Lykklaad fan Turyn
It Lykklaad fan Turyn (Italjaansk: Sindone di Torino of Sacra Sindone) is in stik bierguod fan linnense stof dat it negatyfbyld fan it lichem fan in man draacht. In soad fromme kristenen leauwe dat dy man Jezus fan Nazaret is en dat it stik bierguod it lykklaad is dêr't hy yn bewuolle waard nei syn dea oan it krús. It wurdt bewarre yn 'e Kapel fan it Hillich Lykklaad, dy't ûnderdiel útmakket fan 'e Katedraal fan 'e Hillige Jehannes de Doper yn Turyn, yn noardlik Itaalje. It wurdt beskôge as ien fan 'e wichtichste relikwyen fan 'e Roomsk-Katolike Tsjerke en as sadanich mei grutte earbied behannele. Histoarysk en wittenskiplik ûndersyk wiist der lykwols frijwol ûnûntstriidber op dat it in Midsiuwske ferfalsking is, dy't datearret út 'e perioade tusken 1260 en 1390. Wol is it noch altyd ûndúdlik hoe't de ôfbylding fan 'e man yn 'e stof fan it klaad kommen is te stean, al binne dêrfoar in grut tal metoaden foarsteld.
Omskriuwing bewurkje seksje
It Lykklaad fan Turyn is in rjochthoekich stik linnense stof dat oarspronklik wyt fan kleur wie. It is 4.40 m lang by 1.10 m breed. De stof bestiet út flaaksfezels en is weve yn in keperwurk mei fiskgraatstek fan trije rjochts, ien averjochts. It opfallendste skaaimerk fan it klaad is in dizenige, brunige ôfbylding fan 'e foarkant en de efterkant fan in neakene man, dy't de hannen gear hâldt foar syn skamstreek. De ôfbyldings fan 'e foar- en efterkant fan 'e holle befine har likernôch yn 'e midden fan it klaad, en dy fan 'e fuotten oan 'e beide uteinen. De ôfbylding fan 'e "Man fan it Klaad", sa't er wol neamd wurdt, hat in burd, in snor en skouderlang hier mei in skieding yn 'e midden. Hy hat in spierd uterlik en is lang fan stal: ferskate ekspêrs hawwe syn lingte fêststeld tusken de 1.70 m en de 1.88 m.
Der sitte ferskate readbrunige plakken op 'e ôfbylding fan 'e man op it lykklaad, dy't wize op wûnen. Neffens oanhingers fan it idee dat it Lykklaad fan Turyn diel útmakke fan it wiere bierguod fan Jezus fan Nazaret, soene dy plakken oerienkomme mei de beskriuwing út it Nije Testamint fan 'e wûnen dy't oan Jezus tabrocht waarden by syn krusiging. It klaad rekke yn 1532 skansearre by in brân yn 'e kapel yn Chambéry, yn it Hartochdom Savoaye (no yn Frankryk), dêr't it doe bewarre waard. Trochdat dêrby in drip smolten sulver op it optearde klaad foel, rekke dat op in stikmannich symmetrysk pleatste plakken skansearre mei brângatten en skroeiplakken. Fjirtjin grutte trijehoekige palten en acht lytseren waarden neitiid troch nonnen fan 'e klarisse-oarder yn it klaad naaid om 'e gatten te tichtsjen.
Skiednis bewurkje seksje
De ierste ferhalen oer it bierguod fan Jezus Kristus geane hiel fier werom oant yn it earste milennium. Sa wie der bygelyks it Klaad fan Edessa, in relikwy út 'e Iere Midsiuwen, dêr't ek it gesicht fan Jezus op te sjen west hawwe soe. Fan dat relikwy is nei de plondering fan Konstantinopel troch de krúsfarders ûnder de Fjirde Krústocht, yn 1204, nea wer wat fernommen. De Britske histoarikus Ian Wilson hat oppenearre dat it Klaad fan Edessa doe troch de krúsfarders meirôve wêze kin en dat it Lykklaad fan Turyn en it Klaad fan Edessa ien-en-itselde foarwerp wêze kinne soene. Dêrfoar bestiet lykwols gjin inkeld bewiis.
De ierste ferwizings nei wat it Lykklaad fan Turyn wêze kinne soe, datearje út 1353 of 1357. De earste kear dat it klaad mei wissichheid yn in histoaryske boarne neamd wurdt, is yn 1390. Dat jiers skreau Pierre fan Arcis, de biskop fan Lirey, yn Frankryk, in rapport dat rjochte wie oan Klemens VII, dy't doe as tsjinpaus yn Avignon residearre. Yn dat dokumint stelde Arcis mei safolle wurden dat it Lykklaad fan Turyn (dat doe noch net sa hiet) in ferfalsking wie, en dat de ferfalsker skuld bekend hie. Ut oare histoaryske boarnen liket nei foarren te kommen dat der yn 1353 of 1357 in lykklaad mei dêrop de ôfbylding fan in krusigingsslachtoffer yn Lirey bestie, en yn it besit wie fan 'e ridder Godfryd fan Charny, dy't yn 1356 yn 'e Hûndertjierrige Oarloch sneuvele yn 'e Slach by Poitiers. Oer it rapport fan Arcis en it bestean fan in lykklaad yn Lirey is neitiid troch withoefolle histoarisy en oare auteurs spekulearre, mar der is fierders neat mei wissichheid oer bekend.
Fan 'e fyftjinde iuw ôf is de skiednis fan it Lykklaad fan Turyn goed dokumintearre. Yn 1453 testaminte frouwe Margareta fan Charny, in neikommelinge fan Godfryd, it lykklaad oan 'e hartoggen fan Savoaye. (Hoewol't Savoaye no ûnderdiel fan Frankryk útmakket, wie it Hartochdom Savoaye doedestiden in ûnôfhinklik lân, dat formeel mear ferbûn wie mei it Hillige Roomske Ryk as mei it Keninkryk Frankryk.) Yn 1532 rekke it lykklaad skansearre by in brân yn 'e kapel yn Chambéry, de haadstêd fan Savoaye. Neitiid besochten nonnen fan 'e oarder fan 'e klarissen it relikwy te reparearjen troch der palten yn te naaien. Yn 1578 waard it klaad yn opdracht fan Emmanuël Filibert fan Savoaye oerbrocht fan Chambéry nei Turyn, de haadstêd fan Piëmont, dat ek yn it besit fan it Hûs fan Savoaye wie. Sûnt is it klaad dêr altyd bleaun, en meitiid kaam it sadwaande bekend te stean as it 'Lykklaad fan Turyn'.
Yn 1694 kaam it lykklaad yn 'e spesjaal foar dat doel troch Guarino Guarini boude Kapel fan it Hillich Lykklaad te rêsten, dy't ûnderdiel útmakket fan 'e Katedraal fan 'e Hillige Jehannes de Doper. Datselde jiers besocht Sebastian Valfrè de reparaasjes troch de klarissen te ferbetterjen. Yn 1868 waard dat jitris besocht troch Klotilde fan Savoaye. Op 28 maaie 1898 waard it de Italjaanske fotograaf Secondo Pia tastien om as earste foto's fan it Lykklaad fan Turyn te nimmen. Hy stelde fêst dat de ôfbylding fan 'e Man fan it Klaad folle dúdliker nei foarren kaam út 'e negativen fan 'e foto's as út 'e foto's sels. In twadde fotograaf, Giuseppe Enrie, dy't it lykklaad yn 1931 fotografearje mocht, kaam ta deselde konklúzjes. De earste ultrafioletfoto's fan it lykklaad waarden yn 1978 nommen.
It Lykklaad fan Turyn bleau oant 1983 yn besit fan it Hûs fan Savoaye, doe't it oedroegen waard oan 'e Hillige Sit. Op 11 april 1997 waard it klaad lichtlik skansearre by in brân, dy't mooglik feroarsake wie troch brânstifting. Yn 2002 liet de Roomsk-Katolike Tsjerke it klaad reparearje. Dêrby waard de fuorring oan 'e efterkant losmakke, sadat it klaad doe foar it earst fan dy kant besjoen wurde koe. By in ûndersyk út 2004 waard dêr in dizenige, ûnfolsleine en suver ûnsichtbere trochdruk fan 'e Man fan it Klaad ûntdutsen. Fan 10 oant en mei 23 maaie 2010 waard it reparearre lykklaad yn it iepenbier tentoansteld (de achttjinde kear yn 'e skiednis fan it relikwy dat dat bard wie). Neffens de Roomsk-Katolike Tsjerke makken doe mear as 2 miljoen minsken fan 'e gelegenheid gebrûk om it relikwy te bewûnderjen. Op Stille Sneon, 30 maart 2013, waarden live-bylden fan it Lykklaad fan Turyn streamd oer it ynternet. Fan 19 april oant en mei 24 juny 2015 waard it klaad op 'e nij tentoansteld yn katedraal fan Turyn. Dy kear moast men yn 't foar lykwols in ôfspraak meitsje om it relikwy te sjen.
Echtheid bewurkje seksje
De Roomsk-Katolike Tsjerke erkent it Lykklaad fan Turyn de facto as relikwy, mar hat gjin útspraken dien oer de fraach oft it wol of net it wiere lykklaad fan Jezus Kristus is. Yn 1958 ferliende paus Pius XII syn goedkarring oan 'e konneksje fan it Lykklaad fan Turyn mei de devoasje fan it Hillich Antlit fan Jezus. Paus Jehannes Paulus II neamde it klaad "in spegel fan 'e Evangeeljes", en ek paus Fransiskus hat utering jûn oan syn ûntsach foar it lykklaad, mar likemin as syn foargongers gied er safier dat er de autentisiteit fan it klaad befêstige. Ferskate oare kristlike denominaasjes, lykas de Anglikaanske Tsjerke en ferskate metodistyske tsjerkgenoatskippen, hawwe blyk jûn fan ferearing fan it Lykklaad fan Turyn.
De sechstjinde-iuwske tsjerkeherfoarmer Jehannes Kalvyn, de grûnlizzer fan it kalvinisme, skreau lykwols yn 1543 yn in traktaat dat yn it Nije Testamint dúdlik fermelden stiet dat der smelle stripen linnense stof brûkt waarden as bierguod foar Jezus Kristus, behalven foar de holle, dêr't in apart stik stof foar brûkt waard. Hy konkludearre: "òf Jehannes de Evangelist is in leagener," òf eltsenien dy't it Lykklaad fan Turyn as in wier relikwy oanpriizget, wurdt troch Jehannes syn wurden "feroardiele foar fraude en bedroch."
Yn sawol wittenskiplike as populêre publikaasjes is troch de jierren hinne troch foarstanners fan 'e autentisiteit in breed skala oan riddenearrings opfierd wêrom't it Lykklaad fan Turyn it wiere bierguod fan Jezus Kristus wêze soe. Dat waard ûnderboud mei arguminten dy't útinoar rûnen fan skiekunde oant biology en fan genêskunde oant optyske analyze. Yn 1988 waarden koalstofdatearringstests útfierd op in lyts hoekstikje fan it lykklaad. Dêrby waard fêststeld dat dy stof datearre fan 'e perioade tusken 1260 en 1390.
Neitiid waard dy útslach yn 'e kiif steld troch guon klaadûndersikers, dy't bewearden dat der flaters makke wiene by it útfieren fan 'e tests. Sa waard oppenearre dat by fersin in stikje fan it klaad test wie dat bestie út in Midsiuwske reparaasje, of dat der biologyske fersmoarging fan it testhoekje optreden wie, of dat de oanwêzigens fan koalstofmonokside op 'e iene of oare manear ta in foutyf resultaat laat hie. Alle oandroegen hypotezes foar sokke flaters binne lykwols wittenskiplik ûntkrêfte en nei de foddekoer ferwiisd. Dat wurdt lykwols net troch eltsenien akseptearre, en yn 2013 ferskynde der noch in publikaasje fan in pear Italjaanske auteurs dy't bewearden dat it 'orizjinele' diel fan it klaad datearre út 'e perioade fan 280 f.Kr. oant 220 n.Kr. It Lykklaad fan Turyn bliuwt sa ek noch hjoed de dei in boarne fan kontroverse.
Keppelings om utens bewurkje seksje
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Further reading, op dizze side.
|
