|
De '''Joaden''' wienen fan oarsprong in folk fan de eastkust fan de [[Middellânske See]]. Ferbûn troch harren eigen unike [[monoteïsme|monotheïstyske]] leauwen, binne sy troch de iuwen hinne as groep apart bleaun.
In de [[Eerste Wereldoorlog]] is dit middel als [[Chemische wapens|chemisch wapen]] gebruikt, voor het eerst bij [[Nieuwpoort (België)|Nieuwpoort]] als proef, twee dagen voor gebruik in [[Ieper]]. Het was vooral gevreesd, omdat het relatief gemakkelijk door de beschermende kleding van die dagen heendrong. Een andere naam voor mosterdgas is '''yperiet''', genoemd naar de Belgische stad Ieper (in het Frans Ypres), waar in de nabijheid het gas in 1917 in de [[Eerste Wereldoorlog]] op grote schaal werd ingezet door de Duitsers en talloze slachtoffers maakte.Maar ook de geallieerden hebben toen veel mosterdgas gebruikt.
==Skiednis==
It Joadse folk libbe te minsten trijetûzen jier yn it [[Palestina|Lân fan Israël]], dêr't it in monoteïstyske religy ûntwikkele en yn elts gefal twarris in selstannige steat foarme (fan 1350 oant 586 f.Kr. en 140 oant 37 f.Kr.). De Joaden waarden troch de [[Romeinske Ryk|Romeinen]] nei de lêste joadske opstân hast folslein út Palestina ferbanne en binne sûnt oer de wrâld ferspaat rekke ([[diaspora]]) en hawwe sûnt in bestean hân dêr't earmoede, diskriminaasje, ûnderdrukking en útrûging, ôfwiksele waard mei tiden fan kulturele, ekonomyske en yndividuele. Troch de jierren hinne wie de joadske religy, it [[joadendom]], de foarneamste binende faktor foar de joaden, mar gjin eask om ta it joadske folk rekkene te wurden.
Van mosterdgas afgeleide verbindingen worden heden ten dage nog wel gebruikt als [[Chemotherapie|chemotherapeuticum]] tegen [[kanker]], met name [[leukemie]].
Sûnt de opkomst fan it [[nasjonalisme]] en de [[Ferljochting]] by folkeren om har hinne, hawwe de joaden ek in feroaring ûndergien wêrtroch in protte harren mear as in etnyske of etno-religieuze mienskip yn oare folken beskôgjen gean binne. Doe koe it dielnimmen oan alle aspekten fan it maatskiplik libben ek tanimme. Benammen is fan East- en Sintraal-Jeropa út, dêr't it steechste [[antisemitisme]] foarkaam, in Joadske nasjonale beweging ûntstien, it [[Zionisme]], dat bydroech oan de groei fan de Joadse mienskip yn it doetiidske [[Ottomaanske Ryk|Ottomaanske]] en letter [[Feriene Keninkryk|Britske]] mandaatgebiet Palestina en lang om let oan de stichting fan de steat [[Israel]] yn [[1948]].
Foar de [[Twadde Wrâldkriich]] berûn it oantal Joaden yn de wrâld sa'n 18 miljoen. Nei de massamoard ([[Holocaust]]) troch de [[nazi|nazi's]] yn de Twadde Wrâldoarloch wiene dêr noch sa'n 12 miljoen fan oer. Hjoedendei wurdt it tal joaden rûsd op 13,0 oant 14,6 miljoen. At útgien wurdt fan de lege skatting (13,0 miljoen yn 2005) wenje likernôch 5,7 miljoen yn [[Noard-Amearika]] (dêrfan 5,3 miljoen yn de [[Feriene Steaten]] en 0,4 miljoen yn [[Kanada]]), 5,3 miljoen yn [[Aazje]] (dêrfan it measte part yn [[Israel]]), 1,5 miljoen yn [[Jeropa]] (dêrfan 0,5 miljoen yn [[Frankryk]]), 0,3 miljoen yn [[Súd-Amearika]], 0,1 miljoen yn [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]]/[[Oseaanje]] en likernôch likefolle yn [[Afrika]].
== Joaden yn Fryslân ==
|
