De ferzje fan 11 mai 2015 om 00.21 wizigje Dexbot (oerlis \| bydragen) 3.721 edits L Removing Link FA template (handled by wikidata) ←Toan eardere ferskillen		De ferzje fan 1 aug 2018 om 23.31 wizigje weromsette Ieneach fan 'e Esk (oerlis \| bydragen) Rjochte-útfurders, Behearders 234.100 edits L red hiele side + oanfolling \| it stik oer kaarten fan Fryslân hat hjir net direkt wat mei te krijen, dat sko ik troch nei in aparte side Neikommende ferskillen →
Rigel 1: [[Ofbyld:Physical world.jpg\|~~thumbnail~~thumb\|~~Moderne~~right\|250px\|In moderne [[wrâldkaart]].]] In '''kaart''' is in modellearre werjefte fan (in diel fan) it [[ierde\|ierdoerflak]]. De [[tûke (betsjuttingsside)\|tûke]] fan 'e [[wittenskip]] dy't him dwaande hâldt mei it meitsjen fan en it dwaan fan ûndersyk nei kaarten hjit de [[kartografy]]. Yn 'e regel sprekt men fan in '''lânkaart''', om't de measte kaarten drûch lân (mei [[oerflaktewetter\|binnenwetters]]) ta ûnderwerp hawwe. Mar der besteane ek '''seekaart'''en of '''wetterkaart'''en, bgl. foar gebrûk troch de [[skipfeart]], en '''himelkaart'''en foar gebrûk yn 'e [[astronomy]]. In kaart fan in [[stêd]] of fan in noch lytser diel fan it ierdoerflak, lykas in [[tún]] of in [[gebou]], neamt men in '''plattegrûn'''. In [[boek]]wurk dêr't kaarten yn sammele binne, hjit in [[atlas (boek)\|atlas]]. [[Ofbyld:T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg\|thumbnail\|In [[T-O-kaart]] út [[1472]].]]▼ ~~In '''kaart''' is in [[kartografy]]ske werjefte fan in gebiet. If meast foarkommend binne de [[lânkaart]]en, wêrjeften mei de klam op it lân, mar der binne ek [[wetterkaart]]en.~~ == ~~Skaal~~ Foarm== Wylst kaarten foarhinne op [[papier]] útprinte wurde moasten, wat fral by plattegrûnen in hiele grutte lape oplevere dy't hieltyd út- en wer opteard wurde moast en dêr sterk fan te lijen hie, wurde tsjintwurdich hieltyd mear kaarten [[ynternet\|digitaal]] rieplachte. Dat hat as grutte foardiel dat der mear details op 'e kaart oanbrocht wurde kinne, dy't sichtber wurde as de brûker ynzoomt. It neidiel is fansels dat de kaarten net mear rieplachte wurde kinne as de [[elektrisiteit\|stroom]] útfalt of de [[akku\|batterij]] leech is, of as de [[kompjûter]] of [[smartphone]] stikken rekket. Op de meeste kaarten hawwe de ôfstannen oeral op de kaart inselde ferhâlding ta de werklike ôfstannen yn it gebiet, de [[skaal]]. Sa hat de [[Grutte Provinsje Atlas Fryslân]] bygelyks in skaal fan 1:25.000, wat sizze wol dat 1sm op de kaart stiet foar 25.000sm= 0,25km fan it gebiet. Kaarten wurde faak oantsjut mei it oantal sentimeters dat nedig is om in kilometer wer te jaan; de GPAF is dan in 4-sentimeter kaart. ▲[[Ofbyld:T_and_O_map_Guntherus_Ziner_1472.jpg\|~~thumbnail~~thumb\|left\|In [[T-O-kaart]] út [[1472]].]] ==Skaal== Kaarten jouwe de wurklikheid wer yn in sterk ferlytse foarm. Dêrby wurdt in beskate [[skaal (kartografy)\|skaal]] oanholden, sadat oanjûne dingen en alle ôfstannen deselde ferhâlding fan grutte hawwe as yn it echt. Sa'n ferhâlding jout men wer yn in oantsjutting lykas "1:25.000", dy't ornaris yn in hoeke fan 'e kaart of de omlisting stiet. Yn it gefal fan dit foarbyld betsjut dat dat alles yn it echt 25.000 kear sa grut is as op 'e kaart. Mei oare wurden: 1 [[sintimeter]] op 'e kaart is dan 250 [[meter]] yn it echt. De kaarten fan 'e [[Grutte Provinsje Atlas Fryslân]] hawwe bgl. dy skaal. Kaarten wurde faak oantsjut mei it oantal sintimeters dat nedich is om in [[kilometer]] wer te jaan; de GPAF is dan in 4-sintimeterkaart. == Projeksje == Om't in kaart in platte werjefte is fan (in part fan) in bolfoarm, hawwe kaarten altiten ôfwikings. By in kaart fan de'e hiele wrâld is dat it dúdlikst om't dy eins in bolfoarm hawwe moatte soe. It ~~tichtstby~~tichtst by de ~~werlikens~~wurlikheid is dêrom de [[globe]] of wrâldbol. Oars moat de bolfoarm mei ~~ien~~it asiene ~~oar~~of oare systeem, in saneamde [[projeksje (kartografy)\|projeksje]], dellein wurde op in flak stik papier. It is mûglik dêrby ien ~~gegeven~~aspekt akkuraat te hâlden: in kaart kin [[hoeksekuer]] wêze, wêrby't in ~~hoek~~hoeke op de'e kaart altyd likegrut is as yn it ôfbylde gebiet, asof [[flaksekuer]], wêrby't oerflakteferhâldings op de'e kaart altiten gelyk binne oan dy yn it gebiet. Der is lykwols gjin projeksje dy't dy gegevens beide fêstleit. [[File:Nordsee_plus_1m.png\|right\|thumb\|250px\|In tematyske kaart fan 'e súdlike [[Noardsee]]kust, dêr't op te sjen is hokker gebieten oft ûnder [[seenivo]] lizze (te witten: de dielen fan 'e kaart dy't blaugrien ynkleure binne).]] ==Skiednis== == Kaarten fan Fryslân ==▼ De âldste oerlevere kaart is ien fan in [[rivier]]delling tusken twa [[heuvel]]s, dy't op in [[Babyloanje\|Babyloanysk]] [[klaaitablet]] stiet fan 7,6 [[sintimeter\|sm]] by 6,8 sm. Dat waard yn [[1930]] fûn by [[Ga-Soer]], yn 'e neite fan 'e [[Irak\|Iraakske]] stêd [[Kirkûk]]. Ut 'e begeliedende ferklearjende [[tekst]] kin opmakke wurde dat it om in stik lân giet fan 354 ''ikû'' (12 [[hektare\|ha]]), dat tahearde oan immen dy't Azala hiet. Dizze kaart datearret út 'e [[24e iuw f.Kr.\|24e]] of de [[25e iuw f.Kr.]] en is dus 4.500 [[jier]] âld. Yn de kartografy binne de kaarten fan Fryslân al yn de earste atlassen opnomd. [[Abraham Ortelius\|Ortelius]], Kaerius, [[De Jode (famylje)\|de Jode]], [[Gerardus Mercator\|Mercator]] hawwe fan Fryslân tige fraaie kaarten útjûn. [[Grinslân]], as hearrende by Frisia, is ek stees opnomd. It binne libbene kaarten, ek al meidat de [[Waadsee]] en faak in stik [[Noardsee]] en [[Sudersee]] by it kaartbyld hearre. Op it mêd fan de seeën leefden de makkers har út mei driigjende, spuitsjende seemûnsters en sierlike, mei bolle seilen, farrende skippen en ynkleurde wynrozen.<br /> Yn in soad lytse bûsatlaskes út de [[16e iuw]] steane se bot soberder ôfdrukt. Fia it kaartbyld fan [[Jodocus Hondius]] en [[Blaeu]], wêryn't Fryslân as aparte kaart foarkomt, komt de mânske N.J. Visserkaart, de Schotanuskaart fan 1664 en de saneamde Stiennen Mankaarten, dêr't de Allard-útjefte de meast seldsume fan is.<br /> ==Soarten== ~~Yn de [[18e iuw]] wurdt it kaartbyld soberder en de ferneamde [[Isaak Tirion\|Tirionkaart]] bringt it net fierder as in beskieden cartouche mei it wapen fan Fryslân en in lytse wynroas.<br />~~ Kaarten kinne yndield wurde yn twa soarten, op grûn fan wat derop ôfbylde is: ~~De tritich [[gritenij]]en komme yn de 'Beskriuwing fan Fryslân' fan 1664 foar en letter yn de [[Schotanusatlas]].<br />~~ * [[topografyske kaart]]en: hjirop wurdt (in diel fan) de wrâld werjûn sa't dy der yn it echt ek útsjocht, mar dan yn sterk ferlytse foarm. De [[Wopke Eekhoff\|Eekhoff-atlas]] fan mid [[19e iuw]] is in atlasútjefte dy't troch it provinsjebestjoer bekostige waard. Grutte dúdlike kaarten, mar sûnder franje; mear [[kadaster]]kaarten (werútjefte 1969). De alve stêden binne op [[Warkum]] nei foar it earst troch [[Braun en Hogenberg]] útjûn. Dan folgje de Geelkerckenkaarten, de Boutattsútjeften, [[Lodovico Guicciardini\|Guicciardini]], [[Caspar Merian\|Merian]], [[Johannes Janssonius\|Janssonius]], de Witt, [[Vincenzo MariaCoronelli\|Coronelli]] en [[Blaeu]]. Fan de doarpen binne net sa folle plattegrûnen bekend. De ôfbylden dêrfan steane meast yn de ''Vaderlansdsche Gezichten'' en yn de ''Tegenwoordige Staat van Friesland''. Yn hânskriften en argiven komme tafallich kaarten fan bepaalde gebieten en plakken foar: Drachten, It Hearrenfean, Menaam, Bakkefean en Haulerwyk. * [[tematyske kaart]]en: hjirop wurdt (in diel fan) de wrâld werjûn om in beskaat [[tema (ûnderwerp)\|tema]] te yllustrearjen, bgl. de [[lân\|steatkundige]] sitewaasje yn [[Jeropa]] yn 'e [[16e iuw]], de ferdieling fan 'e [[befolking]] fan 'e [[Feriene Steaten]] oer de ûnderskate dielen fan dat lân, of de trijedieling fan 'e ûndergrûn fan [[Fryslân]] yn [[klaai]], [[sân]] en [[fean]]grûn. == Sjoch ek == * [[Autonavigaasje]] ▲==* ~~Kaarten~~[[Kaart fan Fryslân ==]] {{boarnen\|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Map ''References'', op dizze side]. * {{EvhhF\|Kartografy}}▼ ---- {{commonscat\|Maps}} }} [[Kategory:Kaart (kartografy)\| ]] ▲* {{EvhhF\|[[Kategory:Kartografy}}]] [[Kategory:Geografy]] [[Kategory:Ofbylding]] [[Kategory:Reisnedichheid]] [[Kategory:Geodesy]] [[Kategory:Topografy]]

Kaart (kartografy): ferskil tusken ferzjes