Adolf Hitler: ferskil tusken ferzjes

Adolf Hitler waard berne yn [[Eastenryk]], as fjirde bern fan de seis. Syn heit, [[Alois Hitler]], (1837-1903), wurke by de dûane. Syn mem, [[Klara Pölzl]], (1860-1907), wie de tredde frou fan Alois. Hja wie ek syn nicht, dat der moast tastimming komme foar it houlik. Fan Alois en Klara harren seis bern, waarden inkeld Adolf en syn suster [[Paula Hitler|Paula]] folwoeksen. De heit fan Hitler hie ek in soan, hydy hiet ek Alois, en in dochter, Angela, by syn twadde frou.

Syn heit Alois waard ûnwettich berne. HyDy hie de earste 39 jier fan syn libben de efternamme fan syn mem, Schicklgruber. Yn [[1876]] krige er de efternamme fan syn styfheit, [[Johann Georg Hiedler]]. De namme waard stavere as Hiedler, Huetler, Huettler en Hitler, dein beämte hat de namme wierskynlik feroare yn "Hitler".

Hitler sei dat er as lyts jonkje gisele waard troch syn heit. Jierren letter fertelde er syn siktaresse,: "'Ik soe nea wer gûle as ús heit my slaan soe. In stikmannich dagen letter hiekrige ik de kâns om dy wildat te testen. Us mem wie tige benaud doe’t se by de doar stie en ik súntsjes de klappen mei de stôk tsjin de efterholle telde."'<ref>[[John Toland]], ''Adolph Hitler'', siden 12-13.</ref>

Hitler syn pake wie foar it neiste ien fan de bruorren, Johann Georg Hiedler of [[Johann Nepomuk Hiedler]]. Der waard ek rabbe dat Hitler foar in fearns part [[Joaden|Joadsk]] wie mei't syn beppe, [[Maria Schicklgruber]], swier wurden wie doe ’tdoe’t se tsjinstfaam wie yn in Joadske húshâlding.

De famylje fan Hitler ferhuze faak, fan am Inn nei [[Passau]], [[Lambach]], [[Leonding]] en [[Linz]]. De jonge Hitler die it bêst op ‘e basisskoalle. Mar de sechste klasse, it earste jier fan de 'Realschule' yn Linz, moast er op 'en nij dwaan. Syn leararen seineseinen dat er net leare woe. Ien fan Hitler syn maten wie [[Ludwig Wittgenstein]], in ferneamd filosoof ynút de tweintichste iuw. Yn in boek fan Kimberly Cornish wurdt skreaun oer in rûzje tuskenfan Hitler (en JoadskeWittgenstein) bern,mei ekJoadske Wittgensteinbern, dêr’t er faaks wol desyn antysemityske hâlding fantroch krigeskipe hat. <ref>''The Jew of Linz: Hitler, Wittgenstein and their secret battle for the mind'' (1999)</ref>

Hitler sei dat er net studearje woe fanwegen syn heit, dy't woe dat er letter ek by de dûane klaam te wurkjen , mar Hitler woe keunstner wurde. Mar doe’t syn heit stoar yn [[1903]] ferstoar, die Hitlerwaard it mei Hitler net better op skoalle. Doe’t er 16 jier wie, gie Hitler sûnder diploma fan skoalle ôf sûnder diploma.

Fan 1905 ôf libbe Hitler yn [[Wenen]] fan in weesbernpensjoen en kaam er troch de tiid mei help fan syn mem. Hy hat it twarres besocht, mar hy waard net talitten op de keunstakademy fan Wenen (1907-1908), dêr ’t er de tynge fan krige dat er net geskikt wêze soe as keunstner. Se joegen him de goerie en besykje it ris mei [[arsjitektuer]]. <ref>Bullock, A. ''Hitler: A Study in Tyranny'', 30-31.</ref> Syn tinkskrift jout in oare belangstelling oan:

{{cquote|It doel fan de reis wie it bestudearjen fan de fotosamling yn it Rjocht MuseumRjochtenmuseum, mar yn myn tinzen lei it museum my sljocht. Fan moarnsier oant jûns let rûn ik fan it iene nijsgjirrige objekt nei it oare, mar it wiene de bouwurken dêr’t ik ynteresse foar hie. "<ref>Mein Kampf, haadstik II, paragraaf 3)</ref>}}

{{cquote|Nei in stikmannich dagen wist ik dat ik ea arsjitekt wurde soe. Ik wist dat it dreech wurde soe; it koe net sûnder stúdzje en it fersleaukje litten fan de middelskoalle. It wie net mooglik om op de Akademyakademy foar arsjitektuer talitten te wurden sûnder in technyske foaroplieding, op gymnasium hbû-nivo. Ik hie net ien fan dy opliedings dien. DeIt útfieringútfieren fan myn artistike dream like suver ûnmooglik.<ref>''Mein Kampf'', haadstik II, paragraaf 5 & 6.</ref>}}

Op [[21 desimber]], [[1907]], stoar Hitler syn mem yn de âldens fan 47 jier oan boarstkanker. Yn oerienstimming mei it oardiel fan de rjochtbank wie, joech Hitler in part fan syn weesjild oan syn suster Paula. Doe’t er 21 wie, krige er de neilittenskip fan syn muoike. It libben as keunstner yn Wenen foel him ôf, hy tekene postkaarten en ferkocht de skilderings oan hannelers en toeristen.

Nei de twadde ôfwizing byfan de keunstakademy hie Hitler gjin jild mear. Yn 1909 moast er nei in swalkersûnderkommen. Hy sette him yn 1910 nei wenjen yn in hûs foar earme arbeiders.

Hitler sei dat er earst antysemitysk wurden wie yn Wenen, dêr’t in grutte Joadske mienskip wenne mei út Ruslân wei flechte ortodokse Joaden. Wylst syn âlde skoalfreonskoalkammeraat [[August Kubizek]] ornearre dat Hitler dat al wie doe’t er weigie út Linz. Wenen wie al lang in stêd mei foaroardielen oer it leauwen en mei 19de iuwsk rasisme. Hitler skreau yn ''[[Mein Kampf]]'' dat er nei it sjen fan in ortodokse Joad de Joaden fanwegen harren etnisiteit begûn te haatsjen, dêrfoar die er dat inkeld om de religy. Mar Hitler wie doe neffens de berjochten net sa bot dwaande mei antysemityske saken. Faak kaam er te jûnsiten by Joaden thús en Joadske hannelers besochten om syn keunstwurken te ferkeapjen. <ref>''Hitler's Vienna. A dictator's apprenticeship'' fan Brigitte Hamann en Thomas Thornton, Oxford University Press, FSA (1 july 1999)</ref>

{{cquote|Der wiene in stikmannich Joaden yn Linz. Yn de rin fan de iuwen binne de Joaden dêr Europeesk wurden, se seagen der lyksa út en libben krektaskrekt as minsken, dat ik beskôge har as Dútsers. Wêrom’t ik sokke nuvere tinzen normaal fûn, is omdat ik tocht dat it iennigeiennichste watdat har wat oars makke, it leauwen wie. Meidat se troch harren leauwe ferfolge waarden, krige ik it mier oan dat folk. Ik hie nea tocht dat der soks wêze kinne soe as anty-Semitismeantisemitisme.

Doe’t ik ris troch de binnenstêd rûn, seach ik in man ynmei in grutgrutte kaftan meioan dy't swart krolle hierlokjes hie. Myn earste tinzen wienen: Isis dat in Joad? SeHy seagenseach der yn alle gefallen net sa út as yn Linz. Doe’t ik stadichoan nei de man dikere en syn skaaimerken seachopnaam, hiekaam ikmy yn ‘e'e harsensholle de fraach op: Isis dat in Dútser?<ref>(''Mein Kampf'', diel 1, haadstik 2: "Years of study and suffering in Vienna")</ref>}}

Hitler sei dat de Joaden de fijân wiene fan it Aryske ras. Hy hold harren ferantwurdlik foar de krisis yn Eastenryk. Ek sosjalisten, bolsjewistenbolsjewiken, kommunisten en marksisten wiene, neffens Hilter, de fijân fan it Dútske ryk neffens Hitler.

Hitler hie yn de maitiid fan 1913 it lêste guod fan syn heit urven en ferfear nei [[München]]. Hy skreau yn ''Mein Kampf'' dat hyer altyd al de langst hie om him yn in ''echte'' Dútske stêd nei wenjen te setten. Yn München hied er niget oan boukeunst krigen. Ferhúzje nei München holp him ek om net yn Eastenryk syn militêre tsjinst te dwaan, mar letter waard er arrestearre troch de plysje. Nei in lichaamlike test (feit is dat er doe 173sm173 grutsm lang wie) en in twadde test, kaam it Eastenrykse regear ta it beslút dat Hitler net gaadlikgeskikt wie foar de militêre tsjinst en gie hyer werom nei München. Mar doe’t Dútslân yn de Earste WrâldkriichWrâldoarloch behelle waard, skreau er yn in brief nei Kening [[Ludwig III]] fan [[Beieren]], dat er graach yn it Beierske rezjimentrezjimint woe. Dy oanfraach waard goedkard, en Hitler kaam yn it Beierske hear.<ref>Shirer, William L., ''The Rise And Fall of Adolf Hitler'' c 1961, Random House</ref>

Dútslân wie wakker bliid mei it begjinnenútbrekken fan de [[Earste Wrâldkriich]], ek en Hitler wie likegoed optein. Yn de Earste Wrâldkriich waard Hitler net as in held sjoen, mar mear as in frjemden-ien. Hy waard ordonnâns, dêr’t er yn nuodlike tastannen post bringe moast nei it westlike rinfuorgefront. De earste kear dat er echt mei de kriichoarloch te krijen hie, wie by de [[Earst Slach om Ieper]]. It die bliken dat er gjin bangeskiter wie, dat hy krige dêr ûnderskiedings dêrfoarfoar. Foar syn dapperens krige er al yn desimber 1914 it [[Izeren Krús]] twadde klasse.

Yn de maitiid fan 1918 krige er in Rezjimintsdiploma fanwegefanwegen syn dapperens yn de striid tsjin de fijân, en yn desimber 1918 krige er it Izeren Krús earste klasse, dat mar in lyts tal soldaten krigenkrige hat. Yn 1918 waard Hitler rekkeferwûne by in gasoanfal. Hy wie trije moannenmoanne lang ferbline troch it gifgas. Ek waard er by [[Mesen]] ferwûne oan ‘e foarholle troch in skampskot. Om dy groede te ferbergjen, hied er it hier der oerhinne mei in skeane blês. DeIt oanynstoarten fan it westlike front troch Amerikaanske yntervinsje en it ôfmêdzjen fan Dútske reserves, hat Hitler, dy’t yn it sikehûs fan Pasewalk lei, net meimakke; hy tocht dat it front de fijân wol keare koe. Hitler miende dat it ferlies fan de kriichoarloch de skuld wie fan de sosjalisten, Joaden, kommunisten en republikeinen (ek wol ''Novemberverbrecher'' neamd). Alhoewol’t er it poerbêst dien hat as korporaalsoldaat earste klasse, waard Hitler nea befoardere. Se wiene fan betinken dat er net in groep liede koe.

Hitler sluetsleat him yn [[1919]] oan by in lytse politike partij, de Dútske Arbeiders Partij. Al rillegau krige er stipe fan de oare partijleden. Twa jierren letter waard er de lieder fan de partij. Hy feroare de namme fan de partij nei [[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|Nasjonaal Sosjalistyske Dútske Arbeiders Partij]]. Letter bekend as de [[Nazy]] partijNazipartij.

Meidat Hitler sa gau safolle stipe krige, woewoed derer yn [[1923]] de macht yn Beieren oernimme en letter dy fan de [[Republyk fan Weimar]]. Winliken wist Hitler wol dat it net safolle opsmite soe, mar hy hiewie de eangstbenaud dat de partijleden faaks nei oare radikalere partijen geanoergean soe,soene dy’t wol ree wiene foarom geweld te brûken. De ''Bierkellerputsch'' (ek wol;: ''Hitler Putsch'' of ''Müncher Putsch'') begûn yn in bierhal. Hitler stelde it nije regear foar oan ‘e harkers yn ‘e seal, wylst keppels manlju mei wapens strategyske gebouwen en ynstellings besochten te feroverjen. [[Ernst Röhm]] die ek mei oan dy ''Putsch'', mar it plan mislearre en fjirtjin leden fan de partij en fjouwer polysjemannenplysjemannen stoarenrekken dea. Hitler waard feroardiele en moast foar fiif jier de finzenis yn, dy fan [[Finzenis fan Landsberg|Landsberch]]. Nei ien jier, op [[20 desimber]] [[1924]], mocht er der wer út. Yn ‘e finzenis hied er ''Mein Kampf'' (Myn striid) skreaun. Yn dat autobiografyske boek skreau er oer syn bernetiid, en syn tiid yn [[Linz]], [[Wenen]] en [[München]],. hyHy joech syn ideëen en tinzen stal, en skreau oer syn plannen foar de takomst.

Op [[30 jannewaris]] [[1933]] waard Hitler beneamd as rykskânselier beneamd fan de [[Republyk fan Weimar]], troch rykspresidint [[Paul von Hindenburg]]. Paul von Hindenburg woe leaver net mei Hitler gearwurkje, mar nei drege petearen mei machtige lju moast er wol. Yn dy tiid kocht Hitler 'Haus Wachenfeld', watdat letter de [[Berghof]] neamd wurde soe. Paul von Hindeburg stoar op [[2 augustus]] [[1934]]. Hitler oppenearre him as baaslieder fan it Dútske Ryk en meinei it goedkarren fan in nije wet waard Hitler diktator fan Dútslân asen meit de titel ''Führer und Reichskanzler''.

Hitler sette yn [[1939]] útein mei de [[Twadde Wrâldkriich]] endy't begûn mei de ynvaazje fan [[Poalen]]. It Dútske leger ferovere dêrnei sawat hiel [[Eeropa|Europa]]. Yn dedy kriichoarloch stoarenwaarden 6 miljoen [[Joaden]] fermoarde, benammen yn Dútske [[konsintraasjekamp]]en (ferneatigingskampen).

Yn 1944 wie in groep offisieren it net iens mei it bewâld fan Hitler en syn kranksinnigedwylsinnich belied. Dy groep mei [[Claus von Stauffenberg]] as lieder besocht op [[20 july]] [[1944]] om Hitler te fermoardzjen, mar dy oanslach mislearre.

Oan de ein fan de kriichoarloch wiene hieltyd mear offisieren tsjin Hitler, de measte ''Führerbefehlen'' waarden net mear útfierd. Op [[20 april]] [[1945]] hie Hitler syn 56e56ste jierdei, dat soe ek syn lêste jierdei wurde. Doe siet er al yn in bunker yn [[Berlyn]], dêr’t er oant syn dea ta bliuwe soe. Tsien dagen letter die Hitler himsels tekoart. NeiFGaor alleit tinzenneiste die er dat mei giffergif en hast tagelyk skeat himhimsels en syn frou [[Eva Braun]] troch de holle. Acht dagen letter, op [[8 maaie]] [[1945]], joech Dútslân belies.