Geiserik: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
nije side (fan nederlanske en ingelske wikepey)
 
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
st
Rigel 1:
{{stavering}}
[[Ofbyld:Vandalen.jpg|right|thumb|300px|Ynnamme fan Rome]]
'''Geiserik''' (of '''Genserik''') (sirka [[389]] oant [[25 jannewaris]] [[477]]) wie kening fan de [[Fandalen]] en de [[Alanen]] tusken [[428]] en [[477]]. Hy wie yn de [[5e ieu]] ien fan de grutste fijânsfijannen fan it [[Romeinske Ryk]]. TidensUnder syn fyftichjierichfyftichjierrich bewâld slagge hy dêrynder yn om fan it Fandaalske folk ien fan de wichtigste machten yn [[Middellânske See]] te meitsjen.
 
==Jeugd en opkomst==
Geiserik waard sirka 389 berne en brocht syn jeugd troch yn de Romeinske provinsje [[Pannoonje]]. De Fandalen foarmdenfoarmen dêr in [[foederaty]] mei de Romeinen. Hy wie in bastertsoan fan de FandalenleiderFandalenlieder, kening [[Godigisel]]. Om-ende-by [[400]] lutsen de Fandalen fuort en gongen in swalkjend bestean folgenfolgjen. Yn [[406]] dienen sy by [[slach by Mainz|Mainz]] in ynfal en foelen [[Galje]] yn. Geiserik die hjir oan mei. Doe't syn heit sneuvele tsjin de [[Franken]] waard dizze opfolge troch syn healbroer [[Gunderik]]. En doe't dizze stoar yn [[428]] waard Geiserik kening. Geizerik ûntwikkeldeûntwikkele him as in grut strateech en besocht de macht en welfaartwolfeart fan syn folk te fergrutsjen. Omdat de Fandalen yn [[Hispania Baetica]] yn Súd-Spanje in protte te leienlijen hâwnhân hienen fan de [[Fisigoaten]], beslettebesleat Geiserik om Spanje te ferlitten en mei syn folk harren nei [[Mauritaanje]] te ferfierenferfarren.
 
== Afrika ==
Mar noch foardat Geiserik de oertocht weage, rekkene hy earst ôf mei de [[Sueven]], it folk der't de Fandalen mei deilis wienen. Yn [[429]] fierde hy in kriichstocht en fersloech de Sueven by [[slach by Merida|Merida]]. Fuortendaliks dêrnei stiek er mei it hiele folk fan om-ende-by 80.000 minsken oer nei [[Afrika]]. HyIt slagge dêrynhim om sûnder grutte sierichhedenswierrichheden de Romeinske ferdigeners te oerwinnen en wreide syn macht út fanút it tsjintwurdige [[Marokko]] nei [[Algerije]] en [[Tuneezje]]. Ek belegerdebelegere hy [[Hippo Regius]] derdêr't de tsjerkeheit [[Augustinus]] biskop wie.
Yn [[439]] slagge it Geiserik deryn om [[Kartago]] te oermasterenoermasterjen en foel in grut part fan Romeinske float yn syn hannen. Dizze float stellestelde him yn steat om te hearskjen oer it westlik part fan de [[Middellânske See]]. Hy makke Kartago ta haadstêd fan syn FandalenrijkFandalenryk, dat har útstrekke oer in grut part fan de Afrikaanske kust besloech. En yn koartkoarte tiid koe hy mei syn float [[SisyjeSisylje]], [[Sardynje]], [[Korsika]] en de [[Balearen]] oermasterjenoermasterje.
Yn [[442]] slettesleat Geiserik mei de Romeinske keizer [[Falentinianus III]] ferdraachin ferdrach. Yn ruil foar frede waard hy troch de keizer as kening erkend en wienen de troch him besete gebieten net langer omstredenin kwestje. TidensYn de dêrop folgenjende tritich jierjierren dêrnei swarmdeswaarmen de soldaten fan Geiserik as [[seerover|piraten]] oer de Middellânske See.
 
== Rome ==
Doe keizer Falentinianus III yn [[455]] fermoarefermoarde waard en opfolge troch [[Petronius Maksimus]] fûn Geiserik dat er net langer bûn wie oan it fredesferdrachtfredesferdrach. Noch gjin pear wiken letter stie er al op Italjaanske bodemgrûn mei it doel om [[Rome]] te ûnderwerpen. [[Paus Leo I]] frege lykwols oan Geiserik om de stêd en har ynwenners te ûntsjen. Geiserik gong hjirmei akkoordakkoard en yn tsjinstelling ta har sprekwurdlike namme blieuwbleaunen Rome en har ynwenners grutendielsfoar deit meastepart ferwoestingsferwoastingen besparre. De Fandalen soenen wol alles fan waardewearde út de stêd meinimme. Benammen út de tempelstimpels en tsjerken waard in protte stellen. BesidenBûten alle rykdommen nimt nimt Geiserik ek de weduwewiddo keizerinkeizerinne [[Licinia Eudoksia]] en har dochters te finzen en nimt harren mei as gizelers mee. Ien fan de dochters, Eudokia, troude letter mei [[Hunerik]], in soan fan Geiserik.
 
== Slach by Kaap Bon ==
Yn [[468]] hienen de beide Romeinske rykenriken harren bekomst fan de Fandalen. Hja foelen it Fandaalske keninkryk fan wearskântenbeide kanten oan. LykwolsDochs wiewûn Geiserik it de Romeinen te slim ôf. Troch in listmûklist slaggyslagge hyit him om de Romeinske float yn de [[slach by Kaap Bon]] te ferslaan. Nei dit militêrmilitêre fiascofiasko joegen de Romeinen har besykbesykjen op en taoant syn dea soe Geiserik hearskjenhearskje tusken de [[Strjitte fan Gibraltar]] en [[Tripolitaanje]] oer de Middellânske See. De East-Romeinske keizer [[Zeno]] wie opneiopnij twongen om frede mei him te slettensluten.
 
Geiserik stoar úteinlik yn [[477]]. Hy wie doe 87- jier. Syn soan [[Hunerik]] soe him as kening opfolgje.
 
==Literatuer==