Evangeelje fan Lukas: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L →Skaaimerken: red |
red hiele side + oanfolling |
||
Rigel 1:
[[File:Byzantinischer Maler des 10. Jahrhunderts 001.jpg|thumb|right|250px|De [[apostel]] [[Lukas]], skildere troch in anonime [[Byzantynske Ryk|Byzantynske]] skilder út 'e tsiende ieu.]]
It '''''Evangeelje fan Lukas''''', yn it oarspronklike [[Gryksk]]: '''τὸ Εὐαγγέλιον κατὰ Λουκᾶν''', '''''to Euangelion kata Loukan''''' (mar meastentiids koartwei ''Lukas'' neamd), is in [[evangeelje]] dat erkend wurdt as ien fan 'e fjouwer [[kanonike evangeeljes]]. It is it trêde boek fan it [[Nije Testamint]] fan 'e [[kristendom|kristlike]] [[Bibel]] en foarmet yn 'e mande mei de evangeeljes fan ''[[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]]'' en ''[[Evangeelje fan Markus|Markus]]'' ien fan 'e trije [[synoptyske evangeeljes]]. It fertelt fan it libben en ûnderrjocht, de dea en de weropstanning út 'e dea fan 'e [[joadendom|joadske]] learmaster [[Jezus|Jezus fan Nazaret]], dy't troch de kristenen beskôge wurdt as de [[messias]] en de Soan fan [[God]]. De earste [[Frysk]]e oersetting fan it ''Evangeelje fan Lukas'' ferskynde yn [[1879]] fan 'e hân fan [[Gerben Colmjon]].
Neffens de kristlike tradysje soe it ''Evangeelje fan Lukas'' skreaun wêze yn 'e jierren [[60]]-[[65]], op oanwizing fan 'e apostel [[Paulus]]. De measte hjoeddeiske bibelwittenskippers geane lykwols út fan in letter ûntstean, tusken [[80]] en [[90]] n.Kr. De tekst sels jout net oan wa't ''Lukas'', it langste fan 'e fjouwer kanonike evangeeljes, skreaun hat, mar neffens de tradysje, dy't û.m. weromgiet op tsjerkfaars as de twadde-ieuske [[teolooch]] [[Irenaeus]] en [[Klemens fan Aleksandrje|Klemins fan Aleksandrje]], moat it de [[apostel]] [[Lukas]] west hawwe, dy't û.m. yn ''[[Brief oan de Kolossers|Kolossers]]'' 4:14 neamd wurdt. Dy Lukas, dy't neffens guons [[dokter]] wie, beselskippe Paulus op ferskate fan syn reizen. De hjoeddeiske bibelwittenskippers dy't it auteurskip fan it ''Evangeelje fan Lukas'' troch de apostel Lukas bekreauwe, binne mar tige minmachtich.
Yn elts gefal is wol dúdlik dat de skriuwer in heechoplaat, bereizge en belêzen persoan wie, en sûnder mis deselde dy't ek de ''[[Hannelingen fan de Apostels]]'' skreaun hat, mei't beide boeken in foarwurd hawwe dat rjochte is oan in Teófilus, en om't er yn it foarwurd fan ''Hannelingen'' eksplisyt oanhellet dat er ''"yn myn earste boek ''[...]'' beskreaun ''[hat]'' wat Jezus fan it begjin ôf allegearre dien en de minsken leard hat"'' (''Hannelingen'' 1:1). Ut 'e tekst fan ''Lukas'' kin fierders ôflaat wurde dat de skriuwer nei gedachten in net-joadske kristen wie, dy't foar oare net-joadske kristenen skreau. Dat Lukas dokter west hawwe soe, docht bliken út hoefolle omtinken oft er jout oan alle ferhalen oer siken en harren wûnderbaarlike genêzings.
==Gearstalling==
De skriuwer fan it ''Evangeelje fan Lukas'', wa't dat dan ek mar west hawwe mei, makke by syn gearstalling nei alle gedachten gebrûk fan in stikmannich ûnderskate boarnen. Men is fan tinken dat de grutte oerienkomsten mei de evangeeljes fan ''[[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]]'' en ''[[Evangeelje fan Markus|Markus]]'' wize op it gebrûk fan deselde boarnen; dat is dan ek de reden dat dizze trije evangeeljes bekend kommen binne te stean as de [[synoptyske evangeeljes]] (yn tsjinstelling ta it ''[[Evangeelje fan Jehannes]]'', dat gâns ôfwykt).
Fan 'e 1151 fersen hat ''Lukas'' der 389 mienskiplik mei sawol ''Mattéus'' en as ''Markus''; 176 allinnich mei ''Mattéus''; en 41 allinnich mei ''Markus''. Gauris komt dêrby sels de wurdkar oerien. Net mear as 544 fersen binne unyk en komme inkeld yn ''Lukas'' foar. De tsjintwurdich frij algemien akseptearre trijeboarneteory wol hawwe dat ''Lukas'' op trije boarnen basearre is. Yn it foarste plak waard nei alle gedachten, krekt as by de gearstalling fan ''Mattéus'' út it âldere ''Evangeelje fan Markus'' putten, wêrmei't de saneamde Trijefâldige Tradysje ferklearre wurdt, it materiaal dat yn alletrije synoptyske evangeeljes foarkomt. Oard geane sawol ''Lukas'' as ''Mattéus'' werom op in ûnbekende, ferlern giene boarne dy't nei it [[Dútsk]]e wurd ''Quelle'' ("boarne") ''[[boarne Q|Q]]'' neamd wurdt; dat is dan de ferklearring foar de saneamde Twafâldige Tradysje, it materiaal dat ''Lukas'' en ''Mattéus'' gemien hawwe. En trêd moat der dan noch in oare, ferlern giene boarne west hawwe, dy't yn 'e [[teology]] ''L'' neamd wurdt en dêr't it materiaal op berêst dat unyk is foar ''Lukas''.
==Ynhâld==
▲== Untstean en datearring ==
De skriuwer fan ''Lukas'' beweart net dat er sels tsjûge west hat fan it libben fan Jezus, mar wol dat er alles tige goed ûndersocht hat en it ferhaal oarderlik opskreaun hat (Lukas 1:1-4). It evangeelje begjint mei in wiidweidige beskriuwing fan de berte fan Jezus, it [[krystferhaal]]. Dêrnei beskriuwt er earst it optreden fan [[Jehannes de Doper]] as foarrinder fan Jezus, ear't er mei it eigentlike libben en ûnderrjocht fan Jezus sels úteinset. Krekt as yn ''Mattéus'' komme dêrby û.m. de ''[[Berchrede]''] en it gebed ''[[Us Heit (gebed)|Us Heit]]'' op 't aljemint. In stikmannich fan 'e bekendste fan Jezus syn [[likenis]]sen komme inkeld foar yn ''Lukas'', lykas de ''[[Likenis fan de Ferlerne Soan]]'' en de ''[[Likenis fan de Barmhertige Samaritaan]]''. In wichtich plak wurdt yn ''Lukas'' fierders ynnommen troch de [[lijensskiednis]], it lijen en stjerren fan Jezus. It evangeelje einiget mei it ferhaal fan de [[Emmaüsgongers]], dat him ôfspilet krekt nei Jezus syn weropstanning út 'e dea.
# De wurdkar en it taalgebrûk fan ''Lukas'' komme hiel bot oerien mei dy fan ''Hannelingen''.
==Fryske
De earste Fryske oersetting út it ''Evangeelje fan Lukas'' wie nei gedachten de fertaling fan 'e ''Likenis fan 'e Ferlerne Soan'' (''Lukas'' 15:11-32), dy't tusken [[1811]] en [[1815]] makke waard troch [[Everwinus Wassenbergh]]. Om [[1825]] hinne sette P. Boeles de earste tolve haadstikken fan ''Lukas'' oer, mar dy fertaling is neitiid by syn famylje wei rekke, en der restearje inkeld fragminten fan dy't yn [[1927]] troch dû. G.A. Wumkes publisearre waarden yn it tydskrift ''[[Yn ús eigen tael]]''. It hiele evangeelje ferskynde yn [[1879]] ûnder de titel ''It Ewangeelje fen Lucas, yn 'e fryske tael oerset'', fan 'e hân fan 'e ryksargivaris yn [[Fryslân]] en provinsjaal bibliotekaris [[Gerben Colmjon]] ([[1828]]-[[1884]]). Yn [[1913]] en [[1914]] waard der as in soarte fan [[fúljeton]] in nije oersetting fan ''Lukas'' fan 'e hân fan [[Gerben Postma]] en [[Pieter de Clercq]] útjûn yn ''Yn ús eigen tael''.
It hiele Frysktalige Nije Testamint kaam út yn [[1933]], yn in fertaling fan dû. [[Geart Aeilco Wumkes]] en [[Eeltsje Boates Folkertsma]], deselden dy't yn yn [[1943]] ferantwurdlik wiene foar de earste folsleine bibeloersetting (in útjefte fan it ''[[Nederlands Bijbelgenootschap]]'' yn opdracht fan it [[Kristlik Frysk Selskip]]). Om't sawol teologen as taalkundigen beswieren tsjin 'e fertaling Wumkes-Folkertsma hiene, waard fan [[1966]] ôf wurke oan in nije bibeloersetting, dy't yn [[1978]] útkaam as de [[Nije Fryske Bibeloersetting]], mei stipe fan 'e provinsje [[Fryslân]], it ''[[Nederlands Bijbelgenootschap]]'' te [[Haarlim]] en de ''[[Katholieke Bijbelstichting]]'' te [[Bokstel]]. Dat is de fertaling dy't noch altiten yn gebrûk is, yn 'e foarm fan 'e trêde, ferbettere druk fan [[1995]]. De oersetting fan it ''Evangeelje fan Lukas'' waard dêrby dien troch pater dr. S. Galama ofm, ûnderstipe troch [[frisikus]] M.J. de Haan (en waard al apart útbrocht yn [[1971]], by wize fan proefoersetting). Lykwols kaam der yn [[1994]] in nije evangeeljefertaling út fan [[Wybren Jan Buma]] e.o., ûnder de titel ''De Fjouwer Evangeeljes, op 'e nij ferfryske''.
{{boarnen|boarnefernijing=
* ''It Ewangeelje fen Lucas, yn 'e fryske tael oerset'', (oers. G. Colmjon), Ljouwert, 1879, sûnder ISBN.
* ''It Nije Testamint'' (oers. G.A. Wumkes en E.B. Folkertsma), Haarlim, 1933, sûnder ISBN.
* ''Bibel'' (oers. G.A. Wumkes en E.B. Folkertsma), Haarlim, 1943, sûnder ISBN.
* ''Bibel'' (Nije Fryske Bibeloersetting), Haarlim/Bokstel, 1978 (Nederlands Bijbelgenootschap/Katholieke Bijbelstichting), ISBN 9 06 12 60 817.
▲== Skaaimerken ==
* ''De Fjouwer Evangeeljes, op 'e nij ferfryske'', Ljouwert, 1994, ISBN ?
▲* Lukas hat in protte oandacht foar de earmen, de frou en de [[Hillig Geast]].
}}
▲* It evangeelje befetsje 28 ferskate referinsjes nei it [[Alde Testamint]].
▲* In protte wurden en parten fan sinnen komme ek foar yn de brieven fan Paulus, fergelyk Lukas 4:22 mei de [[Brief fan Paulus oan de Efezjers|Efezjers]] 4:6; Lukas 4:32 mei [[Earste brief fan Paulus oan de Korintjers|1 Korintjers]] 2:4; Lukas 6:36 mei [[Twadde brief fan Paulus oan de Korintjers|2 Korintjers]] 1:3; Lukas 6:39 mei [[brief fan Paulus oan de Romeinen|Romeinen]] 2:19; Lukas 9:56 mei 2 Korinjers 10:8; Lukas 10:8 mei 1 Korintjers 10:27; Lukas 11:41 mei [[Brief fan Paulus oan Titus|Titus]] 1:15; Lukas 18:1 mei [[Twadde brief fan Paulus aan de Tessalonikenzen|2 Tessalonikenzen]] 1:11; Lukas 21:36 mei [[brief van Paulus aan de Efezjers|Efezjers]] 6:18; Lukas 22:19-20 met 1 Korintjers 11:23-29; Lukas 24:34 mei 1 Korintjers 15:5.
{{Bibel}}
[[Kategory:Evangeelje yn de Bibel|Lukas, Evangeelje fan]]
[[Kategory:Nije Testamint]]
[[Kategory:Bibel]]
[[Kategory:Kristendom]]
| |||