Wikipedy

Klaaifrysk: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
SamoaBot (oerlis | bydragen)
Bots
14.575 edits
L Bot: Migrating 4 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q2235852
L red hiele side, bytsje oanf
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks taal
{{Taaltabel|
| namme = Klaaifrysk |
| oare nammennamme(n) = n.f.t. |=
Ingelske| eigen namme = Clay Frisian | = ''Klaaifrysk''
| lânseigen yn = [[Nederlân]]
eigen namme = Klaaifrysk |
| tal sprekkers = 95.000 <small>(2004, skatting)</small>
sprutsen yn = [[Nederlân]] |
| skrift = [[Latynsk alfabet]]
taalgebiet = De [[Klaaistreek]]. It noardwestlike part fan 'e provinsje [[Fryslân]], rûchwei tusken de [[Fryske Marren]] yn it suden, [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en de [[Alde Feanen]] yn it easten, [[it Bilt]] yn it noarden, [[it Waad]] yn it noardwesten en de [[Iselmar]] yn it westen |
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> &nbsp;&nbsp;● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Fryske talen|Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westerlauwersk Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Klaaifrysk'''
tal sprekkers = 95.000 yn [[Fryslân]] (skatting) | teljier = 2004 |
| dialekten = gjin[[Bjirmsk]], |[[Noardhoeksk]]?
| offisjele status= gjint
taalklassifikaasje = [[Yndo-Jeropeesk]] - [[Germaansk]] - [[Westgermaansk]] - [[Noardwestgermaansk]] - [[Fryske talen|Frysk]] - [[Westerlauwersk Frysk]] - '''Klaaifrysk''' |
| erkenning as minderheidstaal = gjint
skrift = it [[Latynske alfabet]] |
| ISO 639-1 =
bibeloersetting = gjin |
| ISO 639-2 =
taalstatus = it Klaaifrysk is in dialekt fan it [[Frysk]]; op himsels genietet it gjin erkenning |
taalkoade| ISO 639-13 = n.f.t. | =
taalkoade ISO 639-2 = n.f.t. |
taalkoade ISO 639-3/DIS = n.f.t. |
}}
It '''Klaaifrysk''' is ien fan 'e fjouwer grutte dialekten fan it [[FryskFryske dialekten]]. enIt wurdt sprutsen yn de'e [[Klaaistreek]]. In gebiet yn, it noardwestlike part fan 'e provinsje [[Fryslân]], dat rûchwei tuskenomjûn dewurdt troch it wetterlân fan 'e [[Fryske MarrenSúdwesthoeke]] yn it suden, [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en de [[De Alde Feanen]] yn it easten, [[it Bilt]] yn it noarden, [[it Waad]] yn it noardwesten en de [[Iselmar]] yn it westen. It Klaaifrysk tanket syn namme oan syn taalgebiet, dêr't de grûn bestiet út fette [[klaai (grûn)|seeklaai]]. IenNeffens subdialekt,in itskatting op grûn fan gegevens út [[Bjirmsk2004]] wyktsoe justjesit ôfKlaaifrysk fanyn 'e noarmprovinsje [[Fryslân]] sprutsen wurde troch likernôch 95.000 minsken; hoefolle [[Friezen]] om utens oft Klaaifrysk sprekke, is net dúdlik.
 
==Klaaifryske subdialekten==
It Klaaifrysk wurdt sprutsen troch nei skatting likernôch 95.000 minsken yn 'e provinsje [[Fryslân]]; hoefolle [[Friezen]] om utens Klaaifrysk sprekke is net dúdlik.
Der bestiet in beheinde mjitte fan taalfariaasje binnen it Klaaifryske dialektgebiet, dy't benammentlik delkomt op útspraakferskil. Sa wurdt bygelyks it wurd "grut" útsprutsen as [ɡrœt] (lykas yn it [[Standertfrysk]]), mar ek wol [[diftong]]isearre, as [ɡrœ.ət] (klinkt as de klank yn "freon"), of mei in langer lûd, as [ɡrø:t] (rymt op "teut"). Ek it wurd "ôf" kin útsprutsen wurde as in diftong: [ɔ.ə], of as in hiel oare klank: [a.ṷ] (rymt op "gau"). Sokke ferskillen binne lykwols oer it algemien net bot oan beskate kriten bûn.
[[Ofbyld:Lânkaart lokaasje Klaaifrysk.PNG|left|thumb|250px|De lokaasje fan it Klaaifryske dialekt yn it [[Frysk]]e taalgebiet.]]
 
Regionaal wykt inkeld it [[Bjirmsk]], fan it âlde [[Barradiel]], oan 'e Waadkust benoarden [[Harns (stêd)|Harns]], waarnimber wat mear fan 'e rest fan it Klaaifrysk ôf. Soms wurdt trouwens it [[Noardhoeksk]], dat tusken [[it Bilt]] en de [[Lauwersmar]] sprutsen wurdt, ek ta it Klaaifrysk rekkene. Dat dialekt wykt wól dúdlik mear ôf, mei't dêr de [[Dongeradielster brekking]] bestiet, dy't yn 'e rest fan it Fryske taalgebiet net foarkomt.
 
== Ferskillen tuskenmei Klaaifrysk enit Wâldfrysk ==
De ferskillen tusken it Klaaifrysk en it [[Wâldfrysk]], it oare grutte [[Frysk]]e dialekt, binne sa lyts dat yn dit ferbân it wurd "dialekten" eins in te sterke term is; men soe better sprekke kinne fan "taalfarianten". Lykwols binne der in stikmannich&nbsp;– alteast foar [[Friezen]]&nbsp;– tige yn it each springende ferskillen, sawol op [[fonology]]sk as [[leksikon|leksikaal]] mêd.
 
De ferskillen tusken it Klaaifrysk en it [[Wâldfrysk]], it oare grutte [[Frysk|Fryske]] dialekt, binne sa lyts, dat yn dit ferbân it wurd "dialekten" eins in te sterke term is; men soe better sprekke kinne fan "taalfarianten". Lykwols binne der in stikmannich - alteast foar [[Friezen]] - tige yn it each springende ferskillen, sawol op fonologysk as leksikaal mêd.
 
=== Fonologyske Ferskillen ===
Nei alle gedachten wurdt it bekendste ferskil tusken it Klaaifrysk en it [[Wâldfrysk]] wurdt foarme troch de wurden "my", "dy", "hy", "sy", "wy" en "by", dy't yn it Klaaifrysk útsprutsen wurde asmei "mij"in [ɛi̭], en dus rime op "dijbrij". Yn it Wâldfrysk wurde dizze wurden lykwols útsprutsen mei in [i], en rime se op "hijbry", (de Frânske tsiis). Fierders bestiet der in hast like bekend ferskil yn 'e útspraak fan 'e [[twaklank]]en "sijei", "wijai" en "bijaai". enYn it Klaaifrysk wurdt de "ai" útsprutsen as koarte [ɔi̭], lykas yn it [[WâldfryskDútsk]]e ''Leute'', wylst sawol de "ei" as de "miaai" reälisearre wurde as de langere fariant [ɔ:i̭], dy't men yn it Frysk skriuwe kinne soe as "diôi". Yn it Wâldfrysk hawwe "ei", "hiai" en "aai" lykwols krekt as yn it [[Nederlânsk]] de klanken [ɛi̭], [ai̭], resp. [a:i̭]. Mei oare wurden, yn it Klaaifrysk heart men yn 'e útspraak gjin ferskil tusken "siei" en "aai", wylst men yn it Wâldfrysk yn 'e útspraak gjin ferskil heart tusken "wiei" en "biij".
[[Ofbyld:Lânkaart lokaasje Klaaifrysk & Noardhoeksk.PNG|right|thumb|250px|De lokaasje fan it Klaaifryske dialekt yn it [[Frysk]]e taalgebiet as it [[Noardhoeksk]] ek as in foarm fan Klaaifrysk beskôge wurdt.]]
 
Fierders bestiet der in hast like bekend ferskil yn 'e útspraak fan 'e twaklanken "ei", "ai" en "aai". Yn it Klaaifrysk wurde dy útsprutsen as "òi", resp. "òi" en "ôi", mar yn it [[Wâldfrysk]] as "ij" resp. "ai" en "aai". Mei oare wurden, yn it Klaaifrysk heart men yn 'e útspraak gjin ferskil tusken "ei" en "aai", wylst men yn it [[Wâldfrysk]] yn 'e útspraak gjin ferskil heart tusken "ei" en "ij".
 
Oare, minder bekende klankferskillen binne bygelyks:
{| class="wikitable"
 
|-
{| align=centre
! Klaaifrysk
|
! Wâldfrysk
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Klaaifrysk
| do
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Wâldfrysk
|- dû
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|do
| prom
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|dû
|- prûm
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prom
| tomme
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prûm
|- tûme
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tomme
| neaken
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tûme
|- nêken
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|neaken
| kreakje
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nêken
| krêkje
|-
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kreakje
| weak
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|krêkje
|- wêk
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|weak
| gers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|wêk
|- gjers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gers
| kers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gjers
|- kjers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kers
| kel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjers
|- kjel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjel
|}
|}
Yn it [[Standertfrysk]], dat nochal wat fariaasje talit, binne almeast beide foarmen tastien. By de foarbylden yn 'e tabel wurde beide foarmen ek rûnom yn 'e skriuwtaal brûkt. By "my", "dy", "hy", "sy", "wy" en "by", dêr't it [[wurdboek]] ek de foarmen "mij", "dij", "hij", "sij", "wij" en "bij" tastiet, is dat folle minder it gefal; dêr wurdt soks yn 'e regel inkeld dien as Klaaifriezen bewust yn it eigen dialekt skriuwe wolle.
 
Yn it [[Frysk|Standertfrysk]], dat nochal wat fariaasje talit, binne almeast beide foarmen tastien.
 
=== Leksikale Ferskillen ===
Tusken it Klaaifrysk en it Wâldfrysk komme mar njoggentjin [[leksikon|leksikale]] ferskillen foar. Foarbylden binne:
 
{| class="wikitable"
[[Ofbyld:Lânkaart_lokaasje_klaaifrysk.GIF|thumbnail|De lokaasje fan it Klaaifryske dialekt yn it Fryske taalgebiet.]]
|-
 
! Klaaifrysk
Tusken it Klaaifrysk en it [[Wâldfrysk]] komme mar njoggentjin leksikale ferskillen (dus ferskillen yn 'e wurdskat) foar. Foarbylden binne:
! Wâldfrysk
 
|-
{| align=centre
| sneon
|
| saterdei
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Klaaifrysk
| eamel<br>eamelder
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Wâldfrysk
| mychammel<br>mychhimmel
|-
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sneon
| flues
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|saterdei
|- flij
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|eamel<br>eamelder
| harke
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mychammel<br>mychhimmel
|- riuwe
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flues
| sûch
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flij
|- mot
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sûch
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mot
|}
|}
 
 
{{boarnen|boarnefernijing=
* {{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens -: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens'', Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086.
* {{Aut|Duijff, Pieter}}, ''Fries en Stadsfries'', De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156.
* Haan, G.J. de, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* {{Aut|Haan, G.J. de}}, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* Jansma, K., ''Friesland en zijn 44 gemeenten'', Ljouwert, 1981.
* {{Aut|Jansma, Klaas}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (''Frysk Deiblêd''), ISBN 9 06 48 00 154.
}}
 
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Klaaifrysk"