Tatev

It Tatev-kleaster (Armeensk: Տաթևի վանք) is in fan oarsprong 9e-iuwsk Armeensk kleaster op in grut plato fan basalt by it doarp Tatev yn 'e provinsje Sjûnik yn súdeastlik Armeenje. Tatev ferwiist ornaris nei it kleaster, dat oan 'e hoeke fan in djippe kleau oan de Vorotan-rivier stiet. It kleaster spile in wichtige rol yn 'e skiednis fan 'e regio as in sintrum fan ekonomyske, politike, religieuze en kulturele aktiviteit.

Tatev-kleaster Տաթևի վանք
Lokaasje
lân	Armeenje
provinsje	Sjûnik
plak	Tatev
koördinaten	40°33'N 45°0'E
Ynformaasje bou
boujier	9e iuw
Webside
Side fan it kleaster
Kaart

Yn 'e 14e en 15e iuw foarme it kleasterkompleks ek ien fan 'e wichtichste Armeenske universiteiten út de midsiuwen. De Universiteit fan Tatev droech by oan 'e ûntwikkeling fan wittenskip, religy en filosofy. It kleaster droech by oan de produksje fan boeken en de wittenskippers fan 'e universiteit droegen by oan it behâld fan de Armeenske kultuur yn in tiidrek dat as ien fan de meast rûzige fan 'e skiednis fan it lân wurdt beskôge.

Hjoed-de-dei ferbynt in moderne kabelbaan Tatev mei it doarp Halidzor.

Etimology

Neffens de tradysje waard it kleaster ferneamd nei Eustathius fan Antiochje, ien fan 'e folgelingen fan Taddéus de Apostel, dy't yn dy omkriten preke en de martlerdea stoar. Syn namme soe evaluearre wêze nei Tatev.

In oare leginde wol ha dat de namme ferwiist nei in barren by de krekt foltôge bou fan 'e haadtsjerke. It slagge doe ien fan 'e bouwers net om by it setten fan 'e krús op 'e koepel der wer ôf te kommen. Hy ferlear it fet op de koepel en by syn fal rôp er noch gau "Mei God my fleugels jaan" (yn it Armeensk: Togh astvats indz ta-tev).

Skiednis

De 10e-iuwske skommeljende pylder.

It kleaster giet werom op 'e 9e iuw, doe't it de sit waard fan 'e biskop fan Sjûnik. Yn syn Skiednis fan de Provinsje Sjûnik beskreau de histoarikus Stepanos Orbeljan de bou fan in nije tsjerke yn 848 njonken in âldere mei finansjele help fan ien fan 'e prinsen fan Sjûnik. Mei it tanimmen fan it ekonomyske en politike belang fan it kleaster wiene de gebouwen langer net tarikkend en waard in nij kleaster boud.

It Tatev-kleaster wie in feodale organisaasje en waard koart nei de oprjochting in ynfloedryk sintrum mei in soad grûnbesit en in grut tal doarpen. Fuort nei de oerdracht fan 'e grûn oan it kleaster troch prins Asjot wiisden boeren fan guon doarpen de autoriteit fan it kleaster ôf en setten útein mei in lange striid tsjin it kleaster. Guon histoarisy ferbine dy opstannen mei in foarm fan ketterij, dy't likernôch yn 'e selde tiid opkaam en ek delslein waard.

It kleaster om 1920 hinne mei de noch yntakte 17e iuwske klokketoer.

It bisdom Tatev besiet 47 doarpen en hie it rjocht op 'e tsienden fan nochris 677 oare doarpen. Dêrmei krige it sa'n grutte ekonomyske macht, dat biskop Hakob yn 940-950 besocht him ôf te skieden fan Edzjmiadsin, it kultureel-religieuze sintrum fan it lân. Oan dy separatistyske dream fan Hakob waard it near lein mei't katolikos Anania Mokatsi oer Hakob in flok útspriek. Oare gebieten hellen foardiel út de doe ûnsteane swakkere posysje fan Tatev. Se wiisden de supremaasje ôf en stiften harren eigen bisdommen. Yn 958 wist biskop Vahan in diel fan 'e rjochten en eigendommen werom te winnen en yn 1006 slagge biskop Hovhannes V der yn om de aartsbiskoplike privileezjes fan it bisdom te werstellen.

Yn it begjin fan 'e 11e iuw wennen der yn Tatev wol sa'n 1.000 muontsen en in grut tal keunstners. Yn 1044 foelen de oanbuorjende emiraten it kleaster oan en ferneatigen de Grigoriustsjerke (Soerb Grigor) en omlizzende gebouwen. Al gau dêrnei fûn weropbou plak en yn 1087 waard oan de noardwestlike kant in Mem-Godstsjerke (Soerb Astvatsatsin) boud. De ynfallen fan 'e Seltsjoeken en in ierdskodding brochten it kleaster yn 'e 12e iuw nije fernielings. Yn 1170 plonderen de Seltsjoekske Turken it kleaster en ferbaarnden de likernôch 10.000 manuskripten. Tsjin de ein fan 'e 13e iuw waard it kleaster ûnder biskop Stepanos wer rekonstruearre.

It wist it ekonomyske belang mei help fan 'e Orbeljan-famylje werom te krijen en de monastike ynfloed naam ta doe't de Orbeljan's de kontrole krigen oer it kleaster. Stepanos Orbeljan waard wijd ta metropolyt en wist in tal oanbuorjende bisdommen te ferienigjen mei syn bisdom. It kleaster ûntwikkele him ta in yntellektueel sintrum en tusken 1390 en 1453 wie it ek in universiteit. In soad belangrike teologen yn dat tiidrek studearren oan dy universiteit. Dêrnjonken wie it in polityk sintrum fan it foarstendom Sjûnik en de sit fan 'e aartsbiskop fan Sjûnik, dy't in pear kilometer eastlik syn simmerresidinsje yn it kleaster Bgheno-Noravank hie.

It kleaster waard ek slachtoffer fan 'e plondertochten yn Sjûnik (1381-1387) fan Timoer Lenk. It waard plondere, ferbaarnd en rekke in grut part fan 'e besittings kwyt. De ynfaazje fan syn soan Sjah Rukh yn 1434 brocht nochris in grutte slach oan it kleaster. Under de wrede Aga Mahmet Khan waard it kleaster yn 1796 troch Perzyske troepen plondere.

De status fan it kleaster feroare yn 1836 doe't Ruslân it bisdom Sjûnik by it bisdom Jerevan foege.

In ierdskodding yn 1931 brocht grutte skea oan it kleaster; sawol de koepel fan 'e Paulus- as Petrustsjerke en de klokketoer stoarten yn. Undertusken is de koepel fan 'e Paulus en Petrustsjerke rekonstruearre, mar de klokketoer is oant hjoed-de-dei noch net werboud.

Tsjerken

It Tatev-kleaster bestiet út trije tsjerken: de Paulus- en Petrustsjerke (Soerb Poghos-Petros), de Sint-Grigoriusstsjerke (Soerb Grigor) en de Mem Gods-tsjerke (Soerb Astvatsatsin). Fierder is der in bibleteek, de refter, de klokketoer, in mausoleum en oare gebouwen.

Petrus en Paulustsjerke

Petrus- en Paulustsjerke.

De oan 'e apostels Paulus en Petrus wijde tsjerke waard tusken 895 en 906 boud. De tsjerke wurdt ek wol Apostelstsjerke neamd of gewoanwei katedraal. De katedraal waard mooglik boud op 'e lokaasje fan in âldere tsjerke.

Oan 'e westlike muorre fan 'e tsjerke bleau de wijstien fan biskop Hovhannes bewarre, dy't wichtige ynformaasje jout oer de bou fan 'e tsjerke. De tsjerke is it de âldste bouwurk yn it kleasterkompleks en waard op ynisjatyf fan biskop Hovhannes boud mei help fan prins Asjot, syn frou prinses Shushan en de prinsen Grigor Supan en Dzagik.

It giet om in rjochthoekich gebou mei in eastlike oriïntaasje. Yn 'de eastlike apsis is it alter ûnderbrocht. Oan 'e eastlike gevel binne nissen mei reliëfportretten fan prins Asjot en prinses Shushan, elk begrinzge troch beskermjende slangen.

Yn 930 waard de tsjerke mei fresko's beskildere. It wurk waard útfierd troch Frânske keunstners út Konstantinopel dy't gearwurken mei Armeenske skilders. De eastlike apsis is fersierd mei in troanende Kristus, apostels en hilligen, wylst de westlike muorre it Jongste Gerjocht útbyldet. Op 'e noardlike muorre wurde foarstellings fan 'e berte fan Jezus ôfbylde. De fresko's binne allinne fragmintarysk bewarre bleaun.

Gregoariuskapel

Kapel Gregorius de Ferljochter.

De Kapel fan Gregoarius de Ferljochter waard oan 'e súdlike muorre fan de Petrus- en Paulustsjerke oanboud. De earste tsjerke waard tusken 836 en 848 boud, mar yn 'e 11e iuw nei de Seltsjoekske plonderings renovearre en folslein ferneatige by de ierdskodding fan 1138. In werbou fûn folle letter yn 1295 plak.

De Gregoariustsjerke is in ienfâldich bouwurk sûnder koepel. De tagong is fersierd mei detailearre geometryske dekoraasjes.

Mem Gods-tsjerke

Mem Gods-tsjerke.

De Mem Gods-tsjerke stiet by de noardlike fêstingwurken fan it kleasterkompleks. De tsjerke waard boud yn 1087 as in twadde ferdjipping oer it mausoleum by de yngong. De ierdskodding fan 1931 brocht grutte skea oan it gebou, mar tsjin it ein fan 'e 20e iuw folge de restauraasje.

Gavazan

De saneamde Gavazan (betsjutting: "stêf") is in pylder dy't yn 'e 10e iuw nei de foltôging fan 'e Paulus- en Petrustsjerke boud waard. De pylder oerlibbe alle ierdskoddings en ynvaazjes en is ûngefear 8,3 meter heech. It oan 'e Trije-ienheid wijde krús op 'e pylder is 18e-iuwsk en fan it chatsjkar-type. Nei alle gedachten hat it de foarm fan it krús dat earder op 'e pylder stien hat. It doel fan 'e pylder is te warskôgjen by lytse ierdskoddings. Al by de lytste skok beweecht de pylder en nimt dêrnei fuort wer de fertikale posysje oan.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: en:Tatev Monastery Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Tatev fan Wikimedia Commons.