|
[[Ofbyld:Thunder.jpg|thumb|right|Nei bliksem komt tonger]]
'''Tonger''' is it [[lûd]] dat by [[ûnwaarswierwaar]] heard wurdt troch de ûntlading fan de [[bliksem]].
Tonger wurdt feroarsake trochdat de loft dy't om in bliksempylk ynienen bot ferwaarme wurdt en dêrtroch hiel hurd útset. Dizze útsetting plantet him fuort troch de loft as [[lûdsweach]]. By oankomst yn de earen fan in taharker wurdt dizze erfaren as in opienfolging fan meardere knallen (de tonger).
Trochdat de fuortplantingssnelheden fan ljocht en lûd tige ferskillend binne, wurdt de bliksempylk op gruttere ôfstân earder sjoen as dat de tonger heard wurdt. Ut de tiid dy't ferstrykt tusken tonger en bliksem kin ôflaat wurde oft it ûnwaarswierwaar (ek 'swier waar' neamd) tichtby is. It lûd leit yn trije [[sekonde]]n in ôfstân fan ûngefear ien [[kilometer]] ôf. Omdat lûd sa relatyf starich is en de bliksem soms kilometers lang, is net ien klap te hearren, mar efter elkoar it lûd fan hieltyd fierder fuort lizzende punten fan de bliksem. Dit ferklearret it rommeljen.
De tradisjonele manier om ûnwaarswierwaar te registrearjen is it byhâlden fan it oantal oeren of dagen dat tonger heard wurdt. Al iuwenlang is it wenst dat waarwaarnimmers it hearren fan tonger notearje. Sa is oer de hiele wrâld it jierliks oantal ûnwaarsdagenswierwaarsdagen bekend. By 't tsjuster is de bliksem oer gruttere ôfstân te sjen as dat ûnwaarswierwaar te hearren is, mar oerdei heart men de tonger earder, wylst de bliksem faak hielendal net waar te nimmen is mei in minsklik each.
Tonger as waarnimming foar it optreden foar de sterkte fan it ûnwaarswierwaar is lykwols gjin betroubere maat. Guon bliksems meitsje mear lûd as oare en guon waarnimmers hearre skerper as oare. Steurend lûd fan bygelyks wyn kin op tonger lykje. In wichtige faktor is ek de lûdfuortplanting, dy 't ôf hinget fan de fertikale temperatueropbou en de wynsnelheid: men heart minder goed yn 'e wyn op.
By ûnwaarsbuoienswierwaarsbuoien wurd bytiden in ûnregelmjittichheid oan [[Reinbôge]]n sjoen. By eltse tongerslach liket de bôge te triljen, wat benammen te sjen is oan de foar lytse feroaringen fan de drippen gefoelige oerstallige bôgen. De oarsaak leit nei alle gedachten yn [[trilling]]en fan reindrippen dy't troch de [[lûdsweach|lûdsweagen]] fan de tonger opwekt wurde.
== Religeuze belibbing ==
De eardere minsk sil grif ûntsach hân hawwe foar de hurde tongerslaggen dy't by ûnwaarswierwaar te hearren wienen, en hy seach tonger en bliksem as aksje fan de goaden. Sa hat de Egyptyske god Seth mei de tonger dy't hy feroarsake yn de himel allerhanne fijannen ferjage. De Grykse [[oergod]] Seus goaide mei tonger en bliksem op syn fijannen. Ek de Fryske god [[Tonger (god)|Tonger]], wêrnei't [[tongersdei]] neamd is hie de tongerslach as attribút.
Yn [[Sina]] waard it lûd fan de tonger mei draken yn ferbân brocht. De saneamde 'tongerdraken' rôpen de bliksem op. Dit is singelier omdat in bliksemflits altyd oan in tongerslach foarôf giet.
| 