Wikipedy

Súdwesthoeksk: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
SamoaBot (oerlis | bydragen)
Bots
14.575 edits
L Bot: Migrating 3 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q1817969
L red hiele side, bytsje oanf
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks taal
{{Taaltabel|
| namme = Súdwesthoeksk |
| oare nammennamme(n) = Súdhoeksk |
| eigen namme = ''Súdwesthoeks''
Ingelske namme = Zuidwesthoeks |
| lânseigen yn = [[Nederlân]]
eigen namme = Súdwesthoeks |
| tal sprekkers = 58.000 <small>(2004, skatting)</small>
sprutsen yn = [[Nederlân]] |
| skrift = [[Latynsk alfabet]]
taalgebiet = de [[Súdwesthoeke]], in lânstreek yn it súdwesten fan 'e provinsje [[Fryslân]] |
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> &nbsp;&nbsp;● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Fryske talen|Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westerlauwersk Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Súdwesthoeksk'''
tal sprekkers = 58.000 yn [[Fryslân]] (skatting) | teljier = 2004 |
| dialekten = gjin | = [[Lemsterlânsk]]
| offisjele status= gjint
taalklassifikaasje = [[Yndo-Jeropeesk]] - [[Germaansk]] - [[Westgermaansk]] - [[Noardwestgermaansk]] - [[Fryske talen|Frysk]] - [[Westerlauwersk Frysk]] - '''Súdwesthoeksk''' |
| erkenning as minderheidstaal = gjint
skrift = it [[Latynske alfabet]] |
| ISO 639-1 =
bibeloersetting = gjin |
| ISO 639-2 =
taalstatus = it Súdwesthoeksk is in dialekt fan it [[Frysk]]; op himsels genietet it gjin erkenning |
taalkoade| ISO 639-13 = n.f.t. | =
taalkoade ISO 639-2 = n.f.t. |
taalkoade ISO 639-3/DIS = n.f.t. |
}}
It '''Súdwesthoeksk''', ek wol '''Súdhoeksk''' neamd, is ien fan 'e fjouwer grutte dialekten fan it [[FryskFryske dialekten]]. enIt wurdt sprutsen yn 'e [[lânstreek]] dy't bekend stiet as de [[Súdwesthoeke]], dusen dy't it súdwestlike part fan 'e provinsje [[Fryslân]], beslacht. Dat is in gebiet dat begrinzge wurdt troch de [[Iselmar]] yn suden en westen, en yn it noarden en easten rûchwei troch in tinkbyldige line fan [[Warkum]] oer [[De Jouwer]] en [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] nei [[Skoattersyl]] ta. Neffens in skatting op grûn fan gegevens út [[2004]] soe it Súdwesthoeksk yn 'e provinsje [[Fryslân]] sprutsen wurde troch likernôch 58.000 minsken; hoefolle [[Friezen]] om utens oft Súdwesthoeksk sprekke, is net dúdlik.
 
It Súdwesthoeksk wurdt sprutsen troch nei skatting likernôch 58.000 minsken yn 'e provinsje [[Fryslân]]; hoefolle [[Friezen]] om utens Súdwesthoeksk sprekke is net dúdlik. In ôfwikende foarm fan it Súdwesthoeksk is it [[Lemsterlânsk]], dat sprutsen wurdt yn it eastlike part fan 'e gemeente [[Lemsterlân]].
 
 
== Ofwikings fan it Standertfrysk ==
 
==Taaleigenskippen==
=== It ûntbrekken fan 'e nijere brekking ===
It Súdwesthoeksk wykt folle sterker fan it [[Frysk|Standertfrysk]] ôf as de oare trije [[Frysk|Fryske]] haaddialekten. Foar in grut part komt dat om'ttrochdat yn it Súdwesthoeksk de saneamde [[nijere brekking]] (of Nijfryske brekking) nea trochfierd is, wylst dy yn 'e oare trije haaddialekten in promininte posysje ynnimt. Dat [[taalkunde|taalkundich]] ferskynsel beslacht yn it Standerfrysk de [[brekking (taalkunde)|brekking]] fan in seistal [[twaklank]]en, wêrby't dy yn besibbe wurdfoarmen in oare útspraak krije:
[[Ofbyld:Lânkaart lokaasje Súdwesthoeksk.PNG|right|thumb|250px|De lokaasje fan it Súdwesthoekske dialekt yn it [[Frysk]]e taalgebiet.]]
 
{| class="wikitable"
Dy [[nijere brekking]] beslacht de brekking fan wurden mei de twaklanken "ea" ("beammen" - sprek út "bjemmen"), "ie" ("stiennen" - sprek út "stjinnen"), "oa" ("doaske" - sprek út "dwaske"), "oai" ("moaier" - sprek út "mwaaier"), "oe" ("hoed"-"huodden") en "ue" ("fluezzen" - sprek út "fljuzzen"). De [[âldere brekking]] (of Aldfryske brekking), yn wurden as "rjocht", is folle âlder en komt oer it algemien wol foar yn it Súdwesthoeksk.
|-
 
! twaklank
Troch it ûntbrekken fan 'e [[nijere brekking]] wurde de neamde twaklanken yn it Súdwesthoeksk útsprutsen as ienklanken of as oare twaklanken:
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
 
! grûnwurd
{| align=centre
! colspan="2"|útspraak
|
! ferbûgde foarm
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
! colspan="2"|útspraak
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|wurd
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak yn it Standertfrysk
| ea
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak yn it Súdwesthoeksk
| [ɪ.ǝ]
|-
| beam
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|eart
| [bɪ.ǝm]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|jèt
| "bì-em"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|èt
| beammen
|-
| ['bjɛmen]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|stiennen
| "bjemmen"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|stjinnən
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|stinən
|- ie
| [i.ǝ]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|boadskip
| stien
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bwatskip
| [sti.ǝn]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bòtskip
| "sty-en"
|-
| stiennen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|skoalle
| ['stjɪnen]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|skwallə
| "stjinnen"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|skul
|-
| oa
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|moaier
| [o.ǝ]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mwaaiər
| doas
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mooiər
| [do.ǝs]
|-
| "do-es"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fuotten
| doaske
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fwottən
| ['dṷɑskǝ]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|futtən
| "dwaske"
|-
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|borduerje
| oai
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bòrdjurjə
| [o:i̭]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bòrdúərjə
| moai
| [mo:i̭]
| "moa-y"
| moaier
| ['mṷa:iər]
| "mwaajer"
|-
| oe
| [u.ǝ]
| hoed
| [hu.ǝd]
| "hû-ed"
| huodden
| ['hṷodən]
| "hwodden"
|-
| ue
| [y.ǝ]
| flues
| [fly.ǝs]
| "flú-es"
| fluezzen
| ['fljœzen]
| "fljuzzen"
|}
De [[âldere brekking]] (of Aldfryske brekking), yn wurden as "rjocht" en "wjek", is folle âlder en komt oer it algemien wol yn it Súdwesthoeksk foar. Troch it ûntbrekken fan 'e nijere brekking wurde lykwols de yn 'e tabel hjirboppe neamde twaklanken yn it Súdwesthoeksk útsprutsen as ienklanken of as oare twaklanken:
{| class="wikitable"
|-
! wurd
! colspan="2"| Standertfryske útspraak
! colspan="2"| Súdwesthoekske útspraak
|-
| eart
| [jɛt]
| "jet"
| [ɛt]
| "et"
|-
| stiennen
| ['stjɪnən]
| "stjinnen"
| ['stinən]
| "stinen"
|-
| boadskip
| ['bṷɑtskɪp]
| "bwatskip"
| ['bɔtskɪp]
| "bòtskip"
|-
| skoalle
| ['skṷɑlə]
| "skwalle"
| [skœl(lə)]
| "skul(le)"
|-
| moaier
| ['mṷa:iər]
| "mwaajer"
| [mo:iər]
| "moajer"
|-
| fuotten
| ['fṷoten]
| "fwotten"
| ['fœtən]
| "futten"
|-
| borduerje
| [bɔr'djœrjə]
| "bòrdjurje"
| [bɔr'dy.ərjə]
| "bòrdúërje"
|}
In oar, tige bekend foarbyld fan dit ferskynsel is dat men yn it Súdwesthoeksk net fan "woartels" (['wṷɑtəls], "wûattels") sprekt , mar fan ''wurtels'' (['wœtəls], "wuttels").
 
In oar, tige bekend foarbyld fan dit ferskynsel is dat men yn it Súdwesthoeksk net fan "woartels", mar fan "''wurtels'''' sprekt.
 
=== Oare ôfwikings ===
Behalven troch it ûntbrekken fan 'e [[nijere brekking]] ûnderskiedt it Súdwesthoeksk him ek trochdat it fanwegen syn geografyske[[geografy]]ske lokaasje yn 'e [[Súdwesthoeke]] nei alle gedachten in folle sterkere ynfloed fan earst itde [[Hollânsk]]e dialekten en letter it [[Nederlânsk|Standertnederlânsk]] ûndergien hat as de oare Fryske haaddialekten. As resultaat dêrfan wurdt yn it Súdwesthoeksk de Fryske [u] (û) foar [[dintaal (taalkunde)|dintale]] [[konsonant|bylûden]] (d, t, l, s, z) útsprutsen as [y] (ú): ''fúst'' ynstee fan "fûst", ''kút'' ynstee fan "kût", ''púd'' ynstee fan "pûde" en ''hús'' ynstee fan "hûs".
 
Fierders wurdt yn it Súdwesthoeksk de [[Frysk|Fryske]] "û" foar dintale bylûden (d, t, l, s, z) útsprutsen as "ú": "''fúst''" yn stee fan "fûst", "''kút''" yn stee fan "kût", "''púd''" yn stee fan "pûde" en "''hús''" yn stee fan "hûs". Ek bestiet yn it Súdwesthoeksk it ferskynsel dat [[taalkunde|taalkundigen]] oantsjutte as bylûdsklusterreduksje[[konsonanteklusterreduksje]], dus it falle litten fan ien of mear bylûden út in searje bylûdenkonsonanten efterinoar:
{| class="wikitable"
|-
! wurd
! colspan="2"| Standertfryske útspraak
! colspan="2"| Súdwesthoekske útspraak
|-
| rjocht
| [rjoxt]<br> [rjœxt]
| "rjocht"<br> "rjucht"
| [rœxt]<br> [ryxt]
| "rucht"<br> "rúcht"
|-
| ljocht
| [ljɔxt]
| "ljòcht"
| [lɔxt]
| "lòcht"
|-
| Ljouwert
| ['ljaṷwət]<br> [ljaṷt]
| "'ljauwet"<br> "ljaut"
| ['laṷwət]
| "lauwet"
|-
| leaver
| [ljɛʋɛr]
| "ljewwer"
| [laṷwər]<br> [lɛ.ṷwər]
| "lauwer"<br> "lêûwer"
|}
 
Oare typsyk Súdwesthoekske foarmen binne bygelyks:
[[Ofbyld:Lânkaart_lokaasje_súdwesthoeksk.GIF|thumbnail|De lokaasje fan it Súdwesthoekske dialekt yn it Fryske taalgebiet.]]
{| class="wikitable"
 
|-
{| align=centre
! wurd
|
! colspan="2"| Standertfryske útspraak
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
! colspan="2"| Súdwesthoekske útspraak
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|wurd
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak yn it Standertfrysk
| bern
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak yn it Súdwesthoeksk
| [bɛ:n]<br> [bɛn]
|-
| "bên"<br> "ben"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|rjocht
| [bɑn]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|rjocht<br>rjucht
| "ban"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|rucht<br>rúcht
|-
| board
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ljocht
| [bṷɑt]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ljòcht
| "bwat"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|lòcht
|- [bœt]
| "but"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Ljouwert
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ljauwət
| boerd
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|lauwət
| [bu.ət]
|-
| "bû-et"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|leaver
| [bœt]
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ljèwər
| "but"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|lauwər
|}-
| fal
| [fɔl]
| "fòl"
| [fɑl]
| "fal"
|-
| jiske
| ['jɪskə]
| "jiske"
| ['ɪskə]
| "iske"
|-
| laitsje
| ['lɔiʧə]<br> ['lɑiʧə]
| "lòitsje"<br> "laitsje"
| ['la:kjə]
| "laakje"
|-
| man
| [mɔn]
| "mòn"
| [mɑn]
| "man"
|-
| moanne
| ['mṷɑnə]
| "mwanne"
| [mɔn]
| "mòn"
|-
| neat
| [nɪ.ət]
| "nì-et"
| [nɑt]
| "nat"
|-
| net
| [nɛt]
| "net"
| [nɪt]<br> [nɑt]<br> [na:t]
| "nit"<br> "nat"<br> "naat"
|-
| op
| [op]
| "op"
| [ɑp]
| "ap"
|-
| rinne
| ['rɪnə]
| "rinne"
| ['ronə]
| "ronne"
|-
| sinne
| ['sɪnə]
| "sinne"
| ['sonə]
| "sonne"
|}
 
==Subdialekten==
Oare Súdwesthoekske foarmen binne bygelyks:
Der bestiet in beheinde mjitte fan taalfariaasje binnen it Súdwesthoekske dialektgebiet, dy't benammentlik delkomt op útspraakferskillen. Sokke ferskillen binne lykwols oer it algemien net bot oan beskate kriten bûn. Regionaal wykt inkeld it [[Lemsterlânsk]] frij sterk ôf, dat sprutsen wurdt yn it eastlike part fan 'e gemeente [[Lemsterlân]], en dat in frij sterke ynfloed fan 'e oanswettende [[Nedersaksysk]]e dialekten fan 'e [[Stellingwerven]] en de [[Kop fan Oerisel]] ûndergien hat.
 
{| align=centre
|
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|wurd
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak yn it Standertfrysk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|útspraak/foarm yn it Súdwesthoeksk
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|neat
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nìət
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nat
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sinne
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sìnnə
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sonnə
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|rinne
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|rìnnə
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ronnə
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bern
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bên<br>bèn
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ban
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|laitsje
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|laitsjə<br>lòitsjə
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|laakjə
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|op
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|op
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ap
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|net
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nèt
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nìt<br>nat<br>naat
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|jiske
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|jìskə
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ìskə
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|man
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mòn
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|man
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fal
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fòl
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fal
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|board
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bwat
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bùt
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|boerd
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|boet
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|bùt
|-
|}
|}
 
{{boarnen|boarnefernijing=
* {{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens -: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens'', Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086.
* {{Aut|Duijff, Pieter}}, ''Fries en Stadsfries'', De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156.
* Haan, G.J. de, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* {{Aut|Haan, G.J. de}}, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* Jansma, K., ''Friesland en zijn 44 gemeenten'', Ljouwert, 1981.
* {{Aut|Jansma, Klaas}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (''Frysk Deiblêd''), ISBN 9 06 48 00 154.
}}
 
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Súdwesthoeksk"