Samuel Colt: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
L Removing Link GA template (handled by wikidata) |
red hiele side + oanf |
||
Rigel 1:
{{Persoan algemien
| ôfbylding = SamuelColt.jpg
| ôfbyldingstekst =
| ôfbyldingsbreedte = 180px
| echte namme =
| oare namme(n) =
| nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]]
| berne = [[19 july]] [[1814]]
| berteplak = [[Hartford (Konnetikut)|Hartford]] ([[Konnetikut]])
| stoarn = [[10 jannewaris]] [[1862]]
| stjerplak = [[Hartford (Konnetikut)|Hartford]] ([[Konnetikut]])
| etnisiteit = [[Ofbyld:Flag of Scotland.svg|20px]] [[Skotten|Skotsk]]
| berop/amt = [[wapensmid]], ûndernimmer, <br>yndustrieel
| aktyf as = [[útfiner]]
| jierren aktyf = [[1835]] – [[1862]]
| reden bekendheid = útfiner fan 'e moderne [[revolver]] <br> en oprjochter fan [[Colt's Manufacturing Company|Colt's<br> Manufacturing Company]]
| bekendste wurk(en) =
| prizen =
| webside =
}}
'''Samuel Colt''' ([[Hartford (Konnetikut)|Hartford]] ([[Konnetikut]]), [[19 july]] [[1814]] – dêre, [[10 jannewaris]] [[1862]]) wie in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[útfiner]], [[wapensmid]], ûndernimmer en [[yndustry|yndustrieel]] fan [[Skotten|Skotsk]] komôf. Hy wie de oprjochter fan ''Colt's Patent Fire-Arms Manufacturing Company'', no bekend as [[Colt's Manufacturing Company]]. Dêrmei makke er de massaproduksje fan 'e [[revolver]] kommersjeel libbensfetber. De troch Colt produsearre revolvers spilen in wichtige rol yn 'e [[Meksikaansk-Amerikaanske Oarloch]], de [[Amerikaanske Boargeroarloch]] en de Amerikaanske oarloggen tsjin 'e [[Yndianen]]. Fral de namme fan 'e [[Colt .45 (revolver)|Colt .45]] rekke ûnferbreklik ferbûn mei de ferovering en konsolidaasje fan it [[Wylde Westen]]. Ien fan 'e wichtichste ferkeappunten fan dat wapen wie, dat net ien mear ûnder hoegde te dwaan foar in oar, want de revolver makke lichaamlike kondysje en fysike krêft yrrelevant. Sadwaande wie it sizzen yn dy tiid: "God hat de minsken skepen, mar Sam Colt hat se gelyk makke." By syn ferstjerren, yn [[1862]], wie Colt ien fan 'e rykste lju yn 'e Feriene Steaten.
==Libben en karriêre==
===Jonkheid en oplieding===
Samuel Colt waard yn [[1812]] berne yn [[Hartford (Konnetikut)|Hartford]], yn 'e [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Konnetikut]], as de soan fan Christopher Colt ([[1777]]-[[1850]]), in [[boer]] dy't nei de stêd ferhuze wie om ûndernimmer te wurden, en dy syn frou Sarah Caldwell. Dat wie de dochter fan majoar John Caldwell, in feteraan út 'e [[Amerikaanske Unôfhinklikheidsoarloch]], waans [[pistoal]] mei [[fjoerstienslot]] oft ien fan 'e earste besittings fan 'e jonge Samuel wie. Colt syn mem stoar oan [[tuberkuloaze]] doe't er seis jier wei, wêrnei't syn heit wertroude mei in Olivia Sargent. Fan Colt syn trije susters stoar ien as famke, beswiek de âldste, Margaret, mei njoggentjin jier oan tuberkuloaze, en makke de oare, Sarah Ann, letter [[selsmoard|sels in ein oan har libben]]. Fan syn bruorren waard ien, James, [[abbekaat]], wylst in oaren, Christopher jr., in [[tekstyl]]keapman waard. De trêde broer, [[John C. Colt]], in hantsjemuoisfeint, die yn [[1841]] yn [[New York (stêd)|New York]] in skuldner dea, wêrnei't er skuldich befûn waard oan [[moard]]. Foar't er [[eksekúsje|eksekutearre]] wurde koe, sloech er lykwols yn syn sel de hân oan himsels.
Doe't er alve jier wie, waard Colt as [[kontraktarbeider]] ferhierd oan in boer yn [[Glastonbury (Konnetikut)|Glastonbury]], dêr't er alderhanne putsjes die, mar ek nei skoalle gie. Op dy skoalle kaam er foar it earst yn 'e kunde mei it ''Compendium of Knowledge'', in [[wittenskip]]like [[ensyklopedy]] dy't er leaver lies as de [[Bibel]]. De artikels dy't dêryn oer [[buskrûd]] en [[wapensmid]]derij stiene, soene him foar de rest fan syn libben motivearje. Hy besefte dat guon lju dy't yn it neislachwurk beskreaun stiene, dingen dien, ûntdutsen of útfûn hiene dy't ienris foar ûnmooglik holden waarden. Doe't er letter guon soldaten praten hearde oer it súkses fan it [[dûbelloops gewear]] en de ûnmooglikheid dat in gewear of pistoal mear as twa kear sjitte kinne soe sûnder byladen te wurden, besleat er dat hy sa'n "ûnmooglik" gewear útfine soe.
== Keppeling om utens ==▼
[[File:Samuel_Colt_engraving_by_John_Chester_Buttre,_c1855.png|left|thumb|200px|Colt mei yn 'e hân in Colt 1851 Navy Revolver.]]
* [http://www.netstate.com/states/peop/people/ct_sc.htm Samuel Colt] Biografy]▼
===Karriêre===
Yn [[1829]], doe't er fyftjin jier wie, gie Colt oan it wurk yn syn heite tekstylfabryk yn [[Ware (Massachusetts)|Ware]], dêr't er tagong hie ta ark en reau, grûnstoffen en de ûnderfining fan 'e âldere wurknimmers. Hy begûn mei [[fjoerwurk]] en oare [[pyrotechnyk]] te eksperimintearjen, en sette dat fuort doe't er letter dat jier op in [[ynternaat]] kaam. Yn [[1830]] ûntstie der brân by ien fan syn eksperiminten, mei as gefolch dat er fan skoalle stjoerd waard. Dêrnei meunstere syn heit him oan op in seeskip, mei as bedoeling dat Colt foar [[seeman]] leare koe. Op in reis nei [[Kalkutta]], yn [[Britsk-Ynje]], foel him op hoe't de speaken fan it roertsjil altyd in rjochte line foarmen mei de klam dêr't it roer mei fêstset wurde koe. Dat joech him it idee foar de [[revolver]].
Werom yn 'e Feriene Steaten besocht Colt jild byinoar te krijen om syn ûntwerp te meitsjen, en doe't syn heit wegere om him dêryn te stypjen, sette er útein mei in karriêre as omdoarmjend artyst, dy't de lju yn 'e kunde brocht mei [[laitsgas]] (dat yn dy tiid bûten wittenskiplike fermiddens noch folslein ûnbekend wie), wylst er dêrnjonken ek lêzings joech. Mei it jild dat er dêrmei fertsjinne en in liening fan in freon fan syn heit hierde Colt de betûfte wapensmid [[John Pearson (wapensmid)|John Pearson]] yn, yn gearwurking mei wa't er syn ûntwerp ferbettere. Yn [[1835]] wie it ûntwerp klear, en frege en krige Colt der yn sawol [[Grut-Brittanje]] as de Feriene Steaten in [[oktroai]] op. Hy pretendearre nea dat er de revolver útfûn hie; syn ûntwerp wie in (oansjenlike) ferbettering fan in besteand ûntwerp foar in fjoerstienrevolver.
[[File:Samuel-Colt-copy.jpg|right|thumb|200px|In gravuere fan Colt, troch [[George Catlin]].]]
Colts syn earste bedriuw, ''Patent Arms Manufacturing'', fêstige yn [[Paterson (Nij-Jersey)|Paterson]], yn 'e steat [[Nij-Jersey]], hie allegeduerigen te lijen fan jildkrapte en produksjeswierrichheden, en gie yn [[1843]] fajyt. Underwilens wie Colt ek begûn mei it meitsjen en ferkeapjen fan ferskate oare útfinings fan sines, lykas elektryske keabels dy't net troch wetter oantaast wurde koene (foar it oanlizzen fan [[tillegrafy|tillegraaf]]linen ûnder [[rivier]]en en [[mar]]ren troch) en elektryske ûntstekkingsmeganismen foar ûnder wetter. Mei dy lêste útfining wist Colt in [[seemyn]] te meitsjen dêr't de [[Amerikaanske Marine]] tige fan ûnder de yndruk wie, mar dy't it [[Amerikaanske Kongres]] ûnder lieding fan âld-presidint [[John Quincy Adams]] ôfwiisde as "in ûnkristlik ûnding". Nei dy tebeksetter kosnintrearre Colt him op it ferbetterjen en produsearjen fan [[patroan (munysje)|patroanen]] fan [[tin (metaal)|tin]]foalje, dy't oars as de [[karton]]nen patroanen dy't oant doe ta brûkt waarden, wól oer kontakt mei wetter koene.
Yn [[1847]] reizge kaptein [[Samuel Hamilton Walker|Samuel Walker]], fan 'e ''[[Texas Rangers]]'', nei New York ta om 1.000 Colt-revolvers te bestellen foar gebrûk troch syn mannen yn 'e [[Meksikaansk-Amerikaanske Oarloch]]. Walker hie ien fan 'e earste revolvers fan Colt syn eardere fabryk yn besit, en wie loovjend oer de effektiviteit fan it wapen. Lykwols hied er al in pear innen en oanen: der moasten seis kûgels yn kinne ynstee fan fiif, der moast genôch krêft efter de kûgels sitte om in minske of hynder mei ien skot te deadzjen, en it laden moast makliker. Colt paste syn ûntwerp oan, en it nije model kaam de [[Colt Walker]] te hjitten. De earste twatûzen eksimplaren liet er meitsje troch wapenfabrikant [[Eli Whitney Blake]], wêrnei't er mei it fertsjinne jild in nij fabryk foar himsels opsette yn syn berteplak Hartford, mei as namme [[Colt's Manufacturing Company|Colt's Patent Fire-Arms Manufacturing Company]] (dy't letter omneamd wurde soe ta Colt's Manufacturing Company).
[[File:Colt Navy 51 Squarebeck.JPG|left|thumb|200px|De [[Colt 1851 Navy Revolver]].]]
Troch de superieure prestaasje fan syn revolvers yn 'e Meksikaansk-Amerikaanske Oarloch slagge Colt syn ûndernimming diskear wol. Behalven yn 'e oarloch waarden syn wapens ek troch sawol soldaten as boargers brûkt by de útwreiding fan 'e Feriene Steaten nei it westen. Begjin [[1848]] brocht Colt in ferbettere ferzje fan syn revolver op 'e merk, de [[Colt Dragoon Revolver]], letter dat jiers folge troch de hânsumer [[Colt Pocket Percussion Revolver]], byneamde de ''Baby Dragoon'', dy't spesjaal bedoeld wie foar gebrûk troch boargers. In tuskenbeiden ferzje, de [[Colt 1851 Navy Revolver]], waard yn [[1852]] it standertwapen foar ofsieren yn it [[Amerikaanske Leger]]. Sadree't de oarloch mei [[Meksiko]] foarby wie, hie de opportunistyske Colt ûnderwilens ek al aginten dêrhinne stjoerd om oarders fan 'e eardere fijân te bemachtigjen. Yn 'e [[1850]]-er jierren wist er ek grutte oarders út [[Jeropa]] te krijen, dêr't de spannings oanwoeksen dy't úteinlik ta de [[Frânsk-Dútske Oarloch]] liede soene. Dêrby liet er syn aginten oan it regear fan elts lân fertelle dat de fijân in grutte oarder by him pleatst hie (oft dat no al of net wier wie), wat it oangeande regear dan bang makke om efterop te reitsjen yn 'e wapenwedrin, sadat dy ek in oarder pleatste.
Troch syn [[oktroai]] hie Colt yn dy tiid sa'n bytsje it [[monopoalje]] op 'e produksje fan moderne revolvers, en dat ferdigene er fûleindich troch syn [[abbekaat]] [[Edward N. Dickerson]] ôf te stjoeren op eltsenien dy't ynbrek makke op it oktroai. Mei't der in fortún te fertsjinjen foel mei de ferkeap fan revolvers, barde dat allegeduerigen, en Dickerson twong it iene nei it oare bedriuw om 'e doarren te sluten. Hoewol't dizze konsintraasje op it besteande patint by Colt ta in stagnaasje fan it ûntwerp late, twong it syn konkurrinten ta gruttere ynnovaasje, mei't dy nije meganismen betinke moasten om Colt syn patintearre ûntwerp te omsilen. Colt syn obsesje mei it besteande oktroai bliek ek wer doe't ien fan syn wapensmidden, [[Rollin White]], it idee krige foar in "trochboarre" revolversylinder, dy't laden wurde kinne soe mei metalene patroanen (oant doe wie dat by hânfjoerwapens net mooglik en waard de sylinder boppedat oan 'e foarkant laden). Nei't Colt White ûntslein hie om't dy mei it patintearre ûntwerp ompiele woe, gie White mei syn idee nei konkurrint [[Smith & Wesson]], dy't op 'e útfining oktroai oanfrege en hast 20 jier lang tsjinhold dat Colt der gebrûk fan meitsje koe.
[[File:Colt Armory (1857).jpg|right|thumb|250px|Colt syn wapenfabryk yn [[1857]].]]
Yn 'e oanrin nei de [[Amerikaanske Boargeroarloch]] ferkocht Colt sawol wapens oan it [[Feriene Steaten|Noarden]] as oan it [[Konfederearre Steaten fan Amearika|Suden]]. Hy hie yn [[Jeropa]] beide partijen yn konflikten bewapene en seach gjin inkele reden om dat yn syn heitelân net te dwaan. Sels noch yn [[1861]], doe't de oarloch al hast útbrutsen wie, levere er noch 2.000 revolvers oan 'e [[Konfederearre Steaten fan Amearika|Konfederearre]] agint [[John Forsyth]]. Doe't de oarloch ien kear oan 'e gong wie, die Colt allinnich noch saken mei it Noarden, mar dat hie mear te krijen mei de praktyske ûnmooglikheid om út it Noarden wei it Suden te befoarriedzjen as mei morele prinsipes. Likegoed wie syn hâlden en dragen oant op 'e falreep fan 'e oarloch net ûnopmurken foarbygien, en ferskate Noardlike [[krante]]n, lykas de ''[[New York Daily Tribune]]'', de ''[[New York Times]]'' en de ''[[Hartford Daily Courant]]'' beskuldigen him der iepentlik fan Súdlike sympatyen te hawwen en in ferrieder te wêzen. Om sokke beskuldigings wei te nimmen, naam Colt as kolonel tsjinst yn it Noardlike leger, mei it saneamde 1e Regimint Revolverfusiliers fan Konnetikut. De formaasje fan dy ienheid rûn lykwols op 'e non, en Colt waard noch foar it begjin fan 'e fijannichheden wer út it leger ûntslein.
===Priveelibben===
Colt troude yn [[1838]] yn [[Skotlân]] mei in Caroline Henshaw, fan wa't er neitiid (blykber) wer skiede, mei't er it bestean fan dat [[houlik]] letter altyd ûntkende. Caroline wertroude yn [[1841]] mei Colt syn broer John. Neffens guon [[histoarikus|histoarisy]] wie dat in manear foar har om har soan, berne nei't Colt de relaasje beëinige hie, te legitimearjen. Nei't John yn 'e sel oan syn ein kommen wie, soarge Colt fierder foar de jonge, dy't Samuel Caldwell Colt hiet. Sa waard dy oplaat oan 'e bêste priveeskoallen en krige er altyd in slompe bûsjild. Colt neamde him "myn omkesizzer", wat neffens histoarisy yn dy tiid koade wie foar "myn oerwûne soan".
[[File:Colt Flat Top Target.JPG|left|thumb|200px|De ferneamde [[Colt .45 (revolver)|Colt .45]].]]
Op [[5 juny]] [[1856]] troude Colt mei Elizabeth Jarvis, in [[dûmny]]sdochter út 'e omkriten fan Hartford. Hja krigen fjouwer bern: twa dochters en in soan dy't yn har iere bernejierren kamen te ferstjerren en ien oerlibjende soan, [[Caldwell Hart Colt]], dy't yn [[1858]] berne waard. Nei Colt syn ferstjerren liet er oan syn "omkesizzer" Samuel Caldwell Colt in bedrach oan jild nei fan (omrekkene nei ús tiid) $2 miljoen. Doe't dat diel fan it [[testamint]] bekreaud waard troch Colt syn widdo Elizabeth en har famylje, kaam Samuel Caldwell Colt op 'e proppen mei in jildige en ûndertekene troufergunning dy't bewiisde dat Colt en Caroline Henshaw yn [[1838]] yn Skotlân troud wiene.
===Ferstjerren===
Colt stoar op [[10 jannewaris]] [[1862]] oan [[jicht]], en waard begroeven op it ''Cedar Hill Cemetery'' yn Hartford. Tsjin dy tiid wied er ien fan 'e rykste mannen yn 'e Feriene Steaten. Hy liet syn widdo en trijejierrige soan likernôch $15 miljoen nei (yn hjoeddeisk jild $350 miljoen). Syn sakebelangen waarden oernommen troch syn sweager [[Richard Jarvis]].
{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Samuel_Colt ''Footnotes'', ''Bibliography'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Samuel Colt}}
}}
{{DEFAULTSORT:Colt, Samuel}}
[[Kategory:Amerikaansk wapensmid]]
| |||