Wikipedy

Orkaan: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
kt
L red
Rigel 1:
[[Ofbyld:Hurricane Elena.jpg|thumb|''250px|right|[[Atlantysk orkaanseizoen 1985#Orkaan Elena|Orkaan Elena]], yn 'e [[Golf fan Mexico.Meksiko]], [[1  septimber]] [[1985]]. Foto: [[NASA'']].]]
In '''orkaan''' is in swiere [[tropyske stoarm]], wêrfan't de [[faasje]] fan 'e [[wyn (waar)|wyn]] boppe de orkaandrompel, [[wynkrêft]] 12, útkomt. In orkaan ûntstiet út in oanboazjende tropyske stoarm, dy't him wer út in [[tropyske depresje]] ûntwikkele hat.
In '''orkaan''', '''sykloan''', '''tyfoan''' of '''taifoen''' is in [[tropyske sykloan]] of [[tropyske depresje]], dêr de wynsnelheden fan boppe de orkaandrompel, [[Skaal fan Beaufort|wynkrêft]] 12, lizze. In orkaan ûntstiet út in [[tropyske stoarm]] as dy tanommen is oant wynkrêft 12. Orkanen kinne ûntstean yn de tropen en subtropen (oant ± de 35ste breedtegraad), mar net te ticht oan de [[evender]], meidat dêr it [[korioliseffekt]] te swak is. Ien orkaan is per definysje in tropyske depresje, dy't al neigeraden syn krêft in tropyske stoarm wurde kin of in orkaan, tyfoan of sykloan. In stoarm sûnder tropyske skaaimerken, dy't boppe de orkaandrompel komt hjit in (ekstra-tropyske) stoarm mei orkaankrêft. Alle tropyske depresjes, dus ek orkanen foldogge oan trije skaaimerken: ▼
# genôch [[atmosfearyske konfeksje]]
# in sletten sirkulaasje, dat wol sizze folslein rûn en net ûnderbrutsen troch in front▼
# in waarme kearn: de waarmste loft sit yn it each fan de depresje.▼
 
==Namme==
De [[wittenskip]]like term foar in orkaan is '''tropyske sykloan''', mei't sa'n [[waarsysteem]] in wynstil 'each' hat dêr't de [[stoarm]] om hinne draait. Dit is ek de oantsjutting dy't foar orkanen brûkt wurd yn it gebiet fan 'e [[Yndyske Oseaan]].
 
Yn it gebiet fan 'e [[Atlantyske Oseaan]] en de eastlike [[Stille Oseaan]] wurdt lykwols oer it algemien fan in '''orkaan''' sprutsen. It [[Frysk]]e wurd "'orkaan"' is fia it [[Nederlânsk]]e ''orkaan'', it [[Ingelsk]]e ''hurricane'' en it [[Spaansk]]e ''huracán'' ôfkomstich út 'e [[taal]] fan 'e [[Taïno (folk)|Taïno]]-[[Yndianen]] fan [[Porto Riko]]. Dy leauden nammentlik dat de [[god]] [[Jurakán]] de machten fan it kwea regearre fanôf syn residinsje op 'e [[Lytse Antillen]], dêr't syn grime út en troch oanwoeks ta orkaanwinen.▼
;Etymology
▲It [[Frysk]]e wurd "orkaan" is fia it [[Nederlânsk]]e ''orkaan'', it [[Ingelsk]]e ''hurricane'' en it [[Spaansk]]e ''huracán'' ôfkomstich út 'e taal fan 'e [[Taïno (folk)|Taïno]]-[[Yndianen]] fan [[Porto Riko]]. Dy leauden nammentlik dat de [[god]] [[Jurakán]] de machten fan it kwea regearre fanôf syn residinsje op 'e [[Lytse Antillen]], dêr't syn grime út en troch oanwoeks ta orkaanwinen.
 
Yn 'e westlike [[Stille Oseaan]] neamt men sokke swiere stoarmen net 'orkaan', mar '''tyfoan''' of '''taifoen'''. It Fryske wurd "'tyfoan"' komt út it [[Sineesk]], fan ''tai fung'', "grutte wyn" ([[Ferienfâldige Sineesk]]: 台风; [[Tradysjoneel Sineesk]]: 颱風; [[pinyin]]-transliteraasje: ''táifēng''), of mooglik út it [[Perzysk]], fan word توفان, ''tūfān'', "stoarm". It wurdt mooglik achte dat sawol de Sineeske as de Perzyske foarm oarspronklik fan it [[Aldgryksk]]e Τυφῶν, ''Tuphôn'' komme, dat in [[reus (mytysk wêzen)|reus]] út 'e [[Grykske mytology]] wie dy't sizzenskip oer de [[wyn (waar)|wyn]] hie.
 
==Untwikkeling==
▲InOrkanen '''orkaan''',kinne '''sykloan''',ûntstean '''tyfoan'''yn of '''taifoen''' is ine [[tropyske sykloantropen]] ofen [[tropyske depresjesubtropen]], dêr(oant de wynsnelheden fan boppelikernôch de orkaandrompel,35ste [[Skaal fan Beaufort|wynkrêftbreedtegraad]] 12), lizze.fral Inyn orkaan ûntstiet út in'e [[tropyskeyntertropyske stoarmkonverginsjesône]] as dy tanommen is oant wynkrêft 12. Orkanen kinne ûntstean yn de tropen en subtropen (oant ± de 35ste breedtegraad), mar net te ticht oan de [[evender]], meidatmei't dêr it [[korioliseffektCorioliseffekt]] te swak is. IenIn orkaan is per definysje in [[tropyske depresje]], dy't al neigeraden syn krêft in [[tropyske stoarm]] wurde kin of in orkaan, tyfoan of sykloan. In stoarm sûnder tropyske skaaimerken, dy't boppe de orkaandrompel komt, hjitwurdt yn wittenskiplike termen gjin orkaan neamd, mar in (ekstra-tropyske) stoarm mei orkaankrêft. Alle tropyske depresjes, dus ek orkanen, foldogge oan trije skaaimerken:
# genôch [[atmosfearyske konfeksje]], wat sizze wol dat der in sterke fertikale opstiging fan waarme [[lucht]] plakfynt;
▲# in sletten sirkulaasje, datwat sizze wol sizzedat se folslein rûn binne en net ûnderbrutsen wurde troch in [[front (meteorology)|front]];
▲# in waarme kearn: de waarmste loftlucht sit yn it each fan de [[depresje (meteorology)|depresje]].
 
{{Boarnen|boarnefernijing=
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Orkaan"