Otto von Bismarck

Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen (Schönhausen, 1 april 1815 - Friedrichsruh, 30 july 1898), foarst fan Bismarck-Schönhausen, bynamme de De Izeren Kanselier wie in Dútsk steatsman. Hy wie in fearnsiuw tusken 1865 en 1890 ien fan de wichtichste steatslju yn de 19e iuw, dêr't er foar in grut part it politike toaniel yn Jeropa besliste by grutte konflikten oer kriich en frede. Hy makke him grut foar de ferieniging fan alle Dútske steaten en troch him is it lapetekken fan meastentiids efterbleaune Dútske gebieten mei amper betsjutting omsmeid ta ien fan de wichtichste steaten fan Jeropa, it Dútske Keizerryk.

Ferieniging fan Dútslân

Bismarck stamme út in âld Dútsk aadlik laach en wie ynearsten ôffeardiger yn de Bûnsdei Frankfurt foar Prusen en ambassadeur yn Parys. Yn 1862 waard er minister-presidint en minister foar Bûtenlânske Saken. Hiel bewust stjoerde hy oan op in oplossing foar de Dútske kwestje yn it foardiel fan de Prusyske monargy. De Deenske ynkorporaasjeplannen foar Sleeswyk-Holstein wist er troch in kriich mei Denemark te foarkommen.

Yn oerlis mei Eastenryk stelde Bismarck de hartochdommen ûnder Prusysk-Eastenryksk militêr bewâld (Ferdrach fan Gastein, 1865). Al gau ûntstie mei Eastenryk lykwols spul oer de útfiering dêrfan en late ta it Prusysk-Eastenryksk konflikt (1866). Hannover, Sleeswyk-Holstein, Hessel-Kassel, Nassau en Frankfort waarden anneksearre en Prusen waard haad fan it nije Noarddútske Bûn, de liedende mogendheid yn Dútslân.

Proklamaasje fan keizer Wilhelm I yn de Spegelseal fan Fersailles

Yn 1870 waard de Spaanske troankandidatuer troch Bismarck oangrypt om tsjin Frankryk oarloch te fieren. Troch publikaasje fan de ferneamd wurden "Emser Depêche" wist er op handige wize Frankryk út de tinte te lokjen. Yn de Frânsk-Dútske Kriich kaam it Twadde Dútske Keizerryk ta stân (Fersailles, 18 jannewaris 1871) mei Wilhelm I as earste keizer en Bismarck as rykskanselier. Him waard ek de titel fan foarst (prins) takend.

It belied fan Bismarck wie derop rjochte om de eardere Dútske steaten ta in ienheid om te smeien. Op yngenieuze wize wist er op it wrâldpodium de Dútske posysje yn Jeropa te ferstevigen û.m. troch Frankryk te isolearen en it ta-inoarkommen mei Eastenryk-Hongarije (Kongres fan Berlin, 1878; Triple Alliânsje, 1882). Yn 1890 trêd er ôf as rykskanselier as gefolch fan de wegering fan de keizer de tsjin de opposysje rjochte sosjalistentwetten goed te karren.