Woudenberg: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
ynfoboks, ynwenners en oare ynfo aktualisearre,
 
Rigel 1:
{{Ynfoboks gemeente
[[Ofbyld:Map - NL - Municipality code 0351 (2009).svg|thumb|260px|right|''Lizzing Woudenberg'']]
| namme = Woudenberg
| ôfbyld = [[OfbyldFile:Gemeentehûs Wâldenberch 228.JPG|thumb|260px|right|300px]] <br><small>''Gemeentehûs fan Woudenberg'']]</small>
'''Woudenberg''' ([[Nedersaksysk]]: ''Wombaarg'') is in gemeente en plak yn de provinsje [[Utert (provinsje)|Utert]]. De gemeente hat 11.277 ynwenners (2006) en in oerflakte fan 37,72 [[kante kilometer|km²]]. Binnen de gemeentegrinzen lizze gjin oare doarpen, mar wol in diel fan it [[buorskip]] [[Moorst]].
| flagge = [[File:Flag_of_Woudenberg.svg|border|125px]]
| wapen = [[File:Coat_of_arms_of_Woudenberg.svg|80px]]
| lokaasje = [[File:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0351_(2016).png|300px]]
| lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]]
| bestjoerlike ienheid 1 = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]]
| bestjoerlike ienheid 2 =
| namme bestjoerlike ienheid 2=
| bestjoerlike ienheid 3 =
| namme bestjoerlike ienheid 3=
| boargemaster = Magda Jansen-van Harten ([[Kristen Demokratysk Appèl|CDA]])
| haadplak = Woudenberg
| grutste plak = Woudenberg
| ynwennertal = 13.901 <small>(31 jannewaris 2022)</small>
| befolkingstichtens = 381 / [[km²]]
| oerflak = 36,82 km²
| wêrfan lân = 36,53 km²
| wêrfan wetter = 0,29 km²
| tal stêden =
| tal doarpen = 1
| ferkearsieren = [[File:NLD-N224.svg|30px|border]], [[File:NLD-N226.svg|30px|border]]
| oprjochte = [[1812]]
| perioade 1 =
| namme perioade 1 =
| perioade 2 =
| namme perioade 2 =
| perioade 3 =
| namme perioade 3 =
| perioade 4 =
| namme perioade 4 =
| perioade 5 =
| namme perioade 5 =
| opheft =
| opgien yn =
| no part fan =
| netnûmer = 0333
| postkoades = 3930, 3931
| tiidsône = [[UTC]] +1
| simmertiid = UTC +2
| webside = [http://www.woudenberg.nl/ www.woudenberg.nl]
}}
[[Ofbyld:Gem-Woudenberg-OpenTopo.jpg|300px|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Woudenberg'']]
'''Woudenberg''' ([[Nedersaksysk]]: ''Wombaarg'') is in gemeente en plak yn de provinsje [[Utert (provinsje)|Utert]]. De gemeente hat 1113.277901 ynwenners (20062022) en in oerflakteoerflak fan 37,72 [[kante kilometer|km²]]. Binnen de gemeentegrinzen lizze gjin oare doarpen, mar wol in diel fan it [[buorskip]] [[Moorst]].
 
== Skiednis ==
Yn [[1131]] skinkt de [[Biskoppen fan Utert|biskop fan Utert]] ''Hengistcoto'' oan de St. Laurensabdij yn Eastbroek (by [[De Bilt (doarp)|De Bilt]]). De namme Henschoten is dêryn werom te finen en wurdt no noch brûkt foar it boskgebiet mei de dêryn lizzende rekreaasjemar.
Yn de kearn fan Hengistcoto bouwe de muontsen fan de ''abdij in curtis'' (pleats mei wâlen rûnom). Dy lei op de hichte fan it hjoeddeiske krúspunt fan de wegen fan [[Austerlitz (Nederlân)|Austerlitz]] nei Woudenberg en [[Doarn]] nei [[Amersfoart]]. DitDat krúspunt hjit Quatre-Bras. It leit oan de foet fan de hichte dêr't yn 1804 de [[Piramide fan Austerlitz]] ferriist.
 
Yn 1133 ferkeapet de biskop oan dyselde abdij en oan trije partikulieren ± 500 bunder moerassich[[Sompe|sompich]] lân beëasten [[Henschoten]] dat yn it Westerwâld leit. Yn it sintrum fan ditdat gebiet ûntstiet nei 1240 de [[buorren (doarp)|buorren]] fan Woudenberg.
 
De ûntginning fan it leechlizzende lân is yn dy mear as hûndert jier amperoan fan de grûn komd. Yn 1240 beslút de abdij (dy't dan de ienige eigener blykt te wêzen) om de ± 500 hektare grûn yn erfpacht út te jaan oan de edelmanealman Philips fan Ryningen út [[Wyk by Duerstede]]. Dy pakt daliks troch. Om it gebiet ûntwetterje te kinnen wurde sleatten groeven en de ierde wurdt brûkt om (lege) dykjes op te smiten. Der ûntstiet in trochgeande west-east ferbining rjochting Scherpenzeel[[Skerpenseel (Gelderlân)|Skerpenseel]] (Stasjonswei) en inkeleinkelde noard-súd lizzende ûntginningsassen: Ekris, Weteringsedyk (Maarsbergsewei) en Griftdyk.
 
Om 1280 is der al in moaie haal dien: arbeiders fanom bûtenutens hawwe it gebiet ûntsluten en it lân is opdield en foar it meastepart yn lien útjûn. Philips syn pakesizzer Jan fan Ryningen lit no in boarch bouwe yn syn territoarium yn it (Wester-)Wâld: de 'Wâldenboarch'. DitDat stie op de hjoeddeiske krusing Vondelleane/'t Schilt, flak besúdwesten de buorren fan Woudenberg.
 
Yn 1340 komt Woudenberg yn hannen fan Jan fan Kulemboarch en yn 1352 ferkeapet dy it wer oan Gysbert fan Abcoude. Jan fan Kulemboarch junior is it mei de beslissing fan syn heit net iens. Dêrom oerfalt er it kastiel, hâldt 17 wiken stân, oant in leger fan de [[biskop fan Utert]] it yn 1353 ynnimt en ferwoastetferwoastget. De rêst is weromkomd yn it grinsgebiet mei [[Hartochdom Gelre|Gelre]].
De stiennen wurde brûkt om de tsjerke in opknapbeurt te jaan. (Al yn 1309 is sprake fan in kapel yn Woudenberg). Dy tsjerke stiet der no noch, al sjocht er der no hiel oars út; it is de Woudenberger doarpstsjerke. By de restauraasje yn 1988 binne muorredielen fûn dy't makke liken te wêzen fan dy [[14e iuw]]ske stiennen.
 
Koart nei 1400 binne der in soad bouäktiviteitenbou-aktiviteiten: der wurdt in toer mei klokken deryn tsjin de tsjerke oanboud, kastiel Gearestein, ridderhofstêd Grienewâlde op Ekris en in twadde slot Woudenberg tusken Efterstrjitte (no Burchwâl) en Middenstrjitte. Fan ditdat lêste slot binne by bouwurksumheden om 1990 spoaren fan de âlde grêften weromfûn. Fan it kastiel Grienewâlde is no noch it koetshûs te finen; der sit no in akkountantskantoar yn. Kastiel Gearestein is noch hielendal yntakt. It stiet oan de Gearesteinseleane en is haadkantoar fan in arsjitekteburo.
 
It gebiet fan de ± 500 hektare waard begrinzebegrinzge troch de line Zeghewei-Rumelaarsewei. It gebiet eastlik dêrfan foel ûnder [[Amerongen]] en wie foar 1352 al yn it besit fan earder neamde Gysbert fan Abcoude. Syn besittings yn ditdat diel fan it Stift fan Utert slute mei it ferkrijen fan de 500 hektares yn 1352 naadleas op elkoar oan. ''Al gau (yn elts gefal foar 1375) late dit ta in bestjoerlike gearfoeging ûnder de skepenen fan Woudenberg.''
[[Gearestein]] hat altyd selsstannich west en is pas yn 1812 mei Woudenberg yn ien gemeente opgien.
 
Line 24 ⟶ 67:
It doarp is groeid út in agraryske kearn en om it jier 1900 hinne wenne der mear as 2.500 minsken, benammen boeren, ambachtslju en arbeiders. Oant de ein fan de Twadde Wrâldoarloch bleau it doarp likernôch itselde as de hûnderten jierren dêrfoar, mei in Foarstrjitte, in Middenstrjitte, Efterstrjitte (no Burchwâl en Skoalstrjitte) en Utlis (no Doarpsstrjitte).
 
Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] waard it oanwiisd as [[groeikearn]] en waarden sûnt begjin jierren sechtich in oantal wenwiken út de grûn stampt, mei ûnder oare it SeeheldenkertierSeeheldekertier, de J.F. Kennedyleane, de FersetsheldenwykFersetsheldewyk, 't Seelân en it nij te bouwen It Griene Wâld. Sûnttiids is Woudenberg stadichoan útgroeid ta in folslein funksjonearjende gemeente. De soad transportbedriuwen binne kenmerkendskaaimerkend krektas de lichte yndustry.
[[Ofbyld:Skoutehûs Wâldenberch 229.JPG|thumb|260px|right|''It Skoutehûs'']]
 
Line 31 ⟶ 74:
 
== Lizzing ==
HarSyn geunstige lizzing (neffens party krekt yn de midden fan it Nederlân en noch gjin tsien kilometer fan [[Amersfoart]]) makket it ta in ridlik bekend doarp. Ek it rekreaasjegebiet [[Henschotermar]] (in eardere sânôfgraving) is yn de regio bekend by sinnebaaiers en wannelers. It [[Falleikanaal]] rint dwers troch de gemeente en de [[UtertseUtertske Heuvelrêch]] en de [[Gelderske Fallei]] komme hjirdêr by elkoarbyïnoar.
[[Ofbyld:Henschotermeer1.jpg|thumb|260px|''Henschotermar'']]
It [[Spoar Kesteren - Amersfoart|spoar Amersfoart-Kesteren]] rûn fan Amersfoart troch Woudenberg nei [[Veenendaal]] en fierder nei [[Kesteren]] en [[Dútslân]], mar nei de Twadde Wrâldoarloch is dy yn ferfal rekke; it stik Leusden-Súd – Woudenberg – Feanendaal Oansluting is opbrutsen. Plannen om it spoar Amersfoart-Feanendaal wer te iepenjen, waarden yn juny 2007 oppereoppenearre en no besprutsen. Dat soe betsjutte, dat Woudenberg har wylswylst sechtich jierren [[Stasjon Woudenberg-Scherpenzeel|yn ûnbrûk rekke stasjon]] weriepenje soe. It soe gean om in saneamde [[lightrail]], wat de berikberheid fan lytsere gemeenten as Woudenberg en Leusden tige ferbetterje soe, mar de plannen binne noch yn ûntwikkeling.
 
== Underwiis ==