Prinsbisdom Utert: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
berjocht stobbe
Jelle (oerlis | bydragen)
L noch net klear
Rigel 1:
{{stavering}}
[[Image:Sticht-Oversticht Utrecht.png|right|340px|EtIt gebied fan etit prinsbisdom Utert]]
It '''Prinsbisdom Utert''' (ek wol bekend as '''ItHet Sticht''') wie it gebietterritoarium wêroer der't de [[Biskoppen fan Utert]] yn de [[Midsieuwen]] as [[foarst]] de hearskippy[[lânshearlikheid]] útoefeneútoefenen. In [[sticht]] wie in gebietgebied der't inwer de[[Abt]] of [[biskop]] it regear oer hieregearde.
 
Utert wie fan 1024 oant 1528 in foarstedom binnen it hillige Roomske ryk. Dat wol sizze dat de biskop as ryksfoarst en greve ek hearlike rjochten hie en dus ek wrâldlike macht besiet. Hy reageare oer:
 
*it [[Nedersticht]], dat oerienkaam mei de nodeistige provinsje Utert.
* it [[Oersticht]], dat de nodeistige provinsjes [[Oerisel]] en [[Drinte]] en de stêd [[Grinslân (stad)|Grinslân]] omfette.
 
 
== Skiednis ==
De earste biskop fan Utert wie de hillige Willibrord fanôf 703. Dizze man wie ek de aartsbiskop fan de Friezen.
 
Karel de Grutte reorganiseare yn de [[9e ieu]] de tsjerkelike yndielen fan de Nederlânen. Tusken dizze tyd en 1559 hearde alles boppe grutte rivieren en seelan ta it bisdom Utert. Útsûndert de gebieden run Grinslân en eastelik Gelderlân dy ta it bisdom Munster en it Bisdom Osnabruck ta hearden. It bisdom self wie yndield by it aartsbisdom Keulen. De biskop wie dus in [[suffragaanbisdom]] fan Keulen.
Los fan de tsjerkelike onderhoarigheid wie de prinsbiskop in ûnôfhinklik ryksfoarst.
 
De biskoppen fan Utert krigen hun lânshearlikheden tusken de 11e ieu en de 13e ieu.
De opfolgers fan Karel de Grutte skonken grutte dielen fan it ryk oan de tsjerkelike foarsten om sa in tsjinwicht te foarmjen tsjin hun machtige lienmanlju. By it Konkordaar fan Worms yn 1122 ferlernde de keizer it rjocht om biskoppen en abten te beneamen. Dy taak kaam yn hânen fan de geastlikheid self. In kandidaat foar in lege biskopssetel moast faak kostbiere beloften dwaan om keazen te wurden. Dertroch ferswakke de posysje fan de biskop ten geunste fan de eallju.
 
 
== De groei fan it bisdom ==
In oersicht fan skinkingen fan guod en rjochten:
 
*Utert en Fechten (yn [[723]] befêstige)
*Leusden en fjouwer wâlden yn Eemlân [[777]]
*St. Odiliënberg
*wildban yn Drint [[944]]
*guod yn Loenen en Eck [[949]]/[[953]]
*wildernisregaal yn de wijde omjouwing[[948]]/[[953]]
*Muiden [[975]]
*lânguod te Tiel en Arkel [[999]]
*[[Vollenhove]] in [[1010]]
*Biskop Adelbold II waard yn [[1024]] greve fan Drinte en lei dêrmei de basis fan it Sticht.
*Bisschop Adelbold II krieg yn [[1026]] grevelike rjochten yn Teisterbant
*Yn [[1040]] skonk Keizer Hindrik III in yn it [[Greefskip Drint]] leine lânguod. "Cruoninga" De op dize plak groeide stêd [[Grinslân (stêd)|Grinslân]] waard troch in biskop oanstelde prefekt bestjoerd.
*[[Biskop Bernold]] waard greve oan de easthoeke fan de Sudersee yn [[1042]] en [[Greve fan Hamalant]] yn [[1046]].
*[[Biskop Willem I fan Utert|Willem I]] waard Greve fan [[Greefskip West-Fryslân]] yn [[1064]].
*[[Biskop Koenraad fan Zwaben]] waard greve fan [[Greefskip Staveren]] yn [[1077]], greve fan de [[Oostergouw]] en de [[Westergouw]] yn [[1086]] en greve fan de [[IJselgouw]] yn [[1086]].
De biskoppen lieten hun goederen behearen troch foogden en liengreve.