Kosmology: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
kt |
oanfolling |
||
Rigel 1:
[[File:Constellation_Fornax,_EXtreme_Deep_Field.jpg|right|thumb|250px|De fierste [[stjerrestelsel]]s dy't ea waar-nommen binne op in [[foto]] fan 'e [[Hubble-tilleskoop]] út [[2012]].]]
'''Kosmology''' (fan it [[Gryksk]]e κόσμος, ''kosmos'', "wrâld", en -λογία, ''-logia'', "[[kennis]]") is de [[tûke (betsjuttingsside)|tûke]] fan 'e [[wittenskip]] dy't him dwaande hâldt mei de [[stúdzje]] fan it [[universum]]. Kosmology ûnderskiedt him fan [[astronomy]] trochdat kosmology ûndersyk docht nei it hielal as gehiel, wylst de astronomy him taleit op ûnderskate objekten ýn it hielal, lykas [[stjer]]ren en [[planeten]]. As term hat 'kosmology' syn oarsprong yn 'e [[Ingelsk]]e [[taal]], mei't it wurd yn [[1656]] betocht waard troch [[Thomas Blount]] foar syn ''Glossographia''. Pas yn [[1731]] krong it troch yn it [[Latyn]] troch it [[boek]] ''Cosmologia Generalis'' fan 'e [[Dútslân|Dútske]] [[filosoof]] [[Christian Wolff (filosoof)|Christian Wolff]].
[[Natuerkunde|Natuerkundige]] kosmology is in tûke fan 'e [[astrofysika]] dy't him taleit op it bestudearjen fan 'e [[gronology fan it hielal|oarsprong, evolúsje en it úteinlike lot]] fan it [[hielal]]. Wichtige ûndersyksmêden binne de grutskalige struktueren (lykas [[stjerrestelsel]]s) fan it hielal, de ûnderlinge [[dynamyk]] fan dy struktueren, en wat der úteinlik [[lot fan it hielal|fan it hielal wurde sil]]. Ek de [[wetten fan 'e wittenskip]] dy't op sokke ûndersyksmêden fan tapassing binne, hearre ta it wurkterrein fan 'e natuerkundige kosmology. De hjoeddeistige kosmology wurdt sterk behearske troch de [[oerknal]]teory, dy't besiket en ferienje de [[waarnimmingsastronomy]] mei de [[dieltsjesfysika]]. Astrofysikus [[David N. Spergel]] hat de natuerkundige kosmology omskreaun as in foarm fan [[historiografy]], want "as we nei de [[romte]] sjogge, sjogge we werom yn 'e tiid" (in ferskynsel feroarsake troch it einige aard fan 'e [[faasje fan it ljocht]]).
== Sjoch ek ==▼
Yn 'e [[religieuze]] kontekst, dêrfoaroer, is in kosmology in samling [[leauwe]]nsoertsjûgings dy't basearre binne op [[mytology]]ske, [[religieuze]] en [[esotery|esotearyske]] [[literatuer]] en [[tradysje]]s fan [[skeppingsmyte]]n en [[eskatology]]. It giet dan oer de yndieling fan 'e wrâld of wrâlden neffens de lear fan in [[godstsjinst]], faak mei in [[minske]]wrâld, ien of mear [[himel]]s en in [[ûnderwrâld (mytology)|ûnderwrâld]] of [[hel]] en hokfoar oare foarmen fan bestean oft dêr ek mar oan tafoege wurde kinne. Soks is it wurkterrein fan 'e [[metafysika]], in ûnderdiel fan [[teology]], [[godstsjinst]]wittenskippen en [[filosofy]].
{{Boarnen|boarnefernijing=▼
* [http://www.pgserve.demon.nl/Astro/kosmologie.htm Skiednis fan de kosmology]▼
Ek yn 'e natuerkundige kosmology binne njonken [[natuerkundige]]n en [[astronomen]] [[filosofen]] behelle, om't de kosmology net inkeld op it snijflak tan 'e natuerkunde en de astronomy leit, mar ek in dúdlik reitsflak hat mei de [[filosofy]]. Der bestiet hjoed de dei in mânske samling fan waarnimmings en oare gegevens dêr't ûndersikers harren ynsichten oan ûntliene en harren [[teory]]en op basearje kinne, mar troch de ûntinkbere ôfstannen yn it hielal moat in grut diel fan 'e kosmology fan needs fuortkomme út giswurk. Sadwaande komt men yn dizze tûke fan wittenskip sawol [[wittenskip]]like as net-wittenskiplike foarstellen tsjin, en beide kinne skoarre wêze troch oannames dy't net hifke wurde kinne.
* [http://www2.aao.gov.au/2dFGRS/ The 2dF Galaxy Redshift Survey]▼
*[[kosmology fan natoerreligyen]]
==Keppelings om utens==
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cosmology ''References'', op dizze side].
----
}}
▲{{CommonsBalke|Cosmology}}
[[Kategory:Kosmology| ]]
Line 21 ⟶ 25:
[[Kategory:Astrofysika]]
[[Kategory:Filosofy]]
[[Kategory:Lienwurd út it Gryksk]]
| |||