Wikipedy

Ferpyldering: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
red
Rigel 1:
'''Ferpyldering''' is in [[sosjology|sosjologysk]] begryp, wêrmei't doeld wurdt op de fertikale struktuer yn de mienskip, basearre op ien of mear [[libbensskôging|libbensskôgjende]] karakteristiken. De term hat meastentids in negative byklank en wurdt dan brûkt troch dyjingen dy't de organisaasje fan maatskiplike struktueren op grûn fan libbensskôging net sa winslik achteachtsje. In [[tsjinsteld]] begryp, '''Untpyldering''' wurdt brûkt foar it ôfbrekken fan 'e âlde pylders, dat fan 'e [[1980-er jierren]] ôf plakfûn.
 
== Pylders yn de maatskippij ==
'Ferpyldering' is in begryp dat ûnder oaren yn [[Nederlân]] en [[Belgje]] brûkt wurdt, mar it model kin ek op in soad oare lannen tapast wurde. It doel fan de ferpyldering is om in tige ferdielde mienskip, sa as yn it Nederlân fan yn de earste helte fan de [[20e iuw]], by inoar te hâlden. DitDat barde hjirdêr oan de iene kant troch in beskate foarm fan skieding tusken de befolkingsgroepen, oan de oare kant troch gearwurking fan de eliteseliten oan de top. De skieding waardkrige stâl jûnstal trochdat eltse ''pylder'' syn eigen [[tsjerke (leawensmienskip)|tsjerke]], [[omrop]], [[krante]], stânsorganisaasje, [[fakbûn]], [[politike partij]], [[wenningbouferiening]], [[scouting]]groep, [[ûnderwiis|skoallen]], [[sikehûs]], sportferienings en sels winkels en bedriuwen hie. Foar mids [[20e iuw]] wie dizzedy situaasje sa frappant, dat bygelyks guon Nederlânske winkelbedriuwen in foarkar foar personiel fan in beskate tsjerke hienen. DitDat late ta grutte kulturele ferskillen, net alline yn de stêden, mar ek op parten fan it plattelân, risseltearjend yn itdat hiele befolkingskloften dy't neist elkoarinoar libben sûnder in protte kontakt te hawwen. Tagelyk waard troch it ferpylderingssysteem oan de iene kant, mar it wol gearwurkjen oan de top oan de oare kant, ek in soad maatskiplike spanning foarkaam.
 
Yn de [[19e iuw]] wie der al in oanset ta ferpyldering makke mei de [[emansipaasje]] fan de katoliken en grifformearden. In hichtepunt waard berikt by de diskusje om it [[algemien kiesrjocht]] en de saneamde [[skoallestriid]], dy't harren beslach krige yn de jierren om 1917 hinne. Begjin 20e iuw ferrûn ek de ûntjouwing fan de moderne sûnenssoarch en de sosjale wenningbou meast fia linen fan ferpyldering.
 
==Nederlânske situaasje==
It slagget net altyd en beskriuw de pylders sekuer. Yn alle gefallen kin mender in [[Protestantisme|protestantsk-kristlike]], in [[roomsk-katolike tsjerke|roomsk-katolike]] en in [[Sosjalisme|sosjalistyske]] pylder ûnderskiedeûnderskaat wurde. Ek wie der dúdlik in 'liberale' of 'algemiene pylder', alhoewol't guon liberalen fan betinken binne dat der noaitnea in liberale pylder west hat; de liberalen wienen nammentlik tsjin de ferpyldering.<ref>K.J. Dijkstra, ''Verborgen verhoudingen. Relaties tussen de liberale politiek en journalistiek ten tijde van de verzuiling'', Jaarboek Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNNP) 1998, s. 258-276. Online: [http://dnpp.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/jb-dnpp/jb1998/dijkstra.pdf Artikel Dijkstra]. Yn ditdat artikel wurdt ferwizenferwiisd nei: A. Lijphart, ''Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek'', Haarlim, 1980 (8ste printinge), s. 74. Lijphart hat it hjirdêr oer pylderfoarming troch de liberalen "niet zozeer omdat ze het zelf wensten, maar omdat ze er door de andere zuilen toe werden gedwongen". Neffens Dijkstra wolle oare ’verzuilingsspecialisten’ sels hielendal neat witte fan in aparte liberale pylder.</ref> ▼
 
De earste tekens fan it ôfbrokkeljen ([[ûntpyldering]]) wiene efternei besjoen al te sjen west yn de jierren 1950, mar benammen yn de twadde helte fan de jierren 60 sette it troch. Anno [[2006]]Hjoed-de-dei is de ferpyldering sa goed as oer, hoewol't der noch wol wat 'oerbliuwsels' besteane, sa as it grutte ferskaat oan omroppen en it fuortbestean fan strang reformatoaryske doarpen. Guon miene dat beskate Nederlânske [[moslim]]s der bewust foar kieze om harren werom te lûken yn in eigen pylder. Guon sjogge ditdat sels as in emansipatôre stap, oaren fine ditdat in heilleaze wei.▼
▲It slagget net altyd en beskriuw de pylders sekuer. Yn alle gefallen kin men in [[Protestantisme|protestantsk-kristlike]], in [[roomsk-katolike tsjerke|roomsk-katolike]] en in [[Sosjalisme|sosjalistyske]] pylder ûnderskiede. Ek wie der dúdlik in 'liberale' of 'algemiene pylder', alhoewol't guon liberalen fan betinken binne dat der noait in liberale pylder west hat; de liberalen wienen nammentlik tsjin de ferpyldering.<ref>K.J. Dijkstra, ''Verborgen verhoudingen. Relaties tussen de liberale politiek en journalistiek ten tijde van de verzuiling'', Jaarboek Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNNP) 1998, s. 258-276. Online: [http://dnpp.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/jb-dnpp/jb1998/dijkstra.pdf Artikel Dijkstra]. Yn dit artikel wurdt ferwizen nei: A. Lijphart, ''Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek'', Haarlim, 1980 (8ste printinge), s. 74. Lijphart hat it hjir oer pylderfoarming troch de liberalen "niet zozeer omdat ze het zelf wensten, maar omdat ze er door de andere zuilen toe werden gedwongen". Neffens Dijkstra wolle oare ’verzuilingsspecialisten’ sels hielendal neat witte fan in aparte liberale pylder.</ref>
▲De earste tekens fan it ôfbrokkeljen ([[ûntpyldering]]) wiene efternei besjoen al te sjen west yn de jierren 1950, mar benammen yn de twadde helte fan de jierren 60 sette it troch. Anno [[2006]] is de ferpyldering sa goed as oer, hoewol't der noch wol wat 'oerbliuwsels' besteane, sa as it grutte ferskaat oan omroppen en it fuortbestean fan strang reformatoaryske doarpen. Guon miene dat beskate Nederlânske [[moslim]]s der bewust foar kieze om harren werom te lûken yn in eigen pylder. Guon sjogge dit sels as in emansipatôre stap, oaren fine dit in heilleaze wei.
 
De neifolgjende tabel lit de wichtichste organen fan eltse pylder sjen.
Line 17 ⟶ 16:
{| {{wikitable}}
! &nbsp;
![[OrtodoksOtterdoks-protestantisme|Protestantsk-kristlik]]
![[Roomsk-katolike tsjerke|Roomsk-Katolyk]]
![[Sosjalisme|Sosjalistysk]]
Line 27 ⟶ 26:
[[Kristlik Histoaryske Uny|CHU]] (1908-1977; [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke|herfoarmd]])<br>
 
| [[RoomschRoomsk-KatholiekeKatolike StaatspartijSteatspartij|RKSP]] (1926-1945)<br>
 
[[Katolike Folkspartij|KVP]] (1945-1977
|[[Sosjaal-Demokratyske Arbeiders Partij|SDAP]] (oant 1945)<br>
 
| [[Frijsinnich Demokratysk Bûn|VDB]] (oant 1946; linkslofts-liberaal)<br>
 
[[Liberale Uny|LU]] (oant 1921; klassyk liberaal)<br>
Line 45 ⟶ 44:
! Hjoeddeiske politike partij
 
|[[Steatkundich Grifformearde Partij|SGP]] (fanôffan 1918 ôf) ([[bevindelikbevindelijk grifformearden|''bevindelikbevindelijk'' grifformeard]])
Kristen Demokratysk Appel [[CDA]] (fanôffan 1977 ôf) ([[Oekumene|oekumenysk]])*
 
[[KristenUny]] (fanôffan 2000 ôf) ([[ortodoks-protestantisme|ortodoks-protestantsk]] / [[evangelikaal kristendom|evangelysk]])
 
|Christen-Democratisch Appèl [[CDA]] (fanôffan 1977 ôf) ([[Oekumene|oekumenysk]])
 
|[[Partij fan de Arbeid|PvdA]] (fanôffan 1945 ôf)
[[Sosjalistyske Partij|SP]]
|[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]] (fan 1948 ôf)
Line 58 ⟶ 57:
|-
! Omrop
|[[Nederlânske Kristlike Radio-Feriening|NCRV]] (ortodoksotterdoks-[[Grifformearde Tsjerken yn Nederlân|grifformeard]])<br>
[[Evangelyske Omrop|EO]]
| [[Katolike Radio Omrop|KRO]]
Line 68 ⟶ 67:
| [[Kristlik Nasjonaal Fakferbûn|CNV]] <br>
 
[[Nederlandsch Werkliedenverbond Patrimonium|NWV Patrimonium]] ([[Grifformearde Tsjerken tnyn Nederlân|grifformeard]])
| [[Nederlands Katholiek Vakverbond|NKV]] (oant 1976; [[Federaasje Nederlânske Fakbeweging|FNV]])
| [[Nederlands Verbond van Vakverenigingen|NVV]] (oant 1976; [[Federaasje Nederlânske Fakbeweging|FNV]])
Line 108 ⟶ 107:
 
! Oars
| [[Frije Universiteit Amsterdam|Frije Universiteit]] ([[GereformeerdeGrifformearde KerkenTsjerken inyn NederlandNederlân|grifformeard]])
| [[Katolike Universiteit Nijmegen|KUN]] (no Radboud Universiteit Nijmegen)<br/>
Katholieke Hogeschool Tilburg (no Universiteit fan Tilburch)
Line 116 ⟶ 115:
''* Oekumenysk betsjut hjir: stribje nei mear ienheid tusken [[Roomsk-Katolyk Tsjerke|roomsk-katoliken]] en [[protestantisme|protestanten]].
 
Fuort nei de [[Twadde Wrâldkriich]] ûntstie, sawol yn liberale, as sosjaal-demokratyske, kommunistyske, katolike en protestantsk-kristlike rûnten, grutte twifelstwivels oer de ferpylderings. Dat wifeljen hie te krijen mei de gearwurking oer de grinzen fan de pylders yn it ferset tsjin de Dútsers yn de Twadde Wrâldkriich. Der waard in ienheidspartij oprjochte, de ''[[Nederlandse Volksbeweging]]'', dêr't eltse progressive, konfesjoneel as net, him by jaan koe. De ''Nederlandse Volksbeweging'' wie grûnfêste op it persoanalistysk-sosjalisme, dat sterk tsjin autoritêre ideeën wie. Dit neamtDat menwurdt de [[DoorbraakTrochbraak (polityk)|''Doorbraak-gedachte'']] neamd. DitDat trochbrekken waard lykwols neat troch tsjinwar fan de Nederlânske biskoppen, en de Folksbeweging bliek in deaberne berntsje te wêzen. Guon katoliken giene op persoanlike titel, mei de lytse, progressive en pasifistyske [[Kristen Demokratyske Uny]] en de liberale partij VDB, de fúzje oan mei de [[SDAP]], en foarmen doe sa de [[Partij fan de Arbeid|PvdA]]. Dat, de PvdA is yn syn wêzen in wiere trochbraak-partij. De biskoppen fan Nederlân fersetten harren lykwols no ek, dellein yn it Mandemint fan 1954. Trochdat de lju fan de âlde SDAP de oerhân yn de PvdA hienen, en troch it ûntbrekken fan in sterk kontingint konfesjonelen, hong men dêr ek oer nei de idealen fan de âlde SDAP.
 
==Literatuer==
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Ferpyldering"