Sint-Sofiakatedraal (Veliki Novgorod): ferskil tusken ferzjes

De '''Sint-Sofiakatedraal''' ([[Russysk]]: Софийский собор) waard boud tusken 1045 en 1050 yn it kremlyn fan de [[Ruslân|Russyske]] stêd [[Novgorod]] boud. De tsjerke is ien fan de earste stiennen bouwurken fan Noard-Ruslân. enIt bouwurk is 38 meter heech. De bou stiet markearret it begjin fan de Russyske arsjitektuer en makketis diel útien fan de pré-Mongoalske tsjerken fan de Rûs'.

[[File:Solomon novgorod.jpg|thumb|200px|left|11e -iuwsk fresko]]

De stiennen, fiifkoepelige katedraal waard boud tusken 1045 en 1050, yn opdracht fan [[Vladimir fan Novgorod]] boud, om de 10e -iuwske houten katedraal fan biskop Joachim te ferfangen. It fresko by de sudlike yngong fan Konstantyn en [[Helena, dy't(keizerin)|Helena]] ynby de fjirdesúdlike iuw it wiere krús fûn,yngong is ien fan de âldste keunstwurken fan de katedraal en waard nei alle gedachten oanbrocht ta oantinken fan de wijing op 14 septimber 1050 (of 1052) oanbrocht.

De namme ''Sofia'' ferwiisd ynfoar it gefal fan dedizze katedraal net nei in froulike hillige, mar nei it [[Gryksk]]e wurd foar wiisheid; de katedraal waard sadwaande yn neifolging fan de Haghia Sofia fan Konstantinopel wijd oan de Hillige Wiisheid fan God.

De heechste koepel tusken de fjouwer lytsere koepels waard yn 1408 fergulde. In sechde koepel, dy't tagelyk de grutste is, stiet op in toer dy't nei de hegere galerijen liedt. De galerijen joegen yn de midsiuwen plak oan de skatkeamer en de bibleteek, dêr't Jaroslav de Wize mei begûn op te bouwen. Doe't de bibleteek yn 1859 nei de Otterdokske Akademy fan Sint-Petersburch ferhuze, bestie de bibleteekdy út mear as 1500 wurken. Guon dêrfan datearje út de 13e iuw.

[[File:VNovgorog SaintSophiaBelfry VN121.jpg|thumb|250px|Klokketoer]]

De koepels krigen harren helmeftige foarm yn de jierren 1150, nei't de katedraal fanwegen in brân renovearre wurde moast. It ynterieur waard beskildere yn 1108. Inkelde desinnadesennia letter waarden de bûtenmuorren stuke. De fresko's dy't yn dy tiid oan portalen oanbrocht waarden binne troch de mannichfâldige brannen net goed bewarre bleaun. Yn de jierren 1860 waarden dielen fan it ynterieur op 'e nij beskildere; de measte fresko's dy de tsjerke hjoeddedeihjoed-de-dei dekorearje stamme út de jierren 1890. De muorre klokkemuorre waard yn opdracht fan aartsbiskop Evfimii II (1429-1458) boud. Deselde aartsbiskop liet ek yn 1433 ek it fasettenpaleis noardwestlik fan de katedraal bouwe.

[[File:000 Sofia MP.JPG|thumb|000 Sofia MP|left|250px|Tombe by it Martirjevskaja-portaal]]

FoarIn lange tiid wiehat de Sofiakatedraal ek in nekropolis west; yn de tsjerke waarden 47 promininte minsken begroeven. Dêr foelen prinsen, biskoppen, aartsbiskoppen, metropoliten en oare lieders ûnder. De earste begraffenis yn de katedraal wie dy fan prins Vladimir yn 1052 en de lêste begrafenisbegraffenis wie dy fan metropolyt Gûrii yn 1912. De measte grêven lizze ûnder de flier fan it Martirjevskaja-portaal (oan de sudlike kantsúdkant), dat ferneamd waard nei biskop Martirii (1193-1199). De lettere begrafenissenbegraffenissen fûnen plak oan de noardlike kant fan de katedraal.

Yn 1570 waard de katedraal plondere troch de [[Opritsjnina]] fan [[Ivan IV fan Ruslân|Ivan de FerskriklikeSkriklike]], mar neitiid fûnwaard yn opdracht fan aartsbiskop Leonid (1572-1575) in renovaasje plakútfierd. Hy liet de houten stoel foar de tsaar meitsje, dy't oan de sudlike kant fan de sintrale tsjerke stiet. Fan de luchtersljochters dy't Leonid oanskafte bleau der mar ien oer.

[[File:Icona Znamenia.jpg|thumb|left|250px|Ikoan fan it Teken]]

It âldste ikoan is nei alle gedachten it ''Ikoan fan de Mem Gods fan it Teken'', in ikoan dat neffens de oerlevering de stêd yn [[1169]] by de ferdigening tsjin de oanfal fan Sûzdalia (yn dy tiid it gebiet om Vladimir, Sûzdal en Moskou) de oerwinning fan Novgorod brocht. It ikoan waard doe troch aartsbiskop Ilja út de ''Transfiguraasjetsjerke'' helle om it yn de katedraal en op de muorren fan de stêd sjen te toanenlitten. Njonken de Transfiguraasjetsjerke waard letter yn de 17e iuw de ''Tsjerke fan it Ikoan fan de Mem Gods fan it Teken'' boud, om it ikoan dêr te ferearjen. Yn de Sovjet-tiid waard it ikoan bewarre yn it Novgorod Museum (dêr't ek de oerbliuwsels fan biskop Nikita ûnearbidichûnearbiedich yn in pûde leine). It ikoan waard yn de jierren 1990 wer oerdroegen oan de katedraal en stiet tsjintwurdich by de keninklike doarren fan de [[ikonostase]]. Ek tige âld is it ''Ikoan fan de Hillige Wiisheid fan God'', dat dielin part útmakketwie fan de ikonostase (op it plak yn de ikonostase dêr't ornaris de patroanhillige fan de tsjerke hinget). Fan ferskate ikoanen wurdt sein dat se skildere binne troch, of yn opdracht fan, aartsbiskop Vasilii Kalika (1330–1352) en aartsbiskop Iona (1458–1470). Aartsbiskop Makarii (1526-1542) soe de ikoanen fan de lytse ikonostasteikonostase yn de ''Kapel fan de Berte fan de Mem Gods'' skildere ha.

[[File:Saint Sophia Cathedral in Novgorod-gates 99.jpg|thumb|left|250px|De doarren út de katedraal fan Płock]]

Troch de iuwen hinne hat de katedraal trije pear ferneamde doarren hân, dy't ûnder de Korsun-, Vasilii- en Sigtuna- (of Płock- of Maagdeburch-) doarren bekend steane. De Korsun-doarren hingje yn de westlike tagong fan de ''Kapel fan de Berte fan de Mem Gods'' yn de súdeastlike hoeke fan de katedraal en kamen troch biskop Joakim Korsunianin yn de katedraal te hingjen (de namme fan de biskop ferwiisd nei bannen mei [[Korsun]] op de Krim). De Vasilii-doarren binne yn [[1335]] skonken troch aartsbiskop Vasilii Kalika, mar mei de plondering yn [[1570]] waarden de doarren út de katedraal helle en krigen in plak yn de residinsje fan tsaar Ivan IV yn [[Aleksandrov]] by Moskou, dêr't se noch jimmeroan te sjen binne. De doarren yn de westlike tagong (ornearre as de haadyngong fan de katedraal, alhoewol't de hjoeddeiske haadyngong de noardlike yngong is) wurde de Sigtuna-, Maagdeburch- of Płock-doarren neamd. Fan de doarren wurdt sein dat se oant de plondering troch troepen fan Novgorod yn [[1187]] yn de Sweedske stêd Sigtuna hongen. Se waarden lykwols heechstwierskynliknei alle gedachten yn de jierren 1152-1154 getten troch keunstners yn [[Maagdenburch]] foar de aartsbiskop fan it Poalske [[Płock]] foar de tagong fan de katedraal, dêr't se likernôch 250 jier hongen. Se kamen nei alle gedachten tsjin itde ein fan de 15e iuw yn Novgorod troch aartsbiskop Evfimii II, dy't westerske keunst bewûndere. Hoe't de doarren yn Novgorod telâne kamen is net bekend. In teory is dat de doarren by in plondering troch heidenske Litouwers yn de 13e iuw út de katedraal helle waarden en op de ien of oare wize letter nei Novgorod kamen. De stêd Novgorod joech yn [[1982]] oan de katedraal fan Płock kopieënkopyen fan de doarren.