East-Frânsje: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
LNo edit summary |
No edit summary |
||
Rigel 7:
|biedwurd =
|lânkaart = [[File:East Francia 843.svg|250px]]
|haadstêd = Ferskate bygelyks [[Frankfurt]], [[Regensburg]] (''Ratisbon'')
|offisjele taal = [[Aldheechdútsk]]<br/>[[Aldsaksysk]]<br/>[[Aldfrysk]]<br/>beheind gebrûk fan [[Frankysk]] en [[Latyn]] foar tsjerklike en offisjele gebrûken
|steatsfoarm = [[keninkryk]]
|ûntstien út = [[Frankyske Ryk]]
|opgien yn = [[File:Flag Germany Emperors Banner.svg|20px]] [[Hillige Roomske Ryk]]
|no diel fan = •[[File:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútslân]]<br/>•[[File:Flag of Switzerland.svg|20px]] [[Switserlân]]<br/>•[[File:Flag of Austria.svg|20px]] [[Eastenryk]]<br/>•[[File:Flag of Slovenia.svg|20px]] [[Sloveenje]]<br/>•[[File:Flag of Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]] <br/>•[[File:Flag of Belgium.svg|20px]] [[Belgje]]<br/>•[[File:Flag of
|ynwennertal =
|befolkingstichtens =
Rigel 23:
}}
{{SkiednisfanDútslân}}
'''East-Frânsje''', '''East-Frankelân''' of it '''Eastfrankyske Ryk''' ([[Latyn]]: ''Regnum Francorum Orientalium'') of letter it '''Dútske Keninkryk''' of '''Dútske Ryk''' (Latyn: ''Regnum Teutonicum'') wie de foarrinner fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. It lân wie ûntstien nei it ferpartsjen fan it [[Karolingyske Ryk]] yn trijen mei it [[Ferdrach fan Ferdun]] yn [[843]]. De [[Karolingen]] bleaune oer it lân hearskjen oant [[911]].<br/>
Troch de east-west-skieding fan de [[Romaansk]]-[[Germaansk]]e taalgrins ûntjoegen sa stadichoan twa ferskillende keninkriken, dêr't East-Frânsje him ûntjoech ta it ''Keninkryk Dútslân'' en [[West-Frânsje]] ta it ''[[Keninkryk Frankryk]]''.
==Skiednis==
It [[Ferdrach fan Ferdun]] waard yn augustus [[843]] tekene troch de trije soannen fan keizer [[Loadewyk de Fromme]] nei trije jier boargerkriich dy't foalge nei it ferstjerren fan him. De grinzen waarden benammen lâns de rivieren de [[Maas]], [[Skelde]], [[Saône]] en [[Rône]] lutsen. Wylst de âldste soan [[Lotarius I]] de keizerstitel en it keninkryk [[Midden-Frânsje]] krige, krige [[Karel de Keale]] [[West-Frânsje]] en [[Loadewyk de Dútser]] de benammen [[Germaansk]] sprekkende eastlike lannen: [[Stamhartochdom Saksen]], eastlike helte fan [[Austraasje]], [[Hartochdom Swaben|Alemanje]], [[Hartochdom Beieren]] en de [[Mark fan Karintje]].<br/>
De Eastfrankyske ''[[Annales Fuldenses]]'' beskreaune it keninkryk yn "trije parten ferdield" en Loadewyk "trede ta it eastlike part". De Westfrankyske ''[[Annales Bertiniani]]'' beskreaune de omfieming fan Loadewyk syn gebiet as: "by de tawizing fan de gebieten, krige Loadewyk al it lân oan oare kant fan de [[Ryn]], mei de stêden [[Speyer]], [[Worms]] en [[Mainz]] mei harren greefskippen, dy't oan dizze kant fan de Ryn lizze, mei ynbegrepen". It keninkryk West-Frânsje gie nei Loadewyk syn jongere healbroer Karel de Keale en tusken dy twa keninkriken wie it keninkryk Midden-Frânsje mei [[Itaalje]] dat nei de âldste broer, keizer Lotarius I, gie.<br/>
Wylst East-Frânsje sa'n tredde part fan it oarspronklike [[Franken|Frankyske]] stamlân [[Austraasje]] befette, bestie de rest út lannen ferovere troch it [[Frankyske Ryk]] tusken de [[Fyfde iuw|fyfde]] en [[achtste iuw]]. Dy lannen wiene de hartochdommen fan Alemanje/Swaben, Beieren, Saksen en [[Tueringen]] en de noardlike en eastlike markgreefskippen dy't benammen befolke wiene troch [[Denemark|Denen]] en [[Slavyske folken|Slaven]]. De kronykskriuwer út dy tiid, [[Regino Prüm]] skreau dat de "ferskillende folken" (''diversae nationes populorum'') fan East-Frânsje, almeast Germaansk- en Slavysk-talige folken, fan inoar "skieden wurde kinne fan ras, gewoanten, taal en wetten" (''genere moribus lingua legibus'').<br/>
Nei it [[Ferdrach fan Meerssen]] yn [[870]] waard [[Midden-Frânsje]] ferdield, dêr't [[Loataringen]] en [[Fryske Ryk|Fryslân]] ferdield waarden tuske East- en West-Frânsje. It koart libjende Midden-Frânsje bleau oant yn de [[tweintichste iuw]] it toaniel fan Frânsk-Dútske oarloggen.<b/>
Al de Frankyske gebieten wiene foar in koart skoftke werienige ûnder keizer [[Karel de Grouwe]], mar dy waard yn [[888]] ôfsetten en doe waard [[Arnulf fan Karintje]] yn East-Frânsje as kening keazen. De hieltyd mear ôfnimmende krêft fan de keninklike macht yn East-Frânsje, betsjutte dat de hartoggen fan [[Stamhartochdom Saksen|Saksen]], [[Hartochdom Franken|Franken]], [[Loataringen]], [[Hartochdom Swaben|Swaben]] en [[Hartochdom Beieren|Beieren]] fan de beneamde [[eallju]] erflike hearskers fan harren gebieten waarden. Keningen krigen gauris mei pleatslike rebûljes te krijen.<br/>
Yn [[911]] woene Saksyske, Frankyske, Beierske en Swabyske eallju net langer in Karolinger as kening kieze en hja keazen op [[10 novimber]] 911 ien fan harren eigen as kening. Om't [[Koenraad I fan Franken]] ien fan de hartoggen wie, hie er it dreech en bewarje de macht oer harren. Hartoch [[Hindrik de Fûgelder]] fan Saksen kaam yn opstân tsjin him oant [[915]]. De striid tsjin hartoch [[Arnulf I fan Beieren]] koste Koenraad it libben. Op syn stjerbêd keas er Hindrik de Fûgelder fan Saksen as syn opfolger. It keningskip gie fan Frankyske hannen oer op Saksyske, dy't yn de [[Saksekriich]] fan [[Karel de Grutte]] in soad laat hiene. Hindrik waard lykwols allinne befêstige troch Saksen en Franken yn [[Fritzlar]] en moast erkenning ôftwinge fan de oare hartoggen, dêrmei't er in steatsynrjochting skepte dy't alhiel brûkt waard troch syn soan [[Otto I fan it Hillige Roomske Ryk|Otto I]]. Oant syn dea yn july [[936]], hat Hindrik de ynstoarting fan de keninklike macht tefoaren witte te kommen, soks dat yn West-Frânsje barde, en liet in folle sterker keninkryk efter oan syn opfolger Otto I. Doe't Otto yn [[962]] yn [[Rome (stêd)|Rome]] ta keizer kroand waard, tsjutte dat it begjin oan fan it [[Hillige Roomske Ryk]].
| |||