|
'''SnelheidFaasje''', '''feart''', '''gong''' of (mei in no folslein ynboargere [[hollanisme]]) '''faasjesnelheid''' is de mjitte fan feroaring deper tiidsienheid[[tiid]]sienheid. De [[wittenskip]]like [[ôfkoarting]] foar faasje is '''''v''''' (fan it [[Ingelsk]]e ''velocity''). Faak wurdt doeld op [[Beweging (natuerkunde)|bewegings]]snelheidfaasje: de mate wêryn de ôfleine wei yn de tiidsienheid feroaret. Mar ek foar oare grutheden dy't mei de tiid feroarje wurdt it begryp snelheidfaasje brûkt. Sa kin sprutsen wurde oer [[groeisnelheidgroeifaasje]], bygelyks it oantal persoanen wêrmei't de befolking per jier groeit of krimpt; of oer [[omsettingssnelheidomsettingsfaasje]], bygelyks it oantal gram stof dat per sekonde omsetten wurdt by in gemyske reaksje. Yn it Ingelsk wurdt hjirfoar de term "rate" brûkt, wylst by beweging de begrippen "velocity" (snelheidfaasje as [[fektor (wiskunde)|fektor]], dus mei grutte en rjochting) en "speed" (snelheidfaasje as [[scalair]], dus mei allinnich in grutte) brûkt wurde. Ek by [[syklus|syklyske]] prosessen wurdt soms fan in snelheidfaasje sprutsen. De [[kloksnelheidklokfaasje]] is de faasje wêrmei't in syklus trochrûn wurdt. In foarbyld hjirfan is de [[rekkensnelheidrekkenfaasje]] fan kompjûters.
== Fersnelling ==
SnelheidFaasje kin feroarje oer de tiid. Dit wurdt [[fersnelling (natuerkunde)|fersnelling]] neamd. In bekend foarbyld fan fersnelling is it oplûken fan in auto. De fersnelling kin berekkene wurde as ôflieding fan de snelheidfaasje. Mei oare wurden, fersnelling is de snelheidfaasje wêrmei't snelheidfaasje oer de tiid feroaret.
== Ienheden ==
In snelheidfaasje wurdt neffens de [[Système International|SI]] ienheden mjitten yn [[meter per sekonde]] (m/s). Oare ienheden binne kilometer per oere (km/h) en de [[knoop (seefeart)|knoop]]. Yn de [[Feriene Steaten]] wurde [[Ingelske myl (lingtemaat)|milen]] per oere brûkt (mph) foar de snelheidfaasje yn it weiferkear.
In yn de natuerkunde wichtige snelheidfaasje is de [[ljochtsnelheidljochtfaasje]] c. Dizze wurdt brûkt as ienheid fan snelheidfaasje wannear't hege snelheden útdrukt wurde moatte yn in ferhâldingsgetal fergelike mei de ljochtsnelheidljochtfaasje.
In ienheid dy't in ferhâlding oanjout, is it [[Mach getal]]. Dit is de ferhâlding tusken de snelheidfaasje fan in objekt en de [[lûdssnelheidlûdsfaasje]] dy't dêr is. Dizze ienheid wurdt benammen brûkt om oan te jaan dat de lûdsssnelheidlûdssfaasje benadere wurdt of dat der oerhinne gien wurdt, wat bygelyks foar it fleangedrach fan [[fleantúch|fleantugen]] fan belang is. In snelheidfaasje dy't grutter is as Mach 1 wurdt oanjûn mei [[supersoanyske snelheidfaasje]] dêrûnder is sprake fan subsoane snelheidfaasje.
== Foarbylden fan snelheidfaasje ==
[[Ofbyld:N394-snelheid.jpg|thumb|Metten faasje fan in auto yn km/0]]
It snelheidsrekordfaasjerekôr fan de minsk op de [[maraton (sport)|maraton]] (lange ôfstân) leit om de 20 km/h (kilometer it oere). De normale kuiersnelheidkuierfaasje fan de minsk is 5 km/o. Yn in [[Sprint (atletyk)|sprint]] wurde bytiden snelheden fan 50 km/o metten. [[Sûchdieren]] rinne meast op fjouwer poaten en guons hawwe maksimale snelheden tsjin of sels boppe de 100 km/o. [[Fûgels]] as de [[Sljochtfalk (fûgel)|sljochtfalk]] kinne yn dûkflechten in [[einsnelheideinfaasje]] oant 400 km/o helje. Motorisearre ferfier giet folle hurder as rinnende minsken: sa wurde yn de [[autosport]] snelheden oant 300 km/o helle, en kinne fleantugen hûnderten kilometers yn it oere fleane. De [[lûdssnelheidlûdsfaasje]] fan 340 m/s (1224 km/o, Mach 1) foarmet in 'lûdsbarriêre' dêr't [[Supersoanyske snelheidfaasje|supersoanyske]] fleantugen en gewearkûgels trochhinne 'brekke' kinne.
De [[ljochtsnelheidljochtfaasje]] fan 300.000 km/s is de heechst mjitten snelheidfaasje, en neffens de [[spesjale relativiteitsteory]] sels de heechst mooglike snelheidfaasje.
== SnelheidFaasje yn formulefoarm ==
De gemiddelde snelheidfaasje ''v<sub>gem</sub>'' fan in objekt dat oer in ôfstân ''Δx'' beweecht yn in tiidsynterfal ''Δt'' wurdt definearre as:
:<math>v_{gem} = \frac{\Delta x}{\Delta t}</math>
== Sjoch ek ==
* [[HoeksnelheidHoekfaasje]]
* [[Ferkearsboerden - Searje A: SnelheidFaasje]]
* [[trajektkontrole|trajektsnelheidtrajektfaasje]]
* [[snelheidskontrole]]
* [[ûntsnappingssnelheidûntsnappingsfaasje]]
* [[einsnelheideinfaasje]]
* [[Dopplereffekt]]
* [[V-snelheden]]
* [[Ljochtsnelheidljochtfaasje]]
{{Commonscat|Velocity}}
| 