|
[[Ofbyld: Sololá market.jpg|thumb|right|''Mayaman'']]
De '''Maya's''' ([[Yucateeks Maya]]: ''maaya'ob'', [[Spaansk]]: ''mayas'') bbinne in folk yn it suden fan [[Meksiko (lân)|Meksiko]] en noardlik [[Sintraal-Amearika]]. De term wurdt brûkt as oerkoepeljende namme foar in grut oantal ynlânske folken út deselde regio, dy'' t deselde kulturele en taalkundige eftergrûn hawwe.
Hjoed de dei binne der sa'n 7 miljoen Maya-sprekkende boeren en stedelingen yn Guatemala, Belize, Honduras en yn de Meksikaanse steaten [[Yucatán (staat)|Yucatán]], [[Quintana Roo]], [[Campeche (steat)|Campeche]], [[Chiapas]] en [[Tabasco (steat)|Tabasco]]. De Maya’s binne ferdield oer 29 ferskillende folken. Op it [[skiereilân]] [[Yucatán (schiereiland)|Yucatán]] wonen veruit de meeste Maya’s. De Maya in [[Guatemala]] hawwe fan alle Maya-volkeren de meeste kenmerken van de oude Mayacultuur behouden. Dit omdat hier de inheemse volkeren tot ver in de 20e eeuw gescheiden werden gehouden van Europeanen en hun afstammelingen.
== Eftergrûn ==
In soad Maya's wrakselje mei it probleem dat zese enerzijdsoan willende iene kant profiterenprofitearje vanfan de goede kanten vanfan de moderne wereldwrâld, terwijlwylst zese intussendochs nietnet hunharren eigen identiteit willenferklieze verliezenwolle. GedurendeYn de twintigste20e eeuwieu zijnbinne de Maya's niet alleennet hetallinnich slachtoffer geweestwest vanfan achterstellingefterstelling en ontrechtingûntrjochting, maarmar ookek vanfan vervolgingferfolging en massamoordmassamoard.
MeerMear danas tachtig80% procent vanfan de 200.000 slachtoffers vanfan de [[Guatemalteekse burgeroorlogboargeroarloch]] (1960-1996) bestondbestie uitút Maya's; inyn de jarenjierren '80 ûnder de presidentenpresidinten [[Romeo Lucas García]] en [[Efraín Ríos Montt]] barde yn Guatemala in streekrjochte [[Guatemalteekse genoside|genoside]] op de Mayabefolking. De [[Rooms-katholiekekatolike KerkTsjerke]] vanfan Guatemala hat de vaakfaak grouwelige misdieden wiidweidich dokumintearre, hetgeenwat eenin biskop fan it aartsbisdom, [[Juan Gerardi]], it libben koste. IemandIen diedy't vanfan Mayaanse zijde actieside fiertaksjefiert tsjin voortbestaandeduorjend rechteloosheidrjochtleazens is [[Rigoberta Menchú]] ([[NobelprijsNobelpriis voorfoar de VredeFrede]], 1992). OnderUnder internationaleynternasjonale druk zijnbinne de laatstelêste jarenjierren overigenslykwols meermear rechtenrjochten toegekendtakend aanoan hetit omvangrijkegrutte Mayaanse bevolkingsdeelbefolkingsdiel; vooralbenammen hetit tweetaligtwatalich onderwijsûnderwiis is internationaalynternajonaal welwol geprezenpriizge. InYn MexicoMeksiko leefdenrûnen de spanningen op toendoe't inyn [[1994]] hetit [[ZapatistischZapatistysk NationaalNasjonaal BevrijdingslegerBefrijingsleger]] (EZLN) inyn Chiapas inyn opstandopstân kwamkaam.
Yn Meksiko is [[Francisco Luna Kan]] yn 1976 as earste Maya ta gûverneur fan [[Yucatán (steat)|Yucatán]] keazen en ferskate middelgrutte stêden yn Guatemala hawwe de lêste jierren foar it earst Mayaburgemasters hân; dochs binne Maya's noch altiten polityk sterk ûnderfertsjintwurdige.
== Religy ==
Sûnt de jierren santich hawwe in soad Maya's har ta it [[protestantisme]] bekeard; onderûnder de Maya's in Guatemala en Chiapas bevindenbinne zichno inmiddels meermear protestanten danas katholiekenkatoliken. VooralBenammen hetit [[evangelicaalevangelikaal christendomkristendom]] en [[pinksterkerkpinkstertsjerke]]en zijnbinne populairpopulêr. DezeDizze veranderingferoaring is nietnet onomstredenûmomstriden.
Ten tijde van de 'violencia' werd het werk van Noord-Amerikaanse protestantse zendelingen door de moorddadige Guatemalteekse overheid bevorderd, terwijl progressieve rooms-katholieke priesters werden vervolgd. Veel oude (gemeenschaps)tradities zullen o.i.v. het anti-ritualistische protestantisme verdwijnen, al heeft dit het voordeel dat protestantse Maya's de vaak dure gemeenschapsplichten niet meer hoeven te vervullen en zodoende tot economische ontwikkeling kunnen komen.
Yn de tiid fan de 'violencia' waard it wurk fan Noard-Amerikaanse protestantse sindelingen troch de moarddiedige Guatemalteekse oerheid stipe, wylst progressive rooms-katolike prysters ferfolge waarden. In soad âlde (meinskips)tradysjes sille ûnder ynfloed fan it anti-ritualistyske protestantisme ferdwine, al hat dit it foardiel dat protestantse Maya's de faak djoere gmienskipsplichten net mear hoege te dwaan en sa ta ekonomyske ûntwikkeling komme kinne.
Ook voor het bestrijden van [[alcoholisme]] schijnt de bekering tot het protestantisme van veel Maya's een positief effect te hebben gehad. In sommige plaatsen is het tot geweldsuitbarstingen gekomen tussen katholieke en protestantse Maya's.
| 