Frysk: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Rigel 17:
}}
It '''Frysk''', is in taal dy't heart ta de [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaanske kloft]] fan 'e [[Westgermaanske talen]]. Troch taalkundigen wurdt it faak ''Westerlauwersk Frysk'' neamd. Yn it bûtenlân stiet it ornaris bekend as ''Westfrysk'', mar yn [[Nederlân]] is [[Westfrysk]] in [[Nederlânsk]] dialekt mei in protte Fryske syntaksis.
== Sibskip mei oare talen ==
It Frysk is nau besibbe oan 'e oare beide [[Fryske talen]], it [[Sealterfrysk]] en it [[Noardfrysk]]. Fierders is it Frysk fan oarsprong ek nau besibbe oan 'e [[Angelsaksyske talen]], it [[Ingelsk]] en it [[Skotsk]]. Mei de ieuwenlange ôfsûnderlike ûntwikkeling - sawol dy fan 'e Angelsaksyske talen op 'e [[Britske Eilannen]], hat it Frysk lykwols in protte stavering en grammatikale oerienkomsten mei it Ingelsk. It Frysk hat ûnder ynfloed fan it Nederlânsk in protte lienwurden ferfryske, sa hat it hjoeddeiske Frysk ek in soad [[Nederlânsk|Nederlânske]] elementen.
== Sprekkers ==
Line 38 ⟶ 39:
Der wurde acht Fryske dialekten ûnderskaat, dy't ûnderling maklik oant dreech fersteanber binne. Fjouwer dêrfan, [[Klaaifrysk]], [[Wâldfrysk]], [[Súdhoeksk]] en [[Noardhoeksk]] hawwe in grutte fersprieding en wurde troch in protte minsken sprutsen, wylst de oare fjouwer, [[Aastersk]], [[Hylpersk]], [[Skylgersk]] en [[Skiermûntseachsk]] lokaal sprutsen wurde en beheind binne ta lytse mienskippen fan heechút inkelde hûnderten minsken. Troch harren isolaasje binne it krekt dizze fjouwer minder sprutsen dialekten dy't it meast fan it [[Standertfrysk]] ôfwike.
== De Fryske standerttaal ==
Yn 'e lêste helte fan 'e njoggentjinde en de earste helte fan 'e tweintichste ieu is de Fryske standerttaal gearstald. By de standerdisaasje fan it Frysk hawwe it Wâldfrysk, as grutste dialekt, en it Klaaifrysk, dat fanâlds de heechste status hie, fierwei de measte ynfloed hân. It Súdhoeksk waard frijwol bûten beskôging litten, wylst de fjouwer lytse dialekten hielendal negearre waarden. Dochs bestiet der yn it Frysk in, foar in standerttaal, tige ûngewoane karfrijheid wat it wurdgebrûk oangiet.
De earste offisjele stavering, de [[Selskipsstavering]], datearret út [[1879]]. Yn [[1948]] waard dy ferfongen troch de [[Akademystavering]], ek wol de ''âlde stavering'' neamd. Yn [[1980]] waard ek dy wer ferfongen, troch [[Steatestavering]], of ek wol de ''nije stavering'', dy't hieltiid noch yn gebrûk is.
Ferlykje yn 'e ûndersteande tabel de telwurden ien oant en mei tsien yn it Standertfrysk en de fjouwer meast ôfwikende dialekten.
{| align=centre
|
{| border="1" align=right padding="2" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;"
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|taal
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|1
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|2
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|3
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|4
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|5
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|6
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|7
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|8
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|9
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|10
|-
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Standertfrysk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ien
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|twa
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|trije
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fjouwer
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fiif
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|seis
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sân
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|acht
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|njoggen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tsien
|-
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Hylpersk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|een
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|twaa
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|trê
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fèuwer<br>fouwer
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fiiuw
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|seks
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|saan
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|acht<br>akst
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nèugen<br>nougen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tên
|-
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Skylgersk (Westersk)
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ien
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|twae
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|trea
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fjouwer
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fiif
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|seks
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sôn
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|acht
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|njoggen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tsjien
|-
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Aastersk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ien
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|twae
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|trea
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fjouwer
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fiif
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|seks
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sôn
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|acht
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|njuggen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tsjien
|-
!style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Skiermûntseagersk
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|iën
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|twa
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|trooi
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fjèuwer
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fiif
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|seks
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|saun
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|acht
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|njuegen
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tsiën
|}
|}
It Fryske alfabet bestiet net lykas it Nederlânske út 26, mar út 23 letters. Yn it Frysk komme nammentlik de letters "q" en "x" net foar. Boppedat wurdt de letter "y" beskôge as in fariant fan 'e "i" en dêr ek ûnder alfabetisearre, sadat it wurd "ympulsyf" yn in Frysk wurdboek bygelyks foar it wurd "inisjaasje" stiet. Fierders komt de letter "c" yn it Frysk allinne foar yn 'e kombinaasje "ch". De letters "v", "z" en "ch" komme nea foar oan it begjin fan in wurd en de letter "g" nea oan 'e ein fan in wurd. De karakteristikens fan it skreaune Frysk komt benammen troch de lûden mei diakrityske tekens ("â", "ê", "ô", "û" en "ú"), dy't yn it Nederlânsk net foarkomme.
== Ynfloeden fan oare talen ==
| |||