmoarging]]. Troch [[desennium|desennia]] fan bodzjen hawwe astronomen dy't ferbûn binne oan sokke observatoaria [[stjerrekatalogus]]sen gearstald wêryn't standerdisearre [[stjerrenamme]]n fêstlein binne.
| |||