Bûtan: ferskil tusken ferzjes

lokaasje = Bhutan in its regionLocationBhutan.svg |

'''Bûtan''' is in keninkryk yn [[Aazje|Súd-Aazje]]. [[Thimphu]] is de haadstêd en de grutste stêd. De kening fan de monargy is sûnt [[19722006]] [[Jigme Singye WangchuckNamgya]].

It lytske keninkryk Bûtan op de súdlike helling fan de [[Himalaya]] is slim tagonklik. Geweldige toppen omfiemje it plato, dat stadich ôfrint súdlike foarberchtme fan oan de Yndyske grins. It hiele lân is bercheftich útsein in lyts gebiet fan subtropyske flakten yn it suden dat trochsnien wurdt fan delten dy't ''Duars'' hjitte. Tusken de subtropyske flakten en it mei snie bedutsen Himalaja-berchte is in hichteferskil fan mear as 7.000 meter.

De namme Bûtan is mooglik ôflaat fan it [[Sanskryt]] wurd Bhu-Utthan dat “heech lân” betsjut. In oare útlis yn it Sankrit kin Bhots-ant dat “Ein fan Tibet” of “súdlik fan Tibet” betsjut, wêze. Lykwols neame guon Bûtanezen har lân Druk Yul en har ynwenners Drukpa. De Dzongkha (en Tibetaanske) namme foar it lân is Druk Yul (“Lân fan de draak”). Fanwegen syn útstrielen fan rêst en net oantaast wêzen wurdwurdt it bytiden oantsjuttenoantsjut as “De“It lêste Shangri-La” (ferburgen paradys).

Histoarysk wiewaarden Bûtanferskate bekendnammen trochbrûkt ferskatefoar nammenBûtan, salykas as Lho Mon (“Súdlik lân fan it tsjuster”), Lho Tsendenjong (“Súdlik lân fan it sandelbosk”), Lhomen Khashi (“Súdlik lân fan de fjouwer wegen?”) en Lho Men Jong (“Súdlik lân fan de medisinale krûden”).

Stiennen ark, wapens en oerbliuwsels fan grutte stiennen bousels jouwe oan dat Bûtan al 20002.000 jier foar Kristus bewenne wie. Skiedkundigen ha úttocht dat de steat Lhomon (letterlik: “súdlik tsjuster”) of Monyul (“Tsjuster lân, in referinsje nei de [[Monpa]], de oarspronklike bewenners fan Bûtan) bestean hat tuskenfan 500 f. Kr. oant 600 n.Kr. De namme Lhomon Tsendenjong (Sandelbosk -gebiet) en Lhomon Khashi of súdlik Mon (gebiet fan de fjouwer wegen) binne oantroffen yn âlde Bûtaneeske en Tibetaanske kroniken.

It âldsteearste barren yn Bûtan watdat opskreaundelskreaun is, is dat de Bûdistyske hillige [[Padma Sambhava]] (ek wol Goeroe Rinpoche neamd) troch it lân reizge yn [[747|747 n. Kr.]]. De âldste skiednis fan Bûtan is ûnwis om’t de measte bestannen ferneatige waarden doe’t yn [[1827]] in brân Punakha, de âlde haadstêd ferwoaste. Fan de [[10e ieu]] ôf waard Bûtan syn politike ferrin sterk beynfloede fan harsyn religieuze skiednis. Ferskate ûndersektensekten fan it Bûdisme kamen nei foarren trochdat hja stipe waarden fan de ferskate Mongoalske en Tibetaanske oerhearen. Nei it tebekrinnen fan itde Mongoalen yn de [[14e ieu]] dizzebestriden ûndersektendy bestridensekten inoar fûl op it polityk en religieuskreligieus gebietmêd, wat úteinlik der tamei lateeinige dat yn de Drukpa ûndersekte-sekte oerhearskjend waard.

Oant yn it begjin fan de [[17e ieu]] bestie Bûtan út in los patroan fan lytse inoar befjochtsjende rjochtsgebieten, doe’tmar doe waard it gebiet troch de Tibetaanske lama en militêre lieder [[Shabdrung Ngawang Namgyal]] feriene waard. Om it lân te beskermjen tsjin sa no en dan plondertochten fan Tibetanen, boude Namgyal in netwurk fan ûntrochlitbere dzong (forten) en fierde wetten yn dy’t der foar soargen dat de lokale hearskers ûnder it bewâld fan it sintrale regear kamen. In soad fan dizzedy dzong besteane noch hieltiten. Nei de dea fan Namgyal yn [[1651]] Bûtanûnstie kaamder gaos yn in [[anargy]] telâneBûtan. HolpenDat trochwie dizze gaos,foar de Tibetanen foelengrûn om Bûtan yn 1710 oan te fallen, en wernochris yn 1730 mei de help fan de Mongoalen. DizzeDy twa oanfallen waarden mei súkseslykwols opkeard en yn [[1739]] waard der in wapenstilstân tekene.

Op [[24 maart]] [[2008]] wurde derwaarden op inisjatyf fan de kening ferkiezings hâlden. Hy wolwoe in ein meitsje oan de absolute monargy. Der doggedienen twa partijen oan de ferkiezings mei. De partij foar frede en wolfeart fan âld-premier [[Jigmi Thinley]] krigetkrige 44 fan de 47 sitten yn it parlemint.

De tradisjonele ekonomy bestiet út boskbou, feehâlderij en lânbou foar eigen gebrûk, mar dit leveret no minder as 50 persint fan it [[bruto nasjonaal produkt]] op, no't Bûtan in útfierder fan wetterelektrisiteit waardenwurden is. Toerisme en ûntjouwingshelp, meastentiids út Yndia, binne ek wichtich.

Bûtan is ien fan de meast -isoleare lannen op de wrâld. Utlânske ynfloeden en toerisme wurde troch it regear regele om der sa foar te soargjen dat de tradisjonele Bûdiskyske kultuer bestean bliuwt. De measte minsken yn Bûtan folgje of de Drukpa Kagyu- of de Nyingmapa -skoalle fan it Tibitaansk Bûdisme. De offisjele taal is it [[Dzongkha]] (letterlik "de taal fan de dzong"). Bûtan wurdwurdt faak beskreaun as it ienichste oerbleaune flechtplak foar itde tradisjonele Himalayske -Bûdistyske kultuer.

Bûtan is sûnt 1907 in monargy. Under lieding fan de Trongsa Penlop waarden de ferskiedene dzongkhags feriene. Kening [[Jigme Singye Wangchuck]], dy't stappen nei in konstitúsjonele monargy setten hat, joech yn desimber 2005 oan dat er yn 2008 ôfstân fan de troan dwaan woe ta geunst fan syn âldste soan. Op 14 desimber 2006 makke hy bekend dat hyer fuortendaliks ôfstân die en doe folge syn soan [[Jigme Namgyal]] him op.