Seist: ferskil tusken ferzjes

[[OfyldOfbyld:Zeist.png|thumb|260px|right|''Kaart fan de gemeente Zeist yn 1867'']]

'''Zeist''' is in [[Nederlânske gemeenten|gemeente]] en stêd yn de midden fan de provinsje [[Utert (provinsje)|Utert]]. De gemeente hat 60.272 ynwenners (1-1-2010), boarne: [[Sintraal Buro foar de Statistyk|CBS]]) en hat in oerflakte vanfan tegentsjin de 50 [[vierkantekante kilometer|km²]] (waarvanwêrfan slechtsmar eenin miniememinyn hoeveelheidbytsje waterwetter). NaastNeist deit hoofdplaatshaadplak Zeist telt de gemeente vierfjouwer dorpendoarpen: [[Austerlitz (NederlandNederlân)|Austerlitz]], [[Bosch en Duin]], [[Den Dolder]] en [[Huis ter Heide (UtrechtUtert)|Huis ter Heide]]. Troch de vestigingfêstiging vanfan hetit [[Slot Zeist]] inyn de gemeente, wordtwurdt Zeist welwol '''SlotstadSlotstêd''' genoemdneamd.

== Kearnen ==

InYn eenin oarkonde út it jaarjier 838 werdwaard voorfoar hetit eerstearst melding gemaaktmakke vanfan "Seist" (Kolman, 1996; Groenedijk, 2000). De naamnamme heefthat mogelijkmooglik te makenkrijen metmei de plaatselijkepleatslike bodemgesteldheidgrûn of vegetatiefegetaasje. HetIt jaarjier vanfan stichting zousoe te makenmeitsjen hebbenhawwe metmei de [[StormvloedStoarmfloed vanfan 838]].

Op 23 maart 838 schonkskonk GraafGreve Rodgar aanoan de St. MaartenskerkMaartenstsjerke teyn UtrechtUtert verschillendemeardere goederenbesittings gelegenyn in deit [[gouw (Germaans)|gouwgoa]] [[Leomeriche]] en eldersop oare plakken, en ontvingkrige daarvoordêrfoar andereoare goederenbesittings vanfan dezedizze kerktsjerke, gelegenlizzend teyn [[Groessen]], Zeist, [[Leusden]], [[Hees]] en [[Doorn (UtrechtUtert)|Doorn]], levenslanglibbenslang inyn gebruikgebrûk tegentsjin betalingbetelling vanfan cijnssyns. "...villa Seist familias VI cum terris et edificiis earum,..."

Op 28 meimaaie 1279 schonkenskonken Godfried vanfan Zeyst, ridder, en zijnsyn zoonsoan Johannes, aanoan de priorin en hetit conventkonvint vanfan VrouwenkloosterFrouljuskleaster teyn Oostbroek, waarindêr't zijnsyn dochter Petronella opgenomenopnomd is, de [[wetering (waterloop)|weteringwjittering]] waaropdêr't de hof Stoetweghe afwaterdeop ôfwettere, alsmedeplus de grove en smallesmelle [[tiende]]n vanfan 9 hoeven gelegenlizzend inyn Dincslo, welkedy't zijse vanfan de electelekt vanfan UtrechtUtert inyn leenlien hieldenholden. AanOan hetit geslacht vanfan Zeist kwamkaam nietnet veelfolle laterletter min ofofte meermear eenin eindeein. Min ofofte meermear, want inyn hetit jaarjier [[1360]] trouwdetroude de laatstelêste (vrouwelijkefroulike) telgtelch uit hetút de familiefamylje vanfan Zeist metmei eenin lid vanfan de familiefamylje Borre vanfan Amerongen. ZijHja kregenkrigen eenin zoonsoan diedy't, om de [[achternaamefternamme|familienaamfamyljenamme]] vanfan de moedermem te behoudenhâlden, haarhar achternaamefternamme kooskeas, en tegelijkertijdtagelyk hetit [[familiewapenfamyljewapen]] vanfan de Borre vanfan Amerongens ging dragenoannaam. JuistKrekt dezedizze taktakke, metmei alsas mannelijkemanlike bloedlijnbloedline Borre vanfan Amerongen, de naamnamme VanFan Zeist en hetit familiewapenfamyljewapen vanfan Borre vanfan Amerongen (inyn gewijzigdewizige kleuren) waswie alsas enigeiennige nognoch inyn levenlibben.

Benammen ôfskriften út de rjochterlike argiven joegen al ier ferwizings nei de delsetting Zeist. (Op in kaart út 1541 stiet hetit voormaligeeardere kasteelkastiel, dat destijdsdestiids nognoch slechtsmar eenin [[donjon]] waswie.) Op 27 oktober 1536 lieten de StatenSteaten vanfan UtrechtUtert eenin lijstlist opstellenopstelle vanfan huizenhuzen, diedy't alsas [[ridderhofstadridderhofstêd|ridderhofstedenridderhofstêden]] werden erkend waarden en derhalvedus toendoe nognoch inyn te verdedigbareferdigenjende staatsteat verkeerdenwiene. Op diedy lijstlist kwamkaam ookek "Dat huys te Zeyst" voorfoar.

De kearn fan de delsetting wie by de hjoeddeiske (1e en 2e) Doarpsstrjitte. HJirHjir ferriisde oan de ein fan de [[12e ieu]] in tsjerke, wêrfan de toer no diel útmakket fan de fierder út de [[19e ieu]] datearende Herfoarme tsjerke. Flak lâns de doarpsstritteDoarpsstritte soe oant yn de Midsieuwen in sydearm fan wat no de [[Kromme Ryn]] hjit streamd hawwe, dy't úteinlik tichtslibdetichtslibbe. By it doarp waarden ek trije ridderhofstedenridderhofstêden boud: it al neamde Hûs te Zeist, en [[Kersbergen]] en [[Blikkenburg]].

De ûntwikkeling van Zeist waard yngreventige beynfloede troch de bou fan [[Slot Zeist]] (1677-1686), dêr't tsjintwurdich geregeld eksposysjes hâlden wurde fan moderne keunstners. Yn 1746 stiften leden fan de [[Evangelyske Broedergemeente]] in delsetting yn Zeist, wat resultearre yn de gebouwen dy't no oan it Broederplein en it Susterplein steane.

Yn de 19e ieu kaam Zeist yn trek as wenplak foar de riken en waarden talleaze bûtens oanlein, lykas ''Sparrenheuvel'', ''Lenteleven'', ''Ma Retraite'' en ''Molenbosch''. Benammen yn de [[20e ieu]] waarden sommigeguons hjirfan foar wenningbou sloopt of ferkavele. Tagelyk kamen der nije "moderne" gebouwen by, lykas it gebou fan de [[Provinsjale Utertse Elektrisiteits Maatskippij|PUEM]] boud yn 1931 [[Amsterdamske Skoalle (boustyl)|Amsterdamske Skoalle]] en ek De Nije Muzykskoalle fan de hân fan [[Gerrit Rietveld]] boud yn 1932; beide lizzend oan de Utertse Wei. Dat dit net sûnder slach oofof stjit gie, blykt út neifolgjend sitaat : "''B. en W. hebben gelijk in het bestrijden van de [[Nije Saaklikheid]] omdat het primitieve probeersels zijn van Barbaarse volksstammen''.

De wijkwyk Zeist-NoordNoard bestaatbestiet uitút de volgende buurtenbuerten:

*[[Patijnpark]] (DichterswijckDichterswyk)

*[[Moai Zeist]] (KomponistenbuertKomponistebuert, [[De Warande (Zeist)|De Warande]])

*[[UtrechtsewegUtertsewei (wijkwyk)|UtrechtsewegUtertsewei]]

De wyk Zeist-East bestiet út de folgjende buerten:

De wyk Zeist-West bestiet út de folgjende buerten:

De wyk Zeist-Sintrum bestiet út de folgjende buerten:

De wyk Den Dolder bestiet út de folgjende buerten:

*[[Huis ter Heide (UtrechtUtert)|Huis ter Heide Noard]]

*[[Huis ter Heide (UtrechtUtert)|Huis ter Heide Súd]]

*[[SoesterdijkSoesterdyk]]

De gemeente Zeist hat twa treinstasjons: [[stasjon Den Dolder]] en [[Stasjon Driebergen-Zeist]], dit leit foar it meastepart yn it doarp [[Driebergen-Rijsenburg]] en foar in part yn de gemeente Zeist (Odijkerweg). Foar de iepening fan [[Stasjon Zeist|it eardere stasjon yn it sintrum fan Zeist]] hjitte dit stasjon Zeist-Driebergen, nei de sluting fan stasjon Zeist (1942) is dit wer Driebergen-Zeist wurdenwoarn.

* Wichtige orgaisaasjesorganisaasjes dy't yn Zeist fêstige binne: [[Monumintensoarch|Rykstsjinst foar de Monumintesoarch]], it [[Wrâld Natoer Fûns]], de [[FÛgelbeskerming Nederlân|Fûgelbeskerming]], [[Keoninklike Nederlânske Fuotbalbûn|KNVB]], [[Pensjoenfûns Soarch en Wolwêzen]] en de [[Evangelyske Broedergemeente]];

* [[Willem Pijper]] (8 septemberseptimber 1894-19 maart 1947), componistkomponist

* [[Marjan Berk]] (11 julijuly 1932), aktriceaktrise en skriuwster

* [[Mark Overmars]] (29 septimber 1958), uitvinderútfiner [[Game Maker]]

Ofbyld:Achterzijde_Slot_Zeist.jpg|''Efterkant Slot Zeist''

Ofbyld:slot_zeist_front_night_110903.png|''Slot Zeist by Nacht''

Ofbyld:Raadhuis_Zeist.jpg|''Riedhûs''

Ofbyld:De_Brink_Zeist.jpg|''De Brink''

Ofbyld:Sparrenheuvel_Zeist.jpg|''Heech Beek en Royen''

Ofbyld:Zeist_postkantoor_B.jpg|Earder''Eardere postkantoar''

* ''Groenedijk, T. (2000). "Nederlandse plaatsnamen". Slingenberg BoekproductiesBoekproduksjes, Hoogeveen. ISBN 90-76113-815.''

* ''Kolman, C. et al. (1996), "Monumenten in Nederland: Utrecht", p. 314–323. Waanders UitgeversUtjouwers, Swol. ISBN 90-400-9757-7.''

* ''gemeentearchiefgemeentearchyf, gemeentearchivarisgemeenteargivaris R.P.M. Rhoen''