|
[[Ofbyld: Sololá market.jpg|thumb|right|''Mayaman'']]
De '''Maya's''' ([[YucateeksYucateeksk Maya]]: ''maaya'ob'', [[Spaansk]]: ''mayas'') bbinnebinne in folk yn it suden fan [[Meksiko (lân)|Meksiko]] en noardlik [[Sintraal-Amearika]]. De term wurdt brûkt as oerkoepeljende namme foar in grut oantal ynlânske folken út deselde regio, dy'' t deselde kulturele en taalkundige eftergrûn hawwe.<br>
Hjoed de dei binne der sa'n 7 miljoen Maya-sprekkende boeren en stedelingen yn Guatemala, Belize, Honduras en yn de Meksikaanse steaten [[YucatánYûkatán (staatsteat)|YucatánYûkatán]], [[QuintanaKwintana Roo]], [[CampecheCampesj (steat)|CampecheKampesj]], [[ChiapasSjiapas]] en [[TabascoTabasko (steat)|TabascoTabasko]]. De Maya’s binne ferdield oer 29 ferskillende folken. Op it [[skiereilân]] [[YucatánYûkatán (schiereilandskiereilân)|YucatánYûkatán]] wonenwenje veruitfierút de meestemeaste Maya’s. De Maya inyn [[Guatemala]] hawwe fan alle Maya-volkerenfolken de meestemeaste kenmerkenskaaimerken vanfan de oudeâlde MayacultuurMayakultuer behoudenhâlden. Dit omdat hierhjir de inheemseynlânske volkerenfolken totoant verfier inyn de 20e eeuwieu gescheidenskaat werdenhâlden gehoudenwaarden vanfan Europeanen en hunharren afstammelingenneisieten.
== Eftergrûn ==
In soad Maya's wrakselje mei it probleem dat se oan de iene kant profitearje fan de goede kanten fan de moderne wrâld, wylst se dochs net harren eigen identiteit ferklieze wolle. Yn de 20e ieu binnehawwe de Maya's net allinnich slachtoffer west fan efterstelling en ûntrjochting, mar ek fan ferfolging en massamoard.
Mear as 80% fan de 200.000 slachtoffers fan de [[GuatemalteekseGuatemalteeske boargeroarloch]] (1960-1996) bestie út Maya's; yn de jierren '80 ûnder de presidinten [[Romeo Lucas García]] en [[Efraín Ríos Montt]] barde yn Guatemala in streekrjochte [[Guatemalteekse genoside|genoside]] op de Mayabefolking. De [[Rooms-katolike Tsjerke]] fan Guatemala hat de faak grouweligegrouwélige misdieden wiidweidich dokumintearre, wat in biskop fan it aartsbisdom, [[Juan Gerardi]], it libben koste. Ien dy't fan Mayaanse side aksjefiertaksje fiert tsjin duorjendduorjende rjochtleazens is [[Rigoberta Menchú]] ([[Nobelpriis foar de Frede]], 1992). Under ynternasjonale druk binne de lêste jierren lykwols mear rjochten takend oan it grutte Mayaanse befolkingsdiel; benammen it twatalich ûnderwiis is ynternajonaal wol priizge. Yn Meksiko rûnen de spanningen op doe't yn [[1994]] it [[Zapatistysk Nasjonaal Befrijingsleger]] (EZLN) yn Chiapas yn opstân kaam.
Yn Meksiko is [[Francisco Luna Kan]] yn 1976 as earste Maya ta gûverneur fan [[Yucatán (steat)|Yucatán]]Yuatán keazen en ferskate middelgrutte stêden yn Guatemala hawwe de lêste jierren foar it earst MayaburgemastersMayaboargemasters hân; dochs binne Maya's noch altiten polityk sterk ûnderfertsjintwurdige.
== Religy ==
Sûnt de jierren santich hawwe in soad Maya's har ta it [[protestantisme]] bekeard; ûnder de Maya's in Guatemala en Chiapas binne no mear protestanten as katoliken. Benammen it [[evangelikaal kristendom]] en [[pinkstertsjerke]]en binne populêr. Dizze feroaring is net ûmomstridenûnomstriden.
Yn de tiid fan de 'violencia' waard it wurk fan Noard-Amerikaanse protestantse sindelingen troch de moarddiedige GuatemalteekseGuatemalteeske oerheid stipe, wylst progressive rooms-katolike prysters ferfolge waarden. In soad âlde (meinskips)tradysjes sille ûnder ynfloed fan it anti-ritualistyske protestantisme ferdwine, al hat dit it foardiel dat protestantse Maya's de faak djoere gmienskipsplichtenmienskipsplichten net mear hoege te dwaan en sa ta ekonomyske ûntwikkeling komme kinne.
{{wurk}}
Ook voor het bestrijden van [[alcoholisme]] schijnt de bekering tot het protestantisme van veel Maya's een positief effect te hebben gehad. In sommige plaatsen is het tot geweldsuitbarstingen gekomen tussen katholieke en protestantse Maya's.
Ek foar it bestriden fan [[alkoholisme]] skynt de bekearing ta it protestantisme fan in soad Maya's in posityf effekt hân te hawwen. Op guon plakken is it ta geweldsútbarstings komd tusken katolike en protestante Maya's.
Kombinaasjes fan it Rooms-Katholiek geloof mei tradtionele [[mayareligie]] zijn ook nog steeds terug te vinden.
Kombinaasjes fan it Roomsk-Katolyk leauwe mei tradisjonele [[mayareligy]] binne ek noch werom te finen.
== Klean ==
[[Ofbyld:Chichicastenango-004.jpg|right|thumb|''Guatemalaanske froulju yn tradisjonele klean'']]
De Maya zijnbinne vooralbenammen bekend om hunharren felgekleurdefelkleurde soortensoarten textieltekstyl, gemaaktmakke vanfan [[garen (draad)|garen]]jern. DezeDizze textieltekstyl wordtwurdt gewovenweefd totta onderûnder andereoare capeskeeps, t-shirts, overhemden,boesgroentsjes en jurken. Elk dorpdoarp heefthat zijnsyn eigen kenmerkende patroonpatroan. VrouwenkledingFrouljusklean bestaatbestiet bijby de Maya’s traditoneeltradisjoneel uitút eenin shirt en eenin lange rok.
== Keppeling om utens ==
| 