Grinzer Feankoloanjes: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
Nije Side: {{Wurk}} 250px|thumb|De Grinslânske Feankoloanjes Ofbyld:Hoogveenontginning door Jacobus Sibrandi Mancadan.jpg|thumb|250px|It oanmeitsjen fan it... |
No edit summary |
||
Rigel 6:
==Fean==
De hjoeddeiske [[feankoloanje]]s lizze yn de âlde [[Sân Seelannen|Fryske]] goa [[Aldamt]] en de goaëen [[Goarjocht]] en [[Westerwâlde]]. Yn de ein fan de [[Lette Midsiuwen]] slagge de stêd Grins deryn en win it gesach yn dy gebieten. Dy gebieten stien dêrnei bekend as ''[[stedsjurisdiksjes fan Grins|stedsjurisdiksjes]]''.<br/>
In grut part fan it gea waard foarme troch it [[heechfean]]gebiet, dat bekend stiet as it [[Boertanger Fean]]. Dat gebiet rint fan de rivier de [[Iems |Iems]] yn it easten ta de [[Dollard]] yn it noarden, en ta de [[Hûnsrich]] yn it súdwesten. It gebiet wie slim te berikken, útsein allinne yn Westerwâlde, dêr't in smelle sânrêch wie, dêr't in bytsje bewenning wie.<br/>
Yn de [[Iere Midsiuwen]] waard der op lytse skaal al wat [[Turfstekke|turf stutsen]] as part fan it oanmeitsjen fan it fean by de râne fan it gebiet del, en yn gruttere skaal troch [[kleaster]]s dy't in grut part fan it gebiet yn besit hiene. Yn de [[sechtjinde iuw]], en benammen yn de folgjende [[Gouden Iuw]], naam de fraach nei turf hurd ta en late dat ta it op grutte skaal it oanmeitsjen fan heechfeangebieten.
==It úteinsetten: Hegesân, Sappemar en Pekela==
De earste feankompanjyen ûntstiene yn de tiid fan de [[Tachtichjierrige Kriich]], benammen om [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] hinne yn [[Fryslân]]. Nei de [[Reduksje fan Grins]] yn [[1594]] kaam al it kleasterguod, mei de wiidweidige heechfeangebieten ynbegrepen, oan it nije gewest [[Stêd en Lân]]. De stêd krige 25 prosint fan al it kleasterguod en hie it foarkar foar it lânguod dat yn de Stedsjurisdiksjes lei. In grut part fan it heechfeangebiet kaam dus yn it besit fan de stêd, wylst de stêd ek it foech oer dy geaën hie. De stêd krige dêrmei in soad te sizzen oer it oanmeitsjen fan it grutte heechfeangebiet. Mei it keapjen fan lytse stikken grûn, dy't fan strategysk belang wiene, koe de stêd syn ynfloed hieltyd fierder útwreidzje.<br/>
De earste kear dat de stêd besocht ynfloed te krijen yn it ôfgraven fan de turf mislearre. De stêd slagge der lykwols net yn om yn it [[Westerketier]] de [[feanterij]] fan de [[Ommelannen|Ommelanner]] [[Jonker (persoan)|jonker]] [[Wigbolt fan Ewsum]] yn hannen te krijen. Dy wie yn de sechtjinde iuw úteinset mei it oanmeitsjen fan de feangrûn om syn [[boarch]] [[Nienoard]] hinne. Wigbolt hie him lykwols fersjoen op it finansjele mêd en moast al syn besit fuort dwaan nei in fallisemint.<br/>
Yn it Goarjocht en it Aldamt wie de posysje fan de stêd wis better. De stêd wie al ferbûn mei de [[Hunze]], nei't it graven fan it ''Schuitendiep'', dat by [[Reahoanne (grins)|Reahoanne]] op de Hunze oansleat, ree wie. Yn [[1611]] joech it stedsbestjoer de opdracht en ferlingje it ''Schuitendiep'' ta [[Wynskoat]], dat neitiids bekend stiet as it [[Wynskoaterdjip]].<br/>
De earste partiluliere inisjativen ta it winnen fan turf ûntstiene yn it begjin fan de [[santjinde iuw]]. In kompanjy út [[Rhenen]] by [[Utert (stêd)|Utert]] wie warber yn it gebiet fan it hjoeddeiske [[Hegesân]]. By [[Alde Pekela|Pekela]] wie de [[Pekelkompanjy]] úteinset mei it winnen fan turf. Doe't de Utertske kompanjy yn jildneed siet, seach de stêd fannijs in kâns in gruttere posysje te krijen. De Utertske kompanjy moast it grutste part oan de stêd ôfstekke. Boppedat krigen njoggen hearen út de stêd Grins it rjocht in kompanjy te foarmjen. It kontrakt waard yn [[1647]] tekene en dêrnei sette de ''Grinzer of Borger Kompanjy'' út ein.
[[Kategory:Diel fan Grinslân]]
| |||
