Josef Stalin: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Foar ien fan de Staversmas
No edit summary
Rigel 1:
{{stavering}}
[[File:JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|thumb|Josef Stalin, om 1942]]
'''Josef Stalin''' ([[Georgysk]]: იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი, oarspronklike namme ''Iosseb Bessarionis dze Dzjoegasjvili'', [[Russysk]]: Иосиф Виссарионович Сталин, ''Iosif Vissarionovitsj Stalin''; [[18 desimber]] j.k. [[6 desimber]] [[1878]], [[Gory]] – [[5 maart]] [[1953]], [[Koentsevo]]) wie de twadde lieder fan de [[Sovjet-Uny|Sowjetuny]], fan [[1928]] oant syn dea. Syn diktatoriale en bysûnder wrede bewâld brocht it lân ta in grutte ekonomyske groei. Dy ekonomyske groei hat lykwols miljoenen minskelibbens koste.
 
== Jonge jierren ==
[[Ofbyld:Stalin 1902.jpg|thumb|Stalin yn 1902]]
Josef Stalin waard berne yn 1878. Syn heit wie skuonmakker en koe mei mar krekt genôch jild fertsjinje om syn húshâlding troch de tiid te krijen. Syn heit sloech syn frou en bern. Stalin wie it ienichsteiennichste bern fan de fjouwer dy’t syn jeugd oerlibbe hat. Hy stoar hast doe’toan de [[pokken]] doe't er fiif jier âld wie oan de [[pokken]]. Syn antlit hat altiten bedutsen west mei dobkes. Ek rûn er in ferwûning op, wêrtroch't syn lofterhân koarter wie en minder goed brûkber as syn rjochter. Neidat Stalin syn heit yn [[1890]] stoarn wie, waard Stalin fierder opfieden troch syn mem, Jekaterina. Jekaterina besleat dat Josef Stalin [[preester]] wurde moast. Hy helle goedeknappe sifers, mar hy ferliet dôchs yn 1899 dochs de seminaria sûnder desyn oplieding ôf te meitsjen. Yn dy tiid wie Stalin op 'e siik om syn libben betsjutting te jaan. De tsjerke koe him ditdat net jaan. Doe kaam it [[Marksisme]] yn byld.
 
== Marksisme ==
Doe't Stalin foar it earst hearde fan it Marksisme wie [[Ruslân]] in grut lân. De befolking telde likernôch 130 miljoen minsken. Dêrfan wienen dersa'n 90 miljoen boer. Der wienen yn hiel Ruslân mar 104.000 minkenminsken dy’t in universitêre oplieding folge hienen. Grutte earmoede joech de Marksisten in goeiegoede hoop op in grutte oanhang.
 
Yn [[1901]] wie Stalin lid wurden fan in [[Geörgje|Georgyske]] sosjalistyske partij. DizzeDy party wie drok dwaande om de revolúsjonêre ideeën oer te bringen byop de Georgyske arbeiders. Stalin naamkrige al gau in belangrike rol yn. Yn [[1902]] wurdt Stalin troch de plysje oppakt en nei [[Sibearje]] stjoerd. Mar it slagge him om te ûntsnappen en werom te gean nei de [[Kaukasus]]. Stalin begûn yn dizzedy tiid [[Vladimir Lenin|Lenin]] te stypjen. Stalin koe him net bemuoiebot meibekroadzje om de organisaasje, want hy moastwie hieltiten op hieltyd'e flechtsjeflecht foar de plysje. Tusken [[1908]] en [[1917]] wie hyer mar oardel jier frij. Troch syn ferbliuw yn itde gefangfinzenis hie hyer deit oan tiid om him goed yn te lêzen yn de marksistyske literatuer. HyIt slagge derynhim om namme te meitsjen as partijlid en as organisator. Hy gie faakgauris mei Lenin op reis mei Lenin. Yn [[1904]] istroude Stalin troud. DitIt hat mar in koart houlik west. Syn frou stoar al yn [[1907]]. Se hienen ien soan mei de namme [[Yakov Stalin]].
 
By de [[Russyske revolúsje]] fan maart [[1917]] wurdt Stalin noch net echt ferneamd. Manlju lykas [[Lenin]] en [[Leon Trotski|Trotski]] stienen yn de belangstelling. Mar Stalin klom wol hieltydhieltiten fierder omheech. Yn april wurdewaard hyer lid fan it Sintrale Komitee fan de Bolsjewistyske partij. Stalin wurke troch, mar die ditdat foaral efter de skermen. Yn it nije kabinet krige Stalin in ûnbekende post. Hy wurdewaard minister fan Nasjonaliteiten. Hy soarge derfoar dat er altyd yn de buert fan Lenin bleaunbleau. Yn [[1919]] wurdt Stalin lid fan it [[Polytburo]]. DitDat wie in tige belangrikewichtige organisaasje. Stalin giehold him hieltydhieltiten mear dwaande hâlden mei de organisaasje fan de partij. Fan 1922 ôf wie Stalin siktaris sekretaris-generaal fan de partij. Hy soarge sa foar de - yn syn eagen goeie- goede beneamingenbeneamings yn de [[bolsjewistyske partij]]. De konkurrinten fan Stalin seagen wat der barde. Stalin wurdewaard hieltiten machtiger en se koenen der neat tsjinoan dwaan.
 
 
Oant 1922 wie Stalin ôfhinklik fan de beskerming fan Lenin. Mar Lenin koe dizzedy beskerming al gau net mear jaan. Syn gesondheidsûnens gie hurd efterút. Foar Stalin wie soks net bottetige slim., want Lenin fertroude Stalin net mearlanger. It kaam sels ta spul yn [[1923]]. DitDat hat Stalin nea tajaan woldwollen. Nei de dea fan Lenin likeliek it derop of soe [[Leon Trotski|Trotski]] de machtigstemachtichste man fan de [[Sowjetuny]] wurde. HyDy wie de man mei it talint en it garisma en netdat hie Stalin net. DôchsDochs soe Stalin it winne., Hywant hy sammele yn samlealle snelhasten in groepploech machtige minsken om him hinne. Dêrneist die Stalin krekt as wie hy de meast logyske opfolger fan [[Vladimir Lenin|Lenin]]. Stalin beskuldige Trotski der fanderfan dat hydy net mear it goeiekorrekte Marksisme oanhong. Yn 1925 wie TrotskyTrotski al gjin bedriging mear. Yn [[1927]] moastwaard Trotski nei Sibearje ferballe. NeidatNei't hyer ek noch twa oare machtige mannen útskeakele hie, [[Lev Kamenev|Kamenev]] en [[Zinovjev]], wie Stalin yn [[1928]] de hearsker fanoer de Sowjetuny.
 
== Syn regear. ==
Yn 1928 begunsette Stalin útein mei ien fan syn grutste projekten.: Dede Kollektivisaasjekollektivisaasje fan de boeren en de striid tsjin de [[Koelak]]ken. DizzeDy Koelakken wienen rike boeren dy’t grutte stikken grûn besieten. Mar ek tsjin boeren wurde maatregels ûndernommen,nommen; op dizzedy manierwize woe de partij de macht krije oer alle boeren krije. De maatregels rôpen in soad ferset op by de boeren. Mar Stalin wie wreed en betocht de hurdste maatregels om alles trochgean te litten. De lânbou produksjelânbouproduksje gie hurdslim nei ûnderen en der briek hongerneedhongersneed út. Miljoenen boeren gienen yn dizzedy perioadesnuorje dea.
 
Mar Stalin woe mear. Hy begûn in grut projekt om de yndustrialisaasje op gong te helpenkrijen. DitDat wiewaard in grut súkses. Yn [[1937]] wie de produksje fjouwer kear sa heech as oan it begjin fan de [[yndustrialisaasje]].
 
== De oarloch. ==
Stalin die alles om de macht te behâlden. Hy seach oeral komplotten. Hy hat meardereûnderskate kearen it leger en de partij suvere. DitDat suverjesuverjen hâldthold yn dat guon in sjo-prosesshowproses krigen. AllegearAllegearre 'bekenden' se, neidatnei't se earst foarin langehiel tiidskoft martele wienen. De suveringensuverings soargen derfoar dat alle minsken djip respekt foar StalenStalin hienenkrigen. Mar yn [[1941]] lieten de suveringensuverings ek in negative kant sjen. De [[Dútslân|Dútsers]] foelen de Sovjetuny oan op [[22 juny]] [[1941]]. Partijleden doarden gjin beslissingenbeslissings te nimmen út angsteangst om deamakke te wurden. Mar ek it leger hie in probleem. Tûzenen ofsierenoffisieren waarden arrestearre en troch minsken ferfongferfongen dy’t noch neatnea presteardwat prestearre hienen. Stalin bemuoide him boppedat mei de troepenpleatsingtroepeferpleatsings. DitDat wienen net altyd goeiegoede beslissingenbeslissings. DitSoks blykt wol út de earste moannen fan de oanfal. Grutte dielenparten fan de Sovjetuny wurde ferovere troch de Dútsers. Stalin beneamde himsels as haadbefelhawwer,; hy liet alles en iderieneltsenien opdrave om mei te fjochtsjen. DitDat soarge derfoar dat net it hiele lân ynstoarte soe. Hy wie hurd foar it lân mar ek hurd foar himsels. Hy wegere sels om syn soan [[Yakof Stalin]]) út te wikseljen, dizzedy't soanfinzen sietnommen gefangenwie. Dêrtroch liet er him deasjitte,; hy fûnwie fan betinken dat in echte Sovjet-soldaat him net gefangenfinzen nimme lietlitte moast.
 
Nei de [[Twadde Wrâldkriich]] wie de kaart fan [[Jeropa]] feroare. En de [[Sowjetuny]] wie it lân watdat it meastmeaste profiteareprofitearre. It lân wie ien fan de wrâldmachten wurden. It hathie in soad koste. It oantaltal Russyske slachtoffers wurdt rûsd op likernôch 22 miljoen deaden. It foar de Sovjetuny belangrykste westlike dielpart iswie finaal ferwoasteferwoastge. Mar dôchsdochs lei Stalin de swipe oer it folk. It lân moast sa gau mooglik wer opboud wurde. Stalin hearde by de winnende partij yn en nei de oarloch. Hy hie wûn fan [[Dútslân]] en [[Japan]]. Stalin wurdewaard sadwaande yn [[Ruslân]] noch mear fereare as foar de oarloch.
[[Ofbyld:Jalta 1945.jpg|thumb|left|170px|Yn Jalta nei de twadde wrâldoarloch]]
 
== Syn dea ==
Begjin jierren '50 wurdt Stalin wer slim erchtinkend (paranoïde). Hy riederette sadwaande nije suveringensuverings ta. Mar hy giestoar deayn [[1953]], noch foardat hyer de suvering(s) útfiere koe yn [[1953]]. Hy wurde bysettenwaard njonken Lenin byset yn it [[Mausoleum fan Lenin|mausoleum]] by it Kremlin. Lang hat hyer dêr net lein. UnderÛnder syn opfolger [[Nikita Chroesjtsjev]] kaam der in ein oan de persoansferhearliking fan Stalin. Yn [[1956]], by it tweintichste partijkongres, die Chroesjstov in boekje iepen oer Stalin. Hy beskuldige him fan machtsmisbrûk, skiednisferfalsking en politike flaters. DitDat sloech yn as in bom,; tritich leden fan de 1600 minsken fanby it kongres krigen in hertoanfal of foelen flau. UnderÛnder de rede jankte Chroesjstov der suver oer. DôchsDochs binne der nognoch altyd in soadgâns minsken dy’t Stalin sjogge as de sterke man, en deas in grutte lieder.
 
{{DEFAULTSORT:Stalin, Josef}}