Huldrych Zwingli: ferskil tusken ferzjes

'''Huldrych Zwingli''' (ek '''Ulrich Zwingli'''; * [[1 jannewaris]] [[1484]] yn [[Wildhaus]]; † [[11 oktober]] [[1531]] yn [[Kappel am Albis]]) wie in [[Switserlân|Switserske]] teoloog[[teolooch]] en de earste [[Zürich (stêd)|Züricher]] herfoarmer. Ut de Zürichske en [[Sjenêve|Sjeneefske]] [[reformaasje]] komt de Grifformearde Tsjerke fuort. De teology fan Zwingli is yn de twadde generaasje troch [[Heinrich Bullinger]] en [[Jehannes Kalvyn]] fierder droegen.

Yn 1498 ferliet Zwingli Bern en yn de âldens fan fyftjin jier sette er útein mei in stúdzje oan de Universiteit fan Wenen; dêr skreau er him yn as ''Vdalricus Zwinglij de Glaris''. Hy studearre oan de artystenfakulteitartystefakulteit, dêr't er nei de gewoane stúdzje in soarte fan basisoplieding yn de Sân frije Keunsten (''septem artes liberales'') folge. Dan yn it simmersemester fan 1500 liet er him nochris ynskriuwe as ''Vdalricus Zwingling de Lichtensteig''.

Yn 1502 meldetmeldt Zwingli him ûnder eksakt deselde namme oan by de Universiteit fan Basel en set dêr útein mei de stúdzje [[Teology]]. Hy studearre dêr oant 1506 en slúte de stúdzje dêr ôf mei de titel ''Magister Artium'' (''Master of Arts''). Nei it eksamen studearre Zwingli noch seis moannen teology en gyng dêrnei lykas in soad oaren yn dy tiid sûnder in ôfsletten teologystúdzje yn de Tsjerke oan de slach. Yn septimber 1506 waard Zwingli wijd ta preester.

Yn de neisimmer fan 1506 waard Zwingli keazen as de liedende pastoar fan [[Glarus]]. Der kinne ferskate redenen west ha om de 22-jierrige Zwingli te beroppen. Mooglik wied er by de ynwenners al oanrikkemandearre, mar it kin ek dat de lju harren eigen preester kieze woene om net it útstel fan de biskop fan Konstanz ôf te wachtsjen. Eins soe nammentlik de ynfloedrike koarhear fan de proasdij fan Zürich, Heinrich Göldi (1496–1552), de [[prebende]] (ynkomsten fan de parochy) fan de biskop krije. Dêr hie Göldi nammentlik al in aardich bedrach foar nei Konstanz oermakke. Foarmeel wie Göldi as besitter fan de prebende ek de pastoar fan Glarus woarn, mar hy woe net nei Glarus ferhûzjeferhúzje om't er de tsjerklike funksje allinnich as in soarte fan ynvestearing beskôge. De ynwenners fan Glarus hiene fansels net in soad op mei lju dy't allinne de tsjerklike ynkomsten neijoegen, sadat hja in eigen kandidaat sochten dy't se yn Zwingli fûnen. Nei't de kar op Zwingli fallen wie waard it foar Göldi dreech om it amt fan pastoar tsjin it sin fan de parochianen op him te nimmen. Om net mei lege hannen te einigjen easke Göldi sadwaande in hege finansjele kompinsaasje. Zwingli moast dêrfoar by de bewenners jild opnimme en de ôfbetelling fan it kredyt soe him noch lang heuge.

De boeresoan Zwingli like tige begien te wêzen mei it gewoane folk. Yn de rin fan de tiid koed er al syn parochianen, mar mei inkelde famyljes hied er mear kontakt as gewoan en wied er peterfaar foar guon bern. Syn tsjerklike belutsenens die ek bliken út syn fûleindige stribjen om in splinterke fan it Wiere Krús nei Glarus te heljen, dêr't er lang om let yn wist te slagjen. Foar in wichtich [[relyk]] as in fragmint fan it krús dêr't Jezus oan stoar wie wol in weardich ûnderkommen nedich en dus liet er de âlde tsjerke yn grutter meitsje mei de nei it relyk ferneamde Krúskapel. De ynwenners fan Glarus hiene it lykwols net oer de Krúskapel mar oer de Zwinglikapel.

Yn 1516 berôp Diebold fan Geroldseck Zwingli as plebaan en preker yn it as beafeartsplak ferneamde [[kleaster Einsiedeln]], dêr't er him op 14 Aprilapril 1516 oanmelde. Dêr begûn Zwingli him yn syn preken te fersetten tsjin it dêr fêststelde misbrûk fan de folksfrommens, de beafeart en tsjin de sûnt 1518 yn Switserlân wurkjende ôflaatpreker Bernhardin Samson en hy rôp de biskoppen fan Sitten en Kostanz op om de Tsjerke mear yn oerienstimming mei it Wurd fan God te bringen. Fanwegen syn ûnderfinings by de fjildtocht yn Itaalje naam er boppedat Erasmus' oertsjûging ''dulce bellum inexpertīs'' (Kriich is swiet foar dyjingen dy't it nea meimakke ha) oer, in biedwurd dy't er yn syn sprekwurdenútjefte fan Erasmus ûnderstrepe.

Zwingli hie eins nei syn ferbliuw yn Einsiedeln syn pastoarsfunksje yn Glarus wer opnimme moatten, mar yn 1519 naam er it beslút ynstee dêrfan in berop oan de Grutte Munster fan Zürich oan te nimmen. Syn stúdzjes en ûnderfinings yn Glarus en Einsiedeln hiene de oan de Rome sa trouwe preester feroare. Dy ûntjouwing liede Zwingli nei oare ynsichten en Zwinglihy wie in kritikus mei in skerpe tonge tsjin de tsjerklike misstannen woarn.

In twadde dispút fûn plak fan 2 oant 28 oktober 1523. Yn oanwêzigens fan 900 tsjûgen waard der praat oer de byldenferearingbyldeferearing en de misse. De oanlieding fan it dispút wie de preek tsjin it ferearjen fan bylden en de dêrút folgjende byldenstoarmbyldestoarm. Besletten waard om de bylden binnen in heal jier út de tsjerken de ferwiderjen, sadat de minsken troch mear preken op dizze stap taret wurde koene. De byldenstoarmbyldestoarm fûn sadwaande net ynienen, mar yn alle rêst plak.

Yn 1525 publisearre Zwingli syn belidenis fan it leauwe "''De vera et falsa religione''" (oers.: Oer it wiere en falske leauwe) en stjoerde dêr in eksimplaar fan nei kening [[Frâns I fan Frankryk|Frâns I]]. Alhoewol't Zwingli it oer in soad saken iens wie mei [[Maarten Luther|Luther]] en oare Dútske herfoarmers, feroaren syn ideeën oer de [[liturgy]] radikaal en wiisde hy de fysike oanwêziggens fan Kristus yn de kommuny ôf. Fanôf 1525 wie de reformaasje en de fernijing fan de earetsjinst neffens de protestantske yn Zürich gebrûk. It Nachtmiel waard yn beide foarmen fierd. Bylden wiene ferwidere en it selibaat en de roomske misse ôfskaft. EarmensoarchEarmesoarch waard betelle út fûnsen dy't frijmakke wiene troch de ûnteigening fan kleasters en relgieuze stiftingen yn it gebiet dêr't de stêd Zürich it foar it sizzen hie. EkynEk yn 1525 waard it koarhearenstiftkoarhearestift fan de Grutte Munster feroare yn in proasdij, om sa de foarming fan mear grifformearde teologen mooglik te hâlden. Hja moasten de útlis fan de Bibel leare en de kennis yn Dútsktalige preken oan it folk oerdrage. De Tsjerke fan Zürich stie ûnder lieding fan Zwingli.